Kayra Han: Revizyonlar arasındaki fark

[kontrol edilmiş revizyon]

← Önceki sürümle aradaki fark Sonraki sürümle aradaki fark →

İçerik silindi İçerik eklendi

Satır içi

Sayfanın 07.15, 15 Ekim 2020 tarihindeki hâli

Kayra Han, Kayır Han ya da Kayrakan - Oğuzlar'da ise Krayir^{[kaynak belirtilmeli]}; (Altayca: Кайракан "Kayrakan", Kırgızca: Кайра, Osmanlıca: كايرا), Türk ve Altay mitolojisinde Yaratıcı Tanrı. Baş Tanrı. En çok Altay, Tuva, Hakas ve Yakut mitolojilerinde ön plana çıkar. Babası ilk Tanrı olan Gök Tengri'dir, annesi yoktur.

Özellikleri

Gök Tengri'den sonra Tanrıların en büyüğü ve en önde gelenidir.^[1] Gök Tengri hariç bütün her şeyin yaratıcısıdır. Mutlak üstünlüğü vardır. Göğün 17. katında oturur. Tengri hariç Diğer bütün Tanrıları da o yaratmıştır. Bu anlamda diğer Tanrıların kendisiyle kıyaslandığında, emirlerini yerine getiren veya verdiği görevleri yineleyen birer melek konumunda olduğu yaklaşımı yanlış olmayacaktır. Ancak İslam öncesi Türk kültüründe melek veya benzeri bir kavram yer almaz. Bu sonuca yalnızca kıyaslama yapılarak ulaşılabilir. Evrenin yazgısını belirler. İyilik yönü ağır basar. Yeryüzünü yarattıktan sonra dokuz dallı bir ağaç (çam veya kayın) dikmiştir. Bu ağaç yerle göğü birbirine bağlayan yaşam ağacı “Uluğ Kayın”dır. İnsanların atası olan dokuz kişi bu ağacın dallarından türemiş ve dokuz boy (dokuz ırk) bu kişilerin soyundan ortaya çıkmıştır.

Tengere Kayra Han, Altaylılar'ın yanı sıra Ostyaklar ve Yakutlar gibi bazı Sibiryalı toplumların mitolojilerinde yüksek derecede bir tanrı olarak saygı duyulur. Altayların yaratılış efsanesinde dünyanın yaratıcısı olarak gösterilir. Kayra Han bu efsanede ayrıca tüm Gök Tengricilikte yeraltı aleminin tanrısı olarak tanılan Erlik Han'a ceza olarak yeraltı aleminin tanrısı olma görevini verir. Bazen babası Gök Tengri ile eşdeğer tutulur.

Ülgen, Yer Tengri, Mergen ve Kızagan adlı dört oğlu vardır.^[2] Eski kaynaklarda verilen bilgilere göre Ülgen, iyilik ve bağışlayıcılığını yani merhametini; Kızagan, intikamını ve cezasını yani öfkesini; Mergen ise bilgelik ve hikmetini yani aklını temsil ederler. Görkemli bir varlığa sahiptir. Somut nitelemeler pek fazla yapılmamış ancak soyut yönü üzerinde daha çok durulmuştur. Ana ve Ata olarak (hem eril hem dişil, yani nötr olarak) tanımlandığı kaynaklar mevcuttur. İnsan biçimli olarak pek fazla tasvir edilmez. Kışı yeryüzünde yazı gökyüzünde geçirir.^[3] Değişik renklerde yıldırım çaktırır. Onun yıldırımına çarpılan kişi şaman olur. Bazı batılı kaynaklarda Kuara (Kuğara) olarak geçer. Bu takdirde Urartulardaki Kuera ile bağlantılı görünmektedir. Bulgarlarda da bu isimle rastlanır. Kuğara (Koğara)’nın Kayra Han ile farklı Tanrılar olduğunu öne süren görüşler de vardır.

Ayrıca Kayra Han ile Kara Han aynı kişi olarak nitelense de bu durum ses bilimsel ama yaygın bir yanlışlıktır. Çünkü Kara sözcüğü içerisinde daha çok olumsuz anlamlar barındırır. Kara Han farklı bir mitolojik kişiliktir (Oğuz Han’ın babasıdır). Kara Han ile karıştırılmamalıdır.

Etimoloji

(Kay) kökünden türemiştir. Kayra sözcüğü lütuf, İhsan demektir. Kayırmak fiili ile aynı kökten gelir. Kayramak ise korumak himaye etmek, lütfetmek demektir. Moğolca Hayra sözcüğü aşk anlamına gelir.

Ayrıca bakınız

Kaynakça

Roux, J. Paul (2011). Eski Türk Mitolojisi (Çeviren: M. Yaşar Sağlam). Ankara: Bilge Su.
Alekseyev, N. Alekseyeviç (2013). Türk Dilli Sibirya Halklarının Şamanizmi (Çeviren: Metin Ergun). Konya: Kömen Yayınları.
Anohin, A. Viktoroviç (2006). Altay Şamanlığına Ait Materyaller (Çeviren: Zekeriya Karadavut, and Jannet Meyermanova). Konya: Kömen Yayınları.
Çirkin, Sergen (2019). Güney Sibirya Arkeolojisi ve Şamanizm. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Korkmaz, Esat (2008). Ansiklopedik Eski Türk İnançları ve Şamanizm Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Anahtar Kitaplar Yayınevi.
Türk Söylence Sözlüğü, Deniz Karakurt, Türkiye, 2011 (OTRS: CC BY-SA 3.0)
Türk Mitolojisi, Murat Uraz, ISBN 9759792359

Dipnotlar

^ Yaşar Çoruhlu (2011), Türk Mitolojisinin Anahatları. İstanbul, Kabalcı Yayınevi
^ Abdülkadir İnan, Tarihte ve Bugün Şamanizm, TTK. Yay., II. Baskı, Ankara, 1972
^ Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük, Celal Beydili, Yurt Yayınevi (Sayfa-305, Kayrakan)

İç bağlantılar

Dış bağlantılar

Kayra Han
Kayra Han (Kara Han)
Yaradılış Destanı
Türk Mitolojisi Sözlüğü, Pınar Karaca (Kayrakan)

[1] Yaşar Çoruhlu (2011), Türk Mitolojisinin Anahatları. İstanbul, Kabalcı Yayınevi

[2] Abdülkadir İnan, Tarihte ve Bugün Şamanizm, TTK. Yay., II. Baskı, Ankara, 1972

[3] Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük, Celal Beydili, Yurt Yayınevi (Sayfa-305, Kayrakan)

[1]

[2]

[3]

@@ 26. satır: / 26. satır: @@
 * Çirkin, Sergen (2019). Güney Sibirya Arkeolojisi ve Şamanizm. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
 * Korkmaz, Esat (2008). Ansiklopedik Eski Türk İnançları ve Şamanizm Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Anahtar Kitaplar Yayınevi.
-* Türk Söylence Sözlüğü, Deniz Karakurt, Türkiye, 2011, [https://tr.wikipedia.org/wiki/T%C3%BCrk_S%C3%B6ylence_S%C3%B6zl%C3%BC%C4%9F%C3%BC (OTRS: CC BY-SA 3.0)]{{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20131107003235/https://tr.wikipedia.org/wiki/T%C3%BCrk_S%C3%B6ylence_S%C3%B6zl%C3%BC%C4%9F%C3%BC |tarih=7 Kasım 2013 }}
+* Türk Söylence Sözlüğü, Deniz Karakurt, Türkiye, 2011 [https://tr.wikipedia.org/wiki/Dosya:TurkSoylenceSozlugu.pdf#Özet (OTRS: CC BY-SA 3.0)]
 * Türk Mitolojisi, Murat Uraz, ISBN 9759792359