12 Mart Muhtırası: Revizyonlar arasındaki fark

Vikipedi, özgür ansiklopedi
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
İçerik silindi İçerik eklendi
InternetArchiveBot (mesaj | katkılar)
19 kaynak kurtarıldı ve 0 kaynak ölü olarak işaretlendi.) #IABot (v2.0.7
Khutuck Bot (mesaj | katkılar)
k Bot: Kaynak ve içerik düzenleme (hata bildir)
6. satır: 6. satır:


=== Millî Demokratik Devrim ===
=== Millî Demokratik Devrim ===
{{ana madde|Millî Demokratik Devrim}}
{{Ana|Millî Demokratik Devrim}}


Millî Demokratik Devrim, 1960'ların ikinci yarısında [[Türkiye İşçi Partisi]] (TİP) içindeki bölünmenin yönlerinden biridir. Özellikle [[Mehmet Ali Aybar]]'ın liderliğindeki TİP çevresi, "Millî Demokratik Devrim" ile "Sosyalist Devrim"i birbirinden ayrılamaz olduğunu savunup doğrudan bir [[Sosyalizm|sosyalist]] devrimi tercih ederken, [[Mihri Belli]]'nin kavramlaştırdığı Millî Demokratik Devrim ise Türkiye'ye daha uygun bir devrim olarak ikinci bir grup tarafından tercih edilmiştir. Bu gruptakilere göre devrim, aynen [[Sovyetler Birliği]]'nde 1917 yılında olduğu gibi iki aşamalı olmalıdır. Önce Millî Demokratik Devrim "askeri darbe" şeklinde "genç subayların" önderliğinde gerçekleşecek sonra da "[[proleter devrim]]" şiddete dayanmadan kesintisiz bir şekilde işçi sınıfının hakimiyetini kuracaktır.<ref>{{Web kaynağı |url=http://www.milliyet.com.tr/Default.aspx?aType=YazarDetay&ArticleID=525600&AuthorID=63&Date=09.05.2008&ver=60 |başlık=Yazarlar {{!}} Gazete Yazarları {{!}} Milliyet Köşe Yazarları<!-- Evrifaessa Bot tarafından başlık oluşturuldu --> |erişimtarihi=5 Şubat 2009 |arşiv-url=https://web.archive.org/web/20090317233110/http://www.milliyet.com.tr/Default.aspx?aType=YazarDetay&ArticleID=525600&AuthorID=63&Date=09.05.2008&ver=60 |arşiv-tarihi=17 Mart 2009 |ölüurl=no }}</ref>
Millî Demokratik Devrim, 1960'ların ikinci yarısında [[Türkiye İşçi Partisi]] (TİP) içindeki bölünmenin yönlerinden biridir. Özellikle [[Mehmet Ali Aybar]]'ın liderliğindeki TİP çevresi, "Millî Demokratik Devrim" ile "Sosyalist Devrim"i birbirinden ayrılamaz olduğunu savunup doğrudan bir [[Sosyalizm|sosyalist]] devrimi tercih ederken, [[Mihri Belli]]'nin kavramlaştırdığı Millî Demokratik Devrim ise Türkiye'ye daha uygun bir devrim olarak ikinci bir grup tarafından tercih edilmiştir. Bu gruptakilere göre devrim, aynen [[Sovyetler Birliği]]'nde 1917 yılında olduğu gibi iki aşamalı olmalıdır. Önce Millî Demokratik Devrim "askeri darbe" şeklinde "genç subayların" önderliğinde gerçekleşecek sonra da "[[proleter devrim]]" şiddete dayanmadan kesintisiz bir şekilde işçi sınıfının hakimiyetini kuracaktır.<ref>{{Web kaynağı |url=http://www.milliyet.com.tr/Default.aspx?aType=YazarDetay&ArticleID=525600&AuthorID=63&Date=09.05.2008&ver=60 |başlık=Yazarlar {{!}} Gazete Yazarları {{!}} Milliyet Köşe Yazarları<!-- Evrifaessa Bot tarafından başlık oluşturuldu --> |erişimtarihi=5 Şubat 2009 |arşiv-url=https://web.archive.org/web/20090317233110/http://www.milliyet.com.tr/Default.aspx?aType=YazarDetay&ArticleID=525600&AuthorID=63&Date=09.05.2008&ver=60 |arşiv-tarihi=17 Mart 2009 |ölüurl=no }}</ref>
12. satır: 12. satır:
=== Kanlı Pazar ===
=== Kanlı Pazar ===
[[Dosya:Kanli pazar.jpg|küçükresim|150px|Kanlı Pazar (''Hürriyet'' gazetesi)]]
[[Dosya:Kanli pazar.jpg|küçükresim|150px|Kanlı Pazar (''Hürriyet'' gazetesi)]]
{{ana madde|Kanlı Pazar (1969)}}
{{Ana|Kanlı Pazar (1969)}}


'''Kanlı Pazar''', 16 Şubat 1969 tarihinde İstanbul [[Beyazıt Meydanı|Beyazıt meydanında]] [[Altıncı Filo'yu Protesto Olayları|ABD'nin 6. Filo'sunu protesto etmek]] için 76 gençlik örgütünün toplandığı sırada meydana gelen olaylardır.<ref>{{Web kaynağı |url=http://www.evrensel.net/haber.php?haber_id=25429 |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=5 Şubat 2009 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20090317023618/http://www.evrensel.net/haber.php?haber_id=25429 |arşivtarihi=17 Mart 2009 |ölüurl=yes }}</ref>
'''Kanlı Pazar''', 16 Şubat 1969 tarihinde İstanbul [[Beyazıt Meydanı|Beyazıt meydanında]] [[Altıncı Filo'yu Protesto Olayları|ABD'nin 6. Filo'sunu protesto etmek]] için 76 gençlik örgütünün toplandığı sırada meydana gelen olaylardır.<ref>{{Web kaynağı |url=http://www.evrensel.net/haber.php?haber_id=25429 |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=5 Şubat 2009 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20090317023618/http://www.evrensel.net/haber.php?haber_id=25429 |arşivtarihi=17 Mart 2009 |ölüurl=yes }}</ref>
19. satır: 19. satır:


=== 20 Mayıs 1969 ===
=== 20 Mayıs 1969 ===
{{ana madde|20 Mayıs 1969 darbe teşebbüsü}}
{{Ana|20 Mayıs 1969 darbe teşebbüsü}}


1966'da Cumhurbaşkanı [[Cemal Gürsel]]'in hastalığı yüzünden TBMM tarafından görevinden alınmasından sonra Cumhurbaşkanlığı'na Genelkurmay Başkanı [[Cevdet Sunay]] seçildi. Sunay'dan boşalan Genelkurmay Başkanlığı görevini 16 Mart 1966'da [[Cemal Tural]] devraldı. 3 yıllık Genelkurmay Başkanlığı görevinden sonra 16 Mart 1969'da [[Cemal Tural]]'ın yerine [[Memduh Tağmaç]] getirildi.
1966'da Cumhurbaşkanı [[Cemal Gürsel]]'in hastalığı yüzünden TBMM tarafından görevinden alınmasından sonra Cumhurbaşkanlığı'na Genelkurmay Başkanı [[Cevdet Sunay]] seçildi. Sunay'dan boşalan Genelkurmay Başkanlığı görevini 16 Mart 1966'da [[Cemal Tural]] devraldı. 3 yıllık Genelkurmay Başkanlığı görevinden sonra 16 Mart 1969'da [[Cemal Tural]]'ın yerine [[Memduh Tağmaç]] getirildi.
39. satır: 39. satır:


=== 12 Ekim 1969 genel seçimleri ===
=== 12 Ekim 1969 genel seçimleri ===
{{ana madde|1969 Türkiye genel seçimleri}}
{{Ana|1969 Türkiye genel seçimleri}}


Bu genel seçim ile [[Türkiye Büyük Millet Meclisi|TBMM]] 14.dönem milletvekilleri seçilmiştir. Bu seçime göre [[Adalet Partisi (Türkiye)|Adalet Partisi]] aldığı %46.55'lik oyla [[meclis]]e 256 [[milletvekili]] gönderip iktidar partisi, [[Süleyman Demirel]] ise başbakan olmuştur.<ref>{{Web kaynağı |url=http://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/secim_sorgu.secimdeki_partiler?p_secim_yili=1969 |başlık=Türkiye Cumhuriyeti Milletvekili Genel Seçimleri<!-- Evrifaessa Bot tarafından başlık oluşturuldu --> |erişimtarihi=7 Şubat 2009 |arşiv-url=https://web.archive.org/web/20090316220805/http://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/secim_sorgu.secimdeki_partiler?p_secim_yili=1969 |arşiv-tarihi=16 Mart 2009 |ölüurl=yes }}</ref> [[Cumhuriyet Halk Partisi]] ise meclise gönderdiği 143 milletvekiliyle ana muhalefet partisi olmuştur.
Bu genel seçim ile [[Türkiye Büyük Millet Meclisi|TBMM]] 14.dönem milletvekilleri seçilmiştir. Bu seçime göre [[Adalet Partisi (Türkiye)|Adalet Partisi]] aldığı %46.55'lik oyla [[meclis]]e 256 [[milletvekili]] gönderip iktidar partisi, [[Süleyman Demirel]] ise başbakan olmuştur.<ref>{{Web kaynağı |url=http://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/secim_sorgu.secimdeki_partiler?p_secim_yili=1969 |başlık=Türkiye Cumhuriyeti Milletvekili Genel Seçimleri<!-- Evrifaessa Bot tarafından başlık oluşturuldu --> |erişimtarihi=7 Şubat 2009 |arşiv-url=https://web.archive.org/web/20090316220805/http://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/secim_sorgu.secimdeki_partiler?p_secim_yili=1969 |arşiv-tarihi=16 Mart 2009 |ölüurl=yes }}</ref> [[Cumhuriyet Halk Partisi]] ise meclise gönderdiği 143 milletvekiliyle ana muhalefet partisi olmuştur.


=== 15-16 Haziran Olayları ===
=== 15-16 Haziran Olayları ===
{{ana madde|15-16 Haziran Olayları}}
{{Ana|15-16 Haziran Olayları}}


1970'te, çalışma yaşamını ve temel sendikalar mevzuatını düzenleyen 274 sayılı İş Yasası ile 275 sayılı Sendikalar Yasası'nda değişiklik yapan tasarı, [[Adalet Partisi (Türkiye)|Adalet Partisi]] ve [[Cumhuriyet Halk Partisi]]'nin işbirliğiyle önce Millet Meclisi ardından Senato'dan geçirildi. Yapılan değişiklik, işçilerin sendika seçme özgürlüğünü önemli ölçüde kısıtlamakta, sendika değiştirmeyi güçleştirmekteydi. Yasa taslağı 11 Haziran 1970'te cumhurbaşkanı [[Cevdet Sunay]]'ın onaylamasıyla yürürlüğe girdi.
1970'te, çalışma yaşamını ve temel sendikalar mevzuatını düzenleyen 274 sayılı İş Yasası ile 275 sayılı Sendikalar Yasası'nda değişiklik yapan tasarı, [[Adalet Partisi (Türkiye)|Adalet Partisi]] ve [[Cumhuriyet Halk Partisi]]'nin işbirliğiyle önce Millet Meclisi ardından Senato'dan geçirildi. Yapılan değişiklik, işçilerin sendika seçme özgürlüğünü önemli ölçüde kısıtlamakta, sendika değiştirmeyi güçleştirmekteydi. Yasa taslağı 11 Haziran 1970'te cumhurbaşkanı [[Cevdet Sunay]]'ın onaylamasıyla yürürlüğe girdi.
59. satır: 59. satır:
=== 9 Mart 1971 darbe teşebbüsü ===
=== 9 Mart 1971 darbe teşebbüsü ===
[[Dosya:Madanoglu.jpg|küçükresim|100px|[[Cemal Madanoğlu]]]]
[[Dosya:Madanoglu.jpg|küçükresim|100px|[[Cemal Madanoğlu]]]]
{{ana madde|9 Mart 1971 darbe teşebbüsü}}
{{Ana|9 Mart 1971 darbe teşebbüsü}}


[[Türk Silahlı Kuvvetleri]] tarafından emir-komuta zinciri içerisinde 12 Mart muhtırası verilmemiş olsaydı, TSK içinde kurulmuş olan ve başında Emekli Korgeneral [[Cemal Madanoğlu]]'nun bulunduğu gizli askeri cunta fiilen 9 Mart 1971 tarihinde darbe yapacaktı.<ref>{{Web kaynağı |url=http://blog.milliyet.com.tr/yazi-dizisi--40--yilinda-tum-ayrintilari-ile-12-mart-muhtirasi-3/Blog/?BlogNo=294982 |başlık=Yazı dizisi: 40. yılında tüm ayrıntıları ile 12 Mart muhtırası-3 / Tarih / Milliyet Blog<!-- Evrifaessa Bot tarafından başlık oluşturuldu --> |erişimtarihi=25 Haziran 2012 |arşiv-url=https://web.archive.org/web/20130720005301/http://blog.milliyet.com.tr/yazi-dizisi--40--yilinda-tum-ayrintilari-ile-12-mart-muhtirasi-3/Blog/?BlogNo=294982 |arşiv-tarihi=20 Temmuz 2013 |ölüurl=yes }}</ref> Cunta içine sızmış ve önemli görevler üstlenmiş olan [[Mahir Kaynak]] vasıtası ile darbe önceden haber alınmış ve darbeye adı karışan ve Orgeneral rütbesiniden daha kıdemsiz olanlar re'sen emekliye sevkedilmişlerdir..<ref>{{Web kaynağı |url=http://www.radikal.com.tr/Default.aspx?aType=RadikalYazarYazisi&ArticleID=927385&Yazar=%C4%B0SMET%20BERKAN&Date=22.03.2009&CategoryID=97 |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=9 Ekim 2020 |arşiv-url=https://web.archive.org/web/20090530141419/http://www.radikal.com.tr/Default.aspx?aType=RadikalYazarYazisi&ArticleID=927385&Yazar=%C4%B0SMET%20BERKAN&Date=22.03.2009&CategoryID=97 |arşiv-tarihi=30 Mayıs 2009 |ölüurl=no }}</ref>
[[Türk Silahlı Kuvvetleri]] tarafından emir-komuta zinciri içerisinde 12 Mart muhtırası verilmemiş olsaydı, TSK içinde kurulmuş olan ve başında Emekli Korgeneral [[Cemal Madanoğlu]]'nun bulunduğu gizli askeri cunta fiilen 9 Mart 1971 tarihinde darbe yapacaktı.<ref>{{Web kaynağı |url=http://blog.milliyet.com.tr/yazi-dizisi--40--yilinda-tum-ayrintilari-ile-12-mart-muhtirasi-3/Blog/?BlogNo=294982 |başlık=Yazı dizisi: 40. yılında tüm ayrıntıları ile 12 Mart muhtırası-3 / Tarih / Milliyet Blog<!-- Evrifaessa Bot tarafından başlık oluşturuldu --> |erişimtarihi=25 Haziran 2012 |arşiv-url=https://web.archive.org/web/20130720005301/http://blog.milliyet.com.tr/yazi-dizisi--40--yilinda-tum-ayrintilari-ile-12-mart-muhtirasi-3/Blog/?BlogNo=294982 |arşiv-tarihi=20 Temmuz 2013 |ölüurl=yes }}</ref> Cunta içine sızmış ve önemli görevler üstlenmiş olan [[Mahir Kaynak]] vasıtası ile darbe önceden haber alınmış ve darbeye adı karışan ve Orgeneral rütbesiniden daha kıdemsiz olanlar re'sen emekliye sevkedilmişlerdir..<ref>{{Web kaynağı |url=http://www.radikal.com.tr/Default.aspx?aType=RadikalYazarYazisi&ArticleID=927385&Yazar=%C4%B0SMET%20BERKAN&Date=22.03.2009&CategoryID=97 |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=9 Ekim 2020 |arşiv-url=https://web.archive.org/web/20090530141419/http://www.radikal.com.tr/Default.aspx?aType=RadikalYazarYazisi&ArticleID=927385&Yazar=%C4%B0SMET%20BERKAN&Date=22.03.2009&CategoryID=97 |arşiv-tarihi=30 Mayıs 2009 |ölüurl=no }}</ref>
85. satır: 85. satır:
[[Dosya:Nihat Erim.jpg|küçükresim|sol|100px|[[Nihat Erim]]]]
[[Dosya:Nihat Erim.jpg|küçükresim|sol|100px|[[Nihat Erim]]]]
[[Dosya:Ferit Melen.jpg|küçükresim|sağ|100px|[[Ferit Melen]]]]
[[Dosya:Ferit Melen.jpg|küçükresim|sağ|100px|[[Ferit Melen]]]]
{{ana madde|33. Türkiye Cumhuriyeti Hükûmeti}}
{{Ana|33. Türkiye Cumhuriyeti Hükûmeti}}
Ordu, 12 Mart 1971'de bir muhtıra verdi. Parlamento fesh edilmedi, partiler kapatılmadı, Anayasa askıya alınmadı. Ama ''koşullar'' çok değişmişti. Askerler bir teknokrat hükûmeti istiyorlardı. Eğer böyle bir ''tarafsız'' başbakan Meclis içinden çıkar da [[güvenoyu]] alırsa, sorun kalmazdı. Bunun için tarafsız bir milletvekili aranmaya başlandı. [[Cumhuriyet Halk Partisi|CHP]] Kocaeli milletvekili [[Nihat Erim]] ismi üzerinde anlaşıldı. 26 Mart günü CHP'den istifa etti. Böylece artık ''bağımsız başbakan'' olan Erim "partiler üstü reform hükûmeti"ni kurdu.<ref>{{Web kaynağı |url=http://www.radikal.com.tr/ek_haber.php?ek=ktp&haberno=6501 |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=7 Şubat 2009 |arşiv-url=https://web.archive.org/web/20070627122820/http://www.radikal.com.tr/ek_haber.php?ek=ktp&haberno=6501 |arşiv-tarihi=27 Haziran 2007 |ölüurl=no }}</ref>
Ordu, 12 Mart 1971'de bir muhtıra verdi. Parlamento fesh edilmedi, partiler kapatılmadı, Anayasa askıya alınmadı. Ama ''koşullar'' çok değişmişti. Askerler bir teknokrat hükûmeti istiyorlardı. Eğer böyle bir ''tarafsız'' başbakan Meclis içinden çıkar da [[güvenoyu]] alırsa, sorun kalmazdı. Bunun için tarafsız bir milletvekili aranmaya başlandı. [[Cumhuriyet Halk Partisi|CHP]] Kocaeli milletvekili [[Nihat Erim]] ismi üzerinde anlaşıldı. 26 Mart günü CHP'den istifa etti. Böylece artık ''bağımsız başbakan'' olan Erim "partiler üstü reform hükûmeti"ni kurdu.<ref>{{Web kaynağı |url=http://www.radikal.com.tr/ek_haber.php?ek=ktp&haberno=6501 |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=7 Şubat 2009 |arşiv-url=https://web.archive.org/web/20070627122820/http://www.radikal.com.tr/ek_haber.php?ek=ktp&haberno=6501 |arşiv-tarihi=27 Haziran 2007 |ölüurl=no }}</ref>


=== Balyoz Harekâtı ===
=== Balyoz Harekâtı ===
{{ana madde|Balyoz Harekâtı}}
{{Ana|Balyoz Harekâtı}}
[[İsrail]] Başkonsolosu'nun [[Türkiye Halk Kurtuluş Partisi-Cephesi]] militanları tarafından kaçırılıp öldürülmesinden sonra İstanbul'da 12 Mart döneminde sol görüşlü yasak yayınların toplanması için ilan edilen sokağa çıkma yasağı ve tutuklamalar zinciridir. Sonucunda [[Türkiye İşçi Partisi|TİP]] ve [[DİSK]] kapatılmıştır.<ref name="rad3" />
[[İsrail]] Başkonsolosu'nun [[Türkiye Halk Kurtuluş Partisi-Cephesi]] militanları tarafından kaçırılıp öldürülmesinden sonra İstanbul'da 12 Mart döneminde sol görüşlü yasak yayınların toplanması için ilan edilen sokağa çıkma yasağı ve tutuklamalar zinciridir. Sonucunda [[Türkiye İşçi Partisi|TİP]] ve [[DİSK]] kapatılmıştır.<ref name="rad3" />


=== 14 Ekim 1973 genel seçimleri ===
=== 14 Ekim 1973 genel seçimleri ===
{{ana madde|1973 Türkiye genel seçimleri}}
{{Ana|1973 Türkiye genel seçimleri}}


14 Ekim 1973 tarihinde gerçekleştirilen genel seçimlerde TBMM 15. dönem milletvekilleri seçilmiştir. Bunun sonucunda 185 milletvekiliyle [[Cumhuriyet Halk Partisi|CHP]] iktidar, [[Bülent Ecevit]] de başbakan olmuştur.<ref>{{Web kaynağı | başlık = Türkiye Cumhuriyeti Milletvekili Genel Seçimleri | url = http://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/secim_sorgu.secimdeki_partiler?p_secim_yili=1973 | yayıncı = [[Türkiye Büyük Millet Meclisi]] | erişimtarihi = 24 Haziran 2020 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20030310063757/http://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/secim_sorgu.secimdeki_partiler?p_secim_yili=1973 | arşivtarihi = 10 Mart 2003 | ölüurl = yes }}</ref>
14 Ekim 1973 tarihinde gerçekleştirilen genel seçimlerde TBMM 15. dönem milletvekilleri seçilmiştir. Bunun sonucunda 185 milletvekiliyle [[Cumhuriyet Halk Partisi|CHP]] iktidar, [[Bülent Ecevit]] de başbakan olmuştur.<ref>{{Web kaynağı | başlık = Türkiye Cumhuriyeti Milletvekili Genel Seçimleri | url = http://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/secim_sorgu.secimdeki_partiler?p_secim_yili=1973 | yayıncı = [[Türkiye Büyük Millet Meclisi]] | erişimtarihi = 24 Haziran 2020 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20030310063757/http://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/secim_sorgu.secimdeki_partiler?p_secim_yili=1973 | arşivtarihi = 10 Mart 2003 | ölüurl = yes }}</ref>

Sayfanın 21.32, 3 Kasım 2020 tarihindeki hâli

12 Mart Muhtırası, 12 Mart 1971 tarihinde Türk Silahlı Kuvvetleri'nin Genelkurmay Başkanı Memduh Tağmaç, Kara Kuvvetleri komutanı Faruk Gürler, Deniz Kuvvetleri komutanı Celal Eyiceoğlu ve Hava Kuvvetleri komutanı Muhsin Batur'un imzasıyla Cumhurbaşkanı Cevdet Sunay'a bir muhtıra vererek hükûmetin istifaya zorlandığı askerî müdahaledir.

Türkiye Cumhuriyeti tarihinde meydana gelen dördüncü; başarılı olmuş ikinci; ve emir-komuta zinciri içerisinde yapılmış ilk askerî darbe eylemidir.

Millî Demokratik Devrim

Millî Demokratik Devrim, 1960'ların ikinci yarısında Türkiye İşçi Partisi (TİP) içindeki bölünmenin yönlerinden biridir. Özellikle Mehmet Ali Aybar'ın liderliğindeki TİP çevresi, "Millî Demokratik Devrim" ile "Sosyalist Devrim"i birbirinden ayrılamaz olduğunu savunup doğrudan bir sosyalist devrimi tercih ederken, Mihri Belli'nin kavramlaştırdığı Millî Demokratik Devrim ise Türkiye'ye daha uygun bir devrim olarak ikinci bir grup tarafından tercih edilmiştir. Bu gruptakilere göre devrim, aynen Sovyetler Birliği'nde 1917 yılında olduğu gibi iki aşamalı olmalıdır. Önce Millî Demokratik Devrim "askeri darbe" şeklinde "genç subayların" önderliğinde gerçekleşecek sonra da "proleter devrim" şiddete dayanmadan kesintisiz bir şekilde işçi sınıfının hakimiyetini kuracaktır.[1]

Kanlı Pazar

Kanlı Pazar (Hürriyet gazetesi)

Kanlı Pazar, 16 Şubat 1969 tarihinde İstanbul Beyazıt meydanında ABD'nin 6. Filo'sunu protesto etmek için 76 gençlik örgütünün toplandığı sırada meydana gelen olaylardır.[2]

Gösteri için valilikten izin alınmıştır. Gösteri yapılmadan önceki günlerde Komünizmle Mücadele Derneği uyarılarda bulunarak halkı tepkiye çağırdı. O gün, diğer bir grup da Beyazıt meydanında taşlı sopalı beklemeye koyuldular. İki grup meydanda karşılaştı. Olaylar sırasında Ali Turgut Aytaç ve Duran Erdoğan adlı gençler bıçaklanarak öldürüldü.

20 Mayıs 1969

1966'da Cumhurbaşkanı Cemal Gürsel'in hastalığı yüzünden TBMM tarafından görevinden alınmasından sonra Cumhurbaşkanlığı'na Genelkurmay Başkanı Cevdet Sunay seçildi. Sunay'dan boşalan Genelkurmay Başkanlığı görevini 16 Mart 1966'da Cemal Tural devraldı. 3 yıllık Genelkurmay Başkanlığı görevinden sonra 16 Mart 1969'da Cemal Tural'ın yerine Memduh Tağmaç getirildi.

Mayıs ayında Meclis'e 218 imzalı bir anayasa değişikliği teklifi verildi ve siyasi hakların iadesi öngörüldü. 14 Mayıs 1969 tarihinde, uzun yıllardır kavgalı olan iki lider, İsmet İnönü ve Celâl Bayar buluştular ve barıştılar.

Zaten DP'lilere haklarının iadesini CHP de öngörüyor, hatta İsmet İnönü öncülük ediyordu[3]. Aynı günlerde Ankara'daki Genelkurmay Karargâhı'ndaysa çok farklı hazırlıklar yapılıyor, ordu Bayar ve arkadaşlarına siyasi haklarının iade edilmemesi için darbe yapmayı düşünüyordu.

Amerikan Dışişleri Bakanlığı'nın belgelerine göre 19 Mayıs 1969 akşamı Ankara'daki Merkezi Haberalma Örgütü'ndeki bir CIA görevlisinin Washington'a gönderdiği mesajda Türk Silahlı Kuvvetleri'nin müdahaleye 16 Mayıs günü karar verdiği söyleniyordu. Aynı gün, Cumhurbaşkanı Sunay, Genelkurmay Başkanı ve kuvvet komutanlarıyla bir hayli uzun bir görüşme yapmıştı. Bu görüşme sonrası ordunun anayasa değişikliğini istemediği saklanamaz bir gerçek halini almış, gazetelere de yansımıştı.[4]

20 Mayıs'ta İsmet Paşa, Cumhurbaşkanı Sunay'a bir mektup yazdı. Mektupta,

Sayın Cumhurbaşkanı, CHP Genel Başkanı olarak ben ve partimin yetkili organları, siyasi hakların iadesi için Millet Meclisi'ne verilmiş bulunan 218 imzalı bir anayasa değişikliği teklifini destekleme kararı aldığımızdan beri, gerek Zatı Devletlerinin, gerek bazı yüksek komutanların uyarı ve ısrarlarına muhatap olmaktayız...

deniyordu. İsmet Paşa darbe tehdidine karşı duruyordu.

Demirel de aynı gün partisinin grup toplantısında bir konuşma yaptı ve "Asker muhtıra vermedi" dedi, sonra ekledi:

Seçimlere gidelim. Hem Meclis'in verdiği oylar boşa gitmez, hem de Senato'muz zedelenmez... Ordu, hükûmete bir muhtıra vermemiştir. Biz bazı sıkıntılar içindeyiz...

Sonuç olarak birkaç gün sonra anayasa değişikliği teklifi Komisyona geri çekildi, sonra genel seçime gidildi. Süleyman Demirel önderliğinde Adalet Partisi, 1969 Türkiye genel seçimleri'nde büyük başarı kazanarak yeniden tek başına iktidar oldu. Bayar ve arkadaşlarının 27 Mayıs darbesiyle kaybettikleri siyasi hakları 1970'lerin ortalarına kadar da iade edilmedi.

12 Ekim 1969 genel seçimleri

Bu genel seçim ile TBMM 14.dönem milletvekilleri seçilmiştir. Bu seçime göre Adalet Partisi aldığı %46.55'lik oyla meclise 256 milletvekili gönderip iktidar partisi, Süleyman Demirel ise başbakan olmuştur.[5] Cumhuriyet Halk Partisi ise meclise gönderdiği 143 milletvekiliyle ana muhalefet partisi olmuştur.

15-16 Haziran Olayları

1970'te, çalışma yaşamını ve temel sendikalar mevzuatını düzenleyen 274 sayılı İş Yasası ile 275 sayılı Sendikalar Yasası'nda değişiklik yapan tasarı, Adalet Partisi ve Cumhuriyet Halk Partisi'nin işbirliğiyle önce Millet Meclisi ardından Senato'dan geçirildi. Yapılan değişiklik, işçilerin sendika seçme özgürlüğünü önemli ölçüde kısıtlamakta, sendika değiştirmeyi güçleştirmekteydi. Yasa taslağı 11 Haziran 1970'te cumhurbaşkanı Cevdet Sunay'ın onaylamasıyla yürürlüğe girdi.

Kanunlaşan tasarı esas olarak Türk-İş'ten DİSK'e işçi akışını önlemeyi amaçlamaktaydı. DİSK ve bağlı sendikalar yeni yasaya tepki gösterdiler. Türkiye İşçi Partisi ise söz konusu yasa değişikliklerini Anayasa Mahkemesi'ne götüreceğini açıkladı ve iptal davası açtı.

DİSK'li sendikacıların ve yöneticilerin tepkileri, 15 Haziran 1970 sabahı, İstanbul'un belli başlı merkezlerine doğru yürüyüşe geçmeleriyle yeni bir evreye girdi.

Gösterilere pek çok fabrikadan 75.000 dolaylarında işçi katıldı.[6] Gösterilen tepki esas olarak DİSK üyesi işçilerden geldiği halde, yürüyüşlere çok sayıda Türk-İş işçisi de toplu halde katıldı.[7] Olayların birinci günü akşamı Bakanlar Kurulu 60 günlük bir sıkıyönetim ilan etti. DİSK ve bağlı sendikaların yöneticilerinin pek çoğu sıkıyönetim mahkemelerince tutuklandılar ve yargılandılar. Kadıköy'de meydana gelen olaylarda 2 işçi, 1 polis ve 1 esnaf yaşamını yitirdi.[8] 16 Haziran'da Ankara, Adana, Bursa ve İzmir'de de küçük çaplı olaylar yaşandı.

Öğrenci Olayları

Siyasi krizler ve işçi sendikaları tarafından gerçekleştirilen eylemlerin yanı sıra hükûmetin üstesinden gelmesi gereken bir başka durum da üniversitelerdeki öğrenci olaylarıydı. Sol’un bir nevi yükselişe geçtiği yıllardı.  Üniversiteliler,  hükûmeti politikaları nedeniyle ağır bir şekilde eleştiriyorlar ve Türkiye’yi Amerikan bağımlılığından kurtaracaklarını iddia ediyorlardı. Fakat bu durum üniversiteleri bir nevi çatışma merkezi haline getiriyordu çünkü karşıt görüşlü gruplar pek çok zaman karşı karşıya geliyorlar ve olaylar çıkıyordu. İngiliz Büyükelçiliği de bu duruma dikkat çekmiş ve üniversitelerin içinde bulunduğu bu durumun askerlerin ülkeye müdahalesine zemin hazırladığı yönünde bir değerlendirmede bulunmuştu. Dört Amerikan askerinin kaçırılması da durumun ciddiyetini ortaya koyması açısından belirtilmiştir. Deniz Gezmiş ve arkadaşları tarafından kaçırılan bu dört asker daha sonra serbest bırakılmışlarsa da 12 Mart muhtırasından kısa süre önce meydana gelen bu olay ülke gündemini oldukça meşgul etmiştir.[9]

9 Mart 1971 darbe teşebbüsü

Cemal Madanoğlu

Türk Silahlı Kuvvetleri tarafından emir-komuta zinciri içerisinde 12 Mart muhtırası verilmemiş olsaydı, TSK içinde kurulmuş olan ve başında Emekli Korgeneral Cemal Madanoğlu'nun bulunduğu gizli askeri cunta fiilen 9 Mart 1971 tarihinde darbe yapacaktı.[10] Cunta içine sızmış ve önemli görevler üstlenmiş olan Mahir Kaynak vasıtası ile darbe önceden haber alınmış ve darbeye adı karışan ve Orgeneral rütbesiniden daha kıdemsiz olanlar re'sen emekliye sevkedilmişlerdir..[11]

12 Mart 1971 darbesine giden süreçte Doğan Avcıoğlu'nun çıkardığı Devrim gazetesi etrafında toplanan ve içlerinde 27 Mayıs Darbesini yapan Millî Birlik Komitesi'nin gerçek lideri [12] Emekli Korgeneral Cemal Madanoğlu'nun[13] da bulunduğu "Millî Demokratik Devrimciler", o dönemin siyasi partilerinin demokrasi anlayışının bir oyalamaca olduğunu ileri sürerek ulusçu-devrimci yöntem olarak ifade edilen ilkeler doğrultusunda parlamento dışı muhalefeti savunuyorlardı. Devrim gazetesinin genel yayın yönetmeni Hasan Cemal çok sonraları anılarını anlattığı Cumhuriyet'i Çok Sevmiştim adlı kitabında o zamanki maksatlarının "ulusalcı" subayları ikna ederek onlarla birlikte bir "Millî Demokratik Devrim" darbesi yapmak olduğunu yazdı.[14]

Nitekim 9 Mart 1971 tarihinde planlanan darbe, içlerinde Mahir Kaynak[15] ve Mehmet Eymür'ün de bulunduğu Millî İstihbarat Teşkilatı mensuplarının durumu Genelkurmay Başkanı Memduh Tağmaç ve 1. Ordu Komutanı Faik Türün'e haber vermesiyle akamete uğratıldı.[16]

Muhtıra

12 Mart Muhtırası'nı veren Orgeneral Memduh Tağmaç, Orgeneral rütbesindekiler hariç bu 9 Mart 1971 Millî Demokratik Devrimine adı karışan başta Tümgeneral Celil Gürkan olmak üzere tüm subayları re'sen emekliye sevketti. 1. Ordu Komutanı Faik Türün de bu darbeye adı karışan tüm Devrim yazarlarını Ziverbey Köşkünde Millî İstihbarat Teşkilatı vasıtasıyla sorguya çekti. Bu sorgularda Kara Kuvvetleri Komutanı Faruk Gürler ve Hava Kuvvetleri Komutanı Muhsin Batur'un da 9 Mart darbesine önce destek verdikleri, fakat sonra istihbarat bilgileri Genelkurmay Başkanı Memduh Tağmaç'a ulaşınca desteklerini geri çektikleri ortaya çıktı.[17]

Darbe, 1971 yılında 12 Mart günü saat 13:00'da TRT radyolarından okunan aşağıdaki muhtıra ile ilan edilmiştir:

"Parlamento ve hükûmet, süregelen tutum, görüş ve icraatıyla yurdumuzu anarşi, kardeş kavgası, sosyal ve ekonomik huzursuzluklar içine sokmuş, Atatürk'ün bize hedef verdiği çağdaş uygarlık seviyesine ulaşmak ümidini kamuoyunda yitirmiş ve anayasasının öngördüğü reformları tahakkuk ettirememiş olup, Türkiye Cumhuriyeti'nin geleceği ağır bir tehlike içine düşürülmüştür."'

Genelkurmay Başkanı Orgeneral Memduh Tağmaç, Kara Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Faruk Gürler, Hava Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Muhsin Batur ve Deniz Kuvvetleri Komutanı Oramiral Celal Eyiceoğlu'nun imzasını taşıyan muhtıra 12 Mart Muhtırası şu maddelerden oluştu:

  • Meclis ve hükûmet, süregelen tutum, görüş ve icraatlarıyla yurdumuzu anarşi, kardeş kavgası, sosyal ve ekonomik huzursuzluklar içine sokmuş, Atatürk'ün bize hedef verdiği uygarlık seviyesine ulaşmak ümidini kamuoyunda yitirmiş ve anayasanın öngördüğü reformları tahakkuk ettirememiş olup, Türkiye Cumhuriyeti'nin geleceği ağır bir tehlike içine düşürülmüştür.
  • Türk milletinin ve sinesinden çıkan Silahlı Kuvvetleri'nin bu vahim ortam hakkında duyduğu üzüntü ve ümitsizliğini giderecek çarelerin, partiler üstü bir anlayışla meclislerimizce değerlendirilerek mevcut anarşik durumu giderecek anayasanın öngördüğü reformları Atatürkçü bir görüşle ele alacak ve inkılap kanunlarını uygulayacak kuvvetli ve inandırıcı bir hükûmetin demokratik kurallar içinde teşkili zaruri görülmektedir.
  • Bu husus süratle tahakkuk ettirilemediği takdirde, Türk Silahlı Kuvvetleri kanunların kendisine vermiş olduğu Türkiye Cumhuriyeti'ni korumak ve kollamak görevini yerine getirerek, idareyi doğrudan doğruya üzerine almaya kararlıdır. Bilgilerinize…

Muhtıra Sonrası

Reform Hükûmeti

Dosya:Nihat Erim.jpg
Nihat Erim
Ferit Melen

Ordu, 12 Mart 1971'de bir muhtıra verdi. Parlamento fesh edilmedi, partiler kapatılmadı, Anayasa askıya alınmadı. Ama koşullar çok değişmişti. Askerler bir teknokrat hükûmeti istiyorlardı. Eğer böyle bir tarafsız başbakan Meclis içinden çıkar da güvenoyu alırsa, sorun kalmazdı. Bunun için tarafsız bir milletvekili aranmaya başlandı. CHP Kocaeli milletvekili Nihat Erim ismi üzerinde anlaşıldı. 26 Mart günü CHP'den istifa etti. Böylece artık bağımsız başbakan olan Erim "partiler üstü reform hükûmeti"ni kurdu.[18]

Balyoz Harekâtı

İsrail Başkonsolosu'nun Türkiye Halk Kurtuluş Partisi-Cephesi militanları tarafından kaçırılıp öldürülmesinden sonra İstanbul'da 12 Mart döneminde sol görüşlü yasak yayınların toplanması için ilan edilen sokağa çıkma yasağı ve tutuklamalar zinciridir. Sonucunda TİP ve DİSK kapatılmıştır.[4]

14 Ekim 1973 genel seçimleri

14 Ekim 1973 tarihinde gerçekleştirilen genel seçimlerde TBMM 15. dönem milletvekilleri seçilmiştir. Bunun sonucunda 185 milletvekiliyle CHP iktidar, Bülent Ecevit de başbakan olmuştur.[19]

Kaynakça

  1. ^ "Yazarlar | Gazete Yazarları | Milliyet Köşe Yazarları". 17 Mart 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Şubat 2009. 
  2. ^ "Arşivlenmiş kopya". 17 Mart 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Şubat 2009. 
  3. ^ "Yazı dizisi: 40. yılında tüm ayrıntıları ile 12 Mart muhtırası-1 / Tarih / Milliyet Blog". 26 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Haziran 2012. 
  4. ^ a b "Arşivlenmiş kopya". 30 Mayıs 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Şubat 2009. 
  5. ^ "Türkiye Cumhuriyeti Milletvekili Genel Seçimleri". 16 Mart 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Şubat 2009. 
  6. ^ "12 Mart Muhtırası nedir". 5 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Haziran 2012. 
  7. ^ "Arşivlenmiş kopya". 6 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Haziran 2012. 
  8. ^ "Arşivlenmiş kopya". 4 Eylül 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Haziran 2012. 
  9. ^ Yasin Coşkun "12 Mart 1971 Muhtırasının İngiliz Arşiv Belgelerindeki Yansıması 10 Ocak 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.".
  10. ^ "Yazı dizisi: 40. yılında tüm ayrıntıları ile 12 Mart muhtırası-3 / Tarih / Milliyet Blog". 20 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Haziran 2012. 
  11. ^ "Arşivlenmiş kopya". 30 Mayıs 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ekim 2020. 
  12. ^ "Kim Kimdir?� Biyografi Bankas� - FORSNET". 18 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Haziran 2012. 
  13. ^ "Komuta kademesinin belgeden haberi olmasa bari... - MEHMET BARLAS". 1 Kasım 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ekim 2009. 
  14. ^ "Yazarlar | Gazete Yazarları | Milliyet Köşe Yazarları". 4 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mart 2008. 
  15. ^ "STAR - Haberler - Son Dakika Haberleri". 25 Ocak 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ocak 2010. 
  16. ^ "Arşivlenmiş kopya". 16 Mart 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Mart 2008. 
  17. ^ "Haberler, Haber, Son Dakika Haberler, Gazeteler - Yeni Şafak". 3 Kasım 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Şubat 2009. 
  18. ^ "Arşivlenmiş kopya". 27 Haziran 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Şubat 2009. 
  19. ^ "Türkiye Cumhuriyeti Milletvekili Genel Seçimleri". Türkiye Büyük Millet Meclisi. 10 Mart 2003 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Haziran 2020. 

Şablon:Portal