Mustafa Suphi: Revizyonlar arasındaki fark

Mehmet Mustafa Suphi
Mehmet Mustafa Suphi
Doğum	14 Mayıs 1883; Giresun, Trabzon Vilayeti, Osmanlı İmparatorluğu
Ölüm	28 Ocak 1921 (37 yaşında); Karadeniz açıkları, Sürmene, Trabzon
Meslek	Siyasetçi; Gazeteci; Yazar
Siyasi parti	Türkiye Komünist Partisi (1920); Türkiye Komünist Fırkası (İttihatçı); Türkiye İştirakiyun Teşkilatları; İttihat ve Terakki
Evlilik	Maria Suphi
Ebeveyn(ler)	Mevlevizade Saadetli Ali Rıza (Özütürk) Efendi; Memnune (Özütürk) Hanım

Etkileşimli olarak geçmişe göz at

[kontrol edilmiş revizyon]

← Önceki sürümle aradaki fark Sonraki sürümle aradaki fark →

İçerik silindi İçerik eklendi

GörselVikimetin

Satır içi

Sayfanın 15.35, 12 Ağustos 2020 tarihindeki hâli

Mehmet Mustafa Suphi^[3] (14 Mayıs 1883^[4] - 28 Ocak 1921), Türk komünist, Türkiye Komünist Partisi’nin ilk merkez komitesi başkanı.

Yaşam öyküsü

Mustafa Suphi 1883 yılında o zamanın Trabzon Vilayeti'ne bağlı olan Giresun kazasında doğdu. Doğum yeri Giresun olmakla birlikte aslen Samsunlu bir aileden gelmektedir. İlk öğrenimini Kudüs ve Şam’da, idadi (lise) öğrenimini Erzurum’da gördü. 1905 yılında İstanbul Hukuk Mektebi’nden mezun olduktan sonra Paris’te Siyasal Bilgiler Okulu’nu bitirdi.

Fransa’da bulunduğu dönem, Mustafa Suphi’nin Jean Jaures, Celestin Bougle gibi isimler başta olmak üzere burjuva sosyolog olarak nitelendirilebilecek düşünürlerin etkisinde kaldığı yıllardır. Bu yıllarda Suphi’nin İttihatçılar ile yakın ilişki içerisinde olduğu biliniyor. O dönemki hükumetin gazetesi olan Tanin gazetesinin muhabirliğini yapar.

Paris’ten İstanbul’a dönüşü 1908 yılına, İkinci Meşrutiyet’in ilan edildiği günlere rastlar. Tanin, Servet-i Fünun ve Hak gazetelerine yazılar yazar; Ticaret Mekteb-i Alisi'nde, Darülmuallimin-i Aliye ve Mekteb-i Sultani'de hukuk ve iktisat dersleri verir.

İttihat ve Terakki Fırkası’nın 1911 yılındaki genel kongresine Anadolu delegesi olarak katılır. İttihatçılıktan kopuşu bu kongreden sonra başlar ve 1912 Ağustos'unda partiden tamamen ayrılır ve fırkaya muhalefet etmeye başlar. 1912 yılında Ahmet Ferit (Tek)'in başkanlığında kurulan ve kurucuları arasında Yusuf Akçura'nın da bulunduğu Millî Meşrutiyet Fırkası'nın kurucuları arasında yer alır. Suphi, muhaliflere karşı 1913 yılının sonlarında başlayan sürgün furyasından nasibini alır ve Sinop'a sürülür.

1914 yılının başlarında kendisini komünist düşünceyle tanıştıracak olan süreç, bir grup arkadaşı ile birlikte bir tekne ile Rusya’ya kaçmalarıyla başlar. Önce siyasi mülteci olan Mustafa Suphi, Birinci Dünya Savaşı'nın başlaması ile birlikte Osmanlı tebaasından olduğu için sürgüne gönderilir. Sürgün yıllarında Türk kökenli çeşitli devrimcilerle ve Bolşevikler’le tanışır. Doğu cephesinde esir düşerek Rusya içlerine sürgüne gönderilen Anadolulu askerler arasında çalışma yürütür. Suphi'nin Bolşevik düşüncelerle tanışıp devrimci bir çalışma yürütmeye başlaması 1914-15 yıllarına denk düşer.

Ekim Devrimi'nden sonra Moskova'ya gider. Halk Komiseri Josef Stalin'in yardımcılarından Mirsaid Sultangaliyev'in sekreterliğini üstlenir. Bu dönemde daha çok Kırım ve Odessa’daki, Rusya kökenli ya da savaş esiri Türkler arasında çalışma yürütür. Kızılordu içinde örgütlenen Türk savaş esirlerinden bir birlik ile Rus İç Savaşına katılır.

Gerçek anlamda Anadolu’ya yönelik çalışmaya başlaması Mayıs 1920’de Bakü’ye gelmesi ile olmuştur. Bu dönemin zirvesi 10 Eylül 1920’de 15 bölgeden gelen 75 delege ile Türkiye Komünist Partisi'nin kurulmasıdır.

Mustafa Suphi aynı dönemde hem Komintern’in ikinci kongresinde iki Türk delegeden biri olmuş, hem de Birinci Doğu Halkları Kurultayı'nın başkanlık divanında yer almıştır. Sovyet hükûmeti tarafından güvenilen ve Anadolu’daki komünist hareketin gelecekteki lideri olarak görülen Suphi, partinin aldığı karar doğrultusunda Anadolu’ya geçme ve Türkiye'deki komünist harekete yön verme kararını alır. Bu kapsamda işgale karşı Anadolu'da savaşmak üzere Sovyetler Birliği'nde bulunan Türk askerlerden bir Bolşevik Tabur oluşturulur ve Anadolu'daki Kuvâ-yi Milliye hareketi komutanlığının emrine verilir. Ancak bu birliğin beraber savaşması mümkün olmayacak ve askerler değişik birliklere dağıtılacaktır. 1921 yılının Ocak ayında BMM'nin çağrılısı olarak Ankara’ya doğru yola çıkan Suphi ve arkadaşlarının Türkiye'de siyasi kargaşa çıkartmak istediğinden şüphelenen TBMM ve Doğu Cephesi Komutanlığı kendilerine koruma vermeyerek, Kars ve Erzurum’da linç girişimlerine uğramalarına ilgisiz kalırlar.^{[kaynak belirtilmeli]} Bazı iddialara göre 1921 yılının 28 Ocağı'nı 29'a bağlayan gecesi 14 yoldaşı ile birlikte Trabzon'dan Sovyetler'e geri gönderilmek için bindirildikleri teknede Kayıkçılar Kahyası Yahya Kahya tarafından öldürüldüler.^[5]^[6]

Başka kaynaklara göre Mustafa Suphi Enver Paşa'nın Moskova'daki siyasi aktivitelerinden haberdardı ve Enver Paşa'nın Türk Ulusal Hareketi'nin yenilgiye uğramasından sonra Bolşevikleri kullanarak Türkiye'deki otoriteyi ele geçirme planını biliyordu.^[7] Suphi'nin bu gizli planını ifşa etmesinden endişe edildiği için onun taraftarları tarafından öldürüldüğü iddia edilir.^[7]

“	Türk ve Kürtlerin Ermenileri, Ermenilerin Kürtleri ve Türkleri takibe, mahva, yok etmeye koşmaları; bu fetihlik davasında medeniyetleri vahşiyetle yoğrulmuş Avrupalı emperyalistlerin insan ruhuna ektikleri, akıttıkları zehir; bu, masum milletler arasında kast ile sokulan, din ve millet hırslarıyla yakılan bir düşmanlık; Ermenilere Anadolu'nun yarısını vaat edip sonra Türk ve Ermeni milletleri arasında katliamlar ve yağma ateşleri yakıp, daha sonra da tutuşturdukları bu yangını söndürmek için Küçük Asya'nın işlerine karışmak... Anadolu'yu ne Türklere, ne Kürtlere, ne de Ermenilere değil, ancak kendilerine almak... İşte onların maksatları... Bu hakikati Türk ve Ermeni işçi ve köylüsünden bilmedik, anlamadık hiç kimse kalmamış olmalı; Bu hakikati halka anlatmak ve o feci cinayetlerin önünü almak, Türk ve Ermeni iknılâpçıların ve bu inkılâpçılardan özellikle komünist enternasyonalistlerin vazifesidir. Türk emperyalistleriyle Ermeni burjuvaziyasının bu iki halkın mahvına yürüyen hareketlerini takip ve bu hususta bütün dünyayı aydınlatma Türk komünistlerine düştü; bizler üstümüze düşen bu işi bütün imkânsızlıklarına bakmadan elden geldiği kadar işlemeye çalıştık; bundan sonra da çalışacağız, fakat bu husustaki uğraşın bir kısmı da Ermeni yoldaşlara kalıyor. Enver Paşa'dan fukara halka bir fayda gelirse, Taşnaksütyûnlardan iyilik beklenebilir, fakat Ermeni enternasyonalist dostlarımız bizim en büyük ümitlerimizi temsil etmektedirler...	„
—Mustafa Suphi^[8]

İlgili kitaplar

Mete Tunçay, Türkiye'de Sol Akımlar (1908-1925) Belgeler 2, BDS Yayınları, 1991.
Mustafa Suphi - Yaşam, Yazıları, Yoldaşları, Sosyalist Yayınları, İstanbul, Kasım 1992.
Yavuz Aslan, Türkiye Komünist Fırkası'nın Kuruluşu ve Mustafa Suphi - Türkiye Komünistlerinin Rusya'da Teşkilâtlanması (1918-1921), Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1997.
(Çev: Yücel Demirel), TKP MK 1920-1921 Dönüş Belgeleri -1, Türkiye Sosyal Tarih Araştırma Vakıfı, İstanbul, Mart 2004.
(Çev: Yücel Demirel), TKP MK 1920-1921 Dönüş Belgeleri -2, Türkiye Sosyal Tarih Araştırma Vakıfı, İstanbul, Mart 2004.
Hamit Erdem, Mustafa Suphi: Bir Yaşam Bir Ölüm, Sel Yayınları, 3. Baskı, Aralık 2010.

Kaynakça

^ Meryem Suphi’nin trajik öyküsü, Özgür Gündem, 8 Ocak 2013, Erişim tarihi: 19 Ocak 2016.
^ Erdem, Hamit. "Komünist Manifesto'nun Türkçe Serüveni". 21 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ekim 2015.
^ Feyizoğlu, Turhan (2007). Mustafa Suphi: Türk Ocağı'ndan Türkiye Komünist Partisi'ne. İstanbul: Ozan Yayıncılık. s. 15. ISBN 978-9944-143-01-1.
^ Paris, Archives de Sciences Po [Sciences Po kurumunun arşivleri, ASP], Mr. Soubhy Moustapha klasörü, 1907–08 eğitim yılına ait öğrenci belgesinden aktaran: Sayım, Burak (Kış-Bahar 2020). "Mütareke İstanbulu'nda beynelmilel komünizm" (PDF). Devrimci Marksizm, 41-42. s. 147.
^ http://arsiv.sabah.com.tr/2008/09/14/haber,ADA012A17D0146FA84E49411F4AA1647.html Ecevit Kılıç'ın TKP’nin liderleri denizde öldürüldü haberi.
^ http://www.taraf.com.tr/makale/3716.htm 3 Şubat 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Ayşe Hür'ün 28 Kânunisânî’yi unutma! makalesi.
^ ^a ^b K Gajendra Singh, Occupation case studies: Algeria and Turkey, Asia Times, 07 Ocak 2004 (İngilizce)
^ Erdem, Hamit (Aralık 2010 (3. baskı için)). Mustafa Suphi: Bir Yaşam Bir Ölüm (3. bas.). İstanbul: Sel Yayıncılık. s. 47. ISBN 978-975-570-079-3. Tarih değerini gözden geçirin: |tarih= (yardım)

Ayrıca bakınız

Dış bağlantılar

TKP I. Kongresi'nin Sonunda Mustafa Suphi Yoldaş'ın Konuşması

[1] Meryem Suphi’nin trajik öyküsü, Özgür Gündem, 8 Ocak 2013, Erişim tarihi: 19 Ocak 2016.

[2] Erdem, Hamit. "Komünist Manifesto'nun Türkçe Serüveni". 21 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ekim 2015.

[isim_ve_tarih-3] Feyizoğlu, Turhan (2007). Mustafa Suphi: Türk Ocağı'ndan Türkiye Komünist Partisi'ne. İstanbul: Ozan Yayıncılık. s. 15. ISBN 978-9944-143-01-1.

[4] Paris, Archives de Sciences Po [Sciences Po kurumunun arşivleri, ASP], Mr. Soubhy Moustapha klasörü, 1907–08 eğitim yılına ait öğrenci belgesinden aktaran: Sayım, Burak (Kış-Bahar 2020). "Mütareke İstanbulu'nda beynelmilel komünizm" (PDF). Devrimci Marksizm, 41-42. s. 147.

[5] ttp://arsiv.sabah.com.tr/2008/09/14/haber,ADA012A17D0146FA84E49411F4AA1647.html Ecevit Kılıç'ın TKP’nin liderleri denizde öldürüldü haberi.

[6] ttp://www.taraf.com.tr/makale/3716.htm 3 Şubat 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Ayşe Hür'ün 28 Kânunisânî’yi unutma! makalesi.

[asiatimes-7] K Gajendra Singh, Occupation case studies: Algeria and Turkey, Asia Times, 07 Ocak 2004 (İngilizce)

[8] Erdem, Hamit (Aralık 2010 (3. baskı için)). Mustafa Suphi: Bir Yaşam Bir Ölüm (3. bas.). İstanbul: Sel Yayıncılık. s. 47. ISBN 978-975-570-079-3. Tarih değerini gözden geçirin: |tarih= (yardım)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

@@ 67. satır: / 67. satır: @@
 yılının başlarında kendisini komünist düşünceyle tanıştıracak olan süreç, bir grup arkadaşı ile birlikte bir tekne ile Rusya’ya kaçmalarıyla başlar. Önce siyasi mülteci olan Mustafa Suphi, Birinci Dünya Savaşı'nın başlaması ile birlikte Osmanlı tebaasından olduğu için sürgüne gönderilir. Sürgün yıllarında Türk kökenli çeşitli devrimcilerle ve Bolşevikler’le tanışır. Doğu cephesinde esir düşerek Rusya içlerine sürgüne gönderilen Anadolulu askerler arasında çalışma yürütür. Suphi'nin [[Bolşevik]] düşüncelerle tanışıp devrimci bir çalışma yürütmeye başlaması 1914-15 yıllarına denk düşer.
-[[Ekim Devrimi]]'nden sonra [[Moskova]]'ya gider. Halk Komiseri [[Josef Stalin]]'in yardımcılarından [[Mir Seyyit Sultan Galiyev]]'in sekreterliğini üstlenir. Bu dönemde daha çok [[Kırım Halk Cumhuriyeti|Kırım]] ve [[Odessa]]’daki, Rusya kökenli ya da savaş esiri Türkler arasında çalışma yürütür. [[Kızılordu]] içinde örgütlenen Türk savaş esirlerinden bir birlik ile [[Rus İç Savaşı]]na katılır.
+[[Ekim Devrimi]]'nden sonra [[Moskova]]'ya gider. Halk Komiseri [[Josef Stalin]]'in yardımcılarından [[Mirsaid Sultangaliyev]]'in sekreterliğini üstlenir. Bu dönemde daha çok [[Kırım Halk Cumhuriyeti|Kırım]] ve [[Odessa]]’daki, Rusya kökenli ya da savaş esiri Türkler arasında çalışma yürütür. [[Kızılordu]] içinde örgütlenen Türk savaş esirlerinden bir birlik ile [[Rus İç Savaşı]]na katılır.
 [[Dosya:Communist Party of Turkey founder Mustafa Suphi (right) and general secretary Ethem Nejat (middle).jpg|300px|thumbnail|[[Türkiye Komünist Partisi (1920)|Türkiye Komünist Partisi]] kurucuları: Mustafa Suphi (sağda) , genel sekreter [[Ethem Nejat]] (ortada) , İsmail Hakkı (solda)]]