Şogi: Revizyonlar arasındaki fark

Vikipedi, özgür ansiklopedi
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
İçerik silindi İçerik eklendi
86. satır: 86. satır:
| [[Satranç taşları|piyon]] || '''P''' || {{lang|ja|歩}} || ''fu'' || fW
| [[Satranç taşları|piyon]] || '''P''' || {{lang|ja|歩}} || ''fu'' || fW
|-
|-
| altın || style="text-align:center;" | [[Dosya:shogi tokin.png|35px]]||{{lang|ja|と金}} || ''tokin''
| altın bulan || style="text-align:center;" | [[Dosya:shogi tokin.png|35px]]||{{lang|ja|と金}} || ''tokin''
| kıdemli piyon<br />("tokin") || '''+P''' || {{lang|ja|と (}}<nowiki/>ya da {{lang|ja|个)}} || ''to'' || WfF
| kıdemli piyon<br />("tokin") || '''+P''' || {{lang|ja|と (}}<nowiki/>ya da {{lang|ja|个)}} || ''to'' || WfF
|}
|}


== Dizilim ve Oyunun Başlaması ==
Oyuncular taşlarını ucu rakibe bakacak şekilde dizer. Satrançtan farklı olarak shōgide taşların hangi sırayla dizileceği katı teşrifat kurallarına tabi olup bizzat oyuncular tarafından gerçekleştirilir:

Sırasıyla ilk önce oyuncuya en yakın yatay yolda:

* başkumandan (ya da yeşim kumandan) ortadaki kareye,
* iki altın kumandan kralın sağına ve soluna,
* iki gümüş kumandan, altın kumandanların yanına,
* iki tarçın at, gümüş kumandanların yanına,
* iki tütsülü araba, atların yanındaki köşelere dizilir.<br />
{{Salon Oyunları}}
{{Salon Oyunları}}
{{otorite kontrolü}}
{{otorite kontrolü}}

Sayfanın 07.11, 9 Aralık 2020 tarihindeki hâli

Geleneksel bir şogi tahtası üzerinde şogi taşları.

Japon satrancı veya Kumandanlar Oyunu olarak da bilinen Şogi ya da Shōgi (Japonca: shōgi 将 棋 [ɕo̞ːŋi] veya [ɕo̞ːɡʲi]), Japonya kökenli, satrançla akraba iki kişilik soyut kombinatoryal ve eksiksiz enformasyonlu bir strateji oyunudur. Satranç ailesi içinde Japonya’da en yaygın oynanan çeşit olup 17 Kasım’da bayramı kutlanır. Shōgi, Japoncada kumandanın (shō 将) masa oyunu (gi 棋) anlamına gelir.

Shōgi, taşları ele geçiren oyuncunun bu taşları kendi tarafında oyuna yeniden sokmasına izin veren satranç çeşitlerinin en eskisidir. Alınan taşların yeniden oyuna sokulması (Japonca: uchi 打ち ‘vuruş’) kuralının 15. yüzyılda icat edilip o devirdeki paralı askerlerin esir düştüklerinde infaz edilmek yerine taraf değiştirmelerinden esinlendiği düşünülüyor.

Oyunun bilinen en eski öncülü olan ve 6. yüzyılda Hindistan’da ortaya çıktığı düşünülen caturaṅga, büyük olasılıkla Nara döneminden sonra Çin veya Kore üzerinden, muhtemelen xianqi aracılığıyla Japonya’ya aktarılmıştı. Bugünkü hâlini 16. yüzyılın başlarında alan shōginin alınan taşların yeniden oyuna sokulmasına izin vermeyen doğrudan bir atası, Heian (平安) döneminin sonlarından kalma 1210 yılında kaleme alınan Nichūreki belgesinde kayıtlara geçmiştir.

Japonya'daki shōgi seti üretiminin %95'i Yamagata vilayetinin Tendō kentinde yapılır.

Temel kavramlar

9 yatay (dan 段, ‘basamak’) ve 9 dikey (suj i筋, ‘sıra’) yoldan oluşan 81 kareli ve fiziksel özellikleri go tahtasına oldukça benzeyen bir tahtada (shōgiban 将棋盤), karşılıklı iki oyuncu tarafından oynanır. ‘Kareler’, dikdörtgendir. Birinci oyuncuya Sente 先手, ikinci oyuncuya Gote 後手 denir, ancak Batı dillerinde bunlar sırasıyla siyah ve beyaz olarak anılır, oyuna go oyununda olduğu gibi Sente, yani siyah başlar. Tahta hemen her zaman dikdörtgen biçimli olup satrançtan farklı olarak renk kodlarıyla ayrıştırılmamıştır, yani damasızdır. Çizgi kesişimlerindeki birer çift nokta (shitennō四天王 , ‘Göğün dört Deva’sı’), oyuncuların terfi alanlarını gösterir.

Her oyuncunun, boyutları hafif değişken, 20’şer adet yassı, kamamsı beşgen taşı (駒 koma) bulunur. Şahlar (başkumandan ve yeşim kumandan) dışındaki taşlar işaret veya renk kodu taşımazlar. Her taşın kime ait olduğu, taşın baktığı yönden anlaşılır. Oyuncular sırayla hamle yapar. Hedef, rakip oyuncunun şahını mat ederek almaktır. Baş ya da yeşim kumandan tehdit edildiğinde ('şah çekildiğinde'), bu kuruluma ōte 王手 denilir, fakat satrançtaki gibi sözel olarak rakibe bildirilmez. Rakip durumun farkına varmamışsa baş ya da yeşim kumandan alınıp rakip mat edilebilir. Bundan başka rakibin ōte karşısında oynacak hamlesi kalmamışsa da şah mat (ōtezume 王手詰め) koşulları oluşur.

Her hamlede, sırası gelen oyuncu ya bir taşını hareket ettirmek, ya da daha önce rakibinden aldığı taşı kendi taşıymış gibi oyuna yeniden sokmak (uchi 打ち) zorundadır. Her taşın hareket kuralları ayrıdır. Bir taş, rakip taşın olduğu kareye geldiğinde onu alır.

Satrançtan farklı olarak alınan taşlar oyundan çıkarılmaz, yedeğe alınır. Yedeğe alınan taşlar (piyadeler hariç), onları esir almış oyuncu tarafından bir sonraki hamleden itibaren istediği kareye konabilir. Piyadeler ise ancak kendi ordusundan bir piyadenin bulunmadığı bir sıraya (suji 筋) koyulabilir. Oyuna satrançtan çok daha fazla hareketlilik kazandıran bu uchi kuralı sayesinde uzaktan çekilen şahlar tek hamlede engellenebilir, sürpriz saldırılar yapılabilir. Shōgi taşlarının renksiz olmasının nedeni de uchi kuralıdır.

Taşları, en büyük kesimli ve oyunda en değerli olan taştan en küçük ve değersizine doğru sıralarsak aşağıdaki listeyi elde ederiz:

  • 1 başkumandan ve 1 yeşim kumandan (ōshō, gykōshō) ya da 1’er şah
  • 1’er uçan araba (hisha) ya da kale
  • 1’er köşeci (kakugyō) ya da fil
  • 2’şer altın kumandan (kinshō)
  • 2’şer gümüş kumandan (ginshō)
  • 2’şer tarçın at (keima) ya da at
  • 2’şer tütsülü araba (kyōsha) ya da kargı
  • 9’ar piyade (fuhyō) ya da piyon

Yukarıda adı geçen alternatif isimler, satrançta benzer hareket eden taşlardan seçilmiş olup Batı’daki shōgi kulüplerinde yaygındır. Türkçede yerleşmiş bir terminoloji olmayıp bu makale Japonca adlandırmayı takip edecektir.

Her taşın adı ön yüzüne siyah mürekkeple iki kanji ile (Japoncada kullanılan Çin ideogramları) yazılıdır. Başkumandan, yeşim kumandan ve altın kumandanlar hariç her bir taşın arka yüzünde, genellikle başka renkte (en çok kırmızı) mürekkeple yazılmış bir veya iki kanji vardır. Bir taşın terfi ettiği belirtmek için taş, kırmızı yazılı tarafı yukarıda kalacak şekilde çevrilir.

Taşların arka yüzüne terfi ettiklerini belirtmek için yazılan kırmızı karakterler genellikle işlek hatla (sōshodai 草書体) yazılmıştır. Altın kumandana terfi eden parçaların arkasındaki karakterler, 'altın' (kin 金) sözcüğünün hat varyantları olup terfi eden taşın asıl değeri azaldıkça  daha da işlekleşip kısalır. Altına terfi eden taşların üstündeki hattın matbu eşdeğerleri şöyledir: 全 terfi eden gümüş kumandan, 今 terfi eden tarçın at, 仝 terfi den tütsülü araba ve 个 terfi eden piyade. Başka bir teamül de, taşın ön yüzündeki hatta bulunan fırça darbelerini arka yüzde eksiltmektir: 圭 terfi eden at (桂), 杏 terfi eden tütsülü araba (香) ve 全 terfi eden gümüş kumandan. Bu hâlde bile terfi eden piyade, yani tokin için と hattı ("to" hecesini gösteren hiragana karakteri) kullanılır.

Taş Resim Kanji Rōmaji Batı Tarzı isimleri İngiliz ve Japon Tarzı Kısaltmalar Betza notasyonu
başkumandan Japonca王將 ōshō şah
(daha yüksek sıralamalı oyuncu)
K Japonca ō K
yeşim kumandan Japonca玉將 gyokushō şah
(daha düşük sıralamalı oyuncu)
K Japonca gyoku K
uçan araba Japonca飛車 hisha kale R Japonca hi R
baş ejderha Japonca龍王 ryūō kıdemli kale
("ejderha")
+R Japonca ya da Japonca[a] ryū FR
köşeci Japonca角行 kakugyō fil B Japonca kaku B
ejderha at Japonca龍馬 ryūma or ryūme kıdemli fil
("beygir")
+B Japonca uma WB
altın kumandan 金將 kinshō altın kumandan
("altın")
G kin WfF
gümüş kumandan Japonca銀將 ginshō gümüş kumandan
("gümüş")
S Japonca gin FfW
kıdemli gümüş Japonca成銀 narigin kıdemli gümüş +S Japonca(全) WfF
tarçın at Japonca桂馬 keima at N Japonca kei fN
kıdemli tarçın Japonca成桂 narikei kıdemli at +N Japonca(圭 ya da Japonca今) WfF
tütsülü araba Japonca香車 kyōsha kargı L Japonca kyō fR
kıdemli tütsü Japonca成香 narikyō kıdemli kargı +L Japonca(杏 ya da Japonca仝) WfF
piyade Japonca歩兵 fuhyō piyon P Japonca fu fW
altın bulan Japoncaと金 tokin kıdemli piyon
("tokin")
+P Japoncaと (ya da Japonca个) to WfF

Dizilim ve Oyunun Başlaması

Oyuncular taşlarını ucu rakibe bakacak şekilde dizer. Satrançtan farklı olarak shōgide taşların hangi sırayla dizileceği katı teşrifat kurallarına tabi olup bizzat oyuncular tarafından gerçekleştirilir:

Sırasıyla ilk önce oyuncuya en yakın yatay yolda:

  • başkumandan (ya da yeşim kumandan) ortadaki kareye,
  • iki altın kumandan kralın sağına ve soluna,
  • iki gümüş kumandan, altın kumandanların yanına,
  • iki tarçın at, gümüş kumandanların yanına,
  • iki tütsülü araba, atların yanındaki köşelere dizilir.


Kaynak hatası: <ref> "lower-alpha" adında grup ana etiketi bulunuyor, ancak <references group="lower-alpha"/> etiketinin karşılığı bulunamadı (Bkz: Kaynak gösterme)