Fince: Revizyonlar arasındaki fark

Vikipedi, özgür ansiklopedi
[kontrol edilmemiş revizyon][kontrol edilmemiş revizyon]
İçerik silindi İçerik eklendi
→‎Yeni Sözcük Türetme: İçerik ve yeni başlık eklendi.
221. satır: 221. satır:


Yeni sözcükler, etkin bir şekilde dil planlama kurumu ve medya tarafından üretilir. Üretilen yeni sözcükler büyük ölçüde benimsenir. Üretilen yeni kelimeler halkın büyük çoğunluğu tarafından benimsendiğinde kompuutteri ( bilgisayar ) veya kalkulaattori ( hesap makinesi ) gibi eski kelimeleri kullanan kişiler eski kafalı veya köylü izlenimi uyandırır. {{olgu}}
Yeni sözcükler, etkin bir şekilde dil planlama kurumu ve medya tarafından üretilir. Üretilen yeni sözcükler büyük ölçüde benimsenir. Üretilen yeni kelimeler halkın büyük çoğunluğu tarafından benimsendiğinde kompuutteri ( bilgisayar ) veya kalkulaattori ( hesap makinesi ) gibi eski kelimeleri kullanan kişiler eski kafalı veya köylü izlenimi uyandırır. {{olgu}}

== Kelime Dağarcığı ==

Fince, diğer dillere oranla kökeni kendisine ait olan temel bir kelime dağarcığına sahiptir ve bundan dolayı kelime hazinesindeki sözcük sayısını artırmak için yapım eklerini kullanır. Örnek olarak kirja (kitap) sözcüğünü ele alalım. Bu kelimeden yapım ekleri kullanılarak birçok kelime türetilebilir. Mesela kirjain ‘harf’, kirje ‘mektup’, kirjasto ‘kütüphane’, kirjailija ‘müellif’, kirjallisuus ‘edebiyat’, kirjoittaa ‘yazmak’, kirjoittaja ‘yazar’, kirjuri ‘kâtip’, kirjallinen ‘yazılı şekilde’, kirjata ‘kaydetmek’, kirjasin ‘yazı tipi’ sözcüklerinde olduğu gibi. Kelime türetme mantığı açısından Türkçe ile Fince arasında bir benzerlik bulunmaktadır. Her bir yapım ekinden hangisinin kullanılacağı, ünlü uyumu kurallarına uygun olacak şekilde ekin ekleneceği kelimenin içerisindeki ünlülere bağlıdır. İşte bu tür yaygın isim yapım eklerinden bazıları şunlardır:

- ja/ jä: bir şeyin yapan anlamını katar. Örneğin lukea ‘okumak’,→ lukija ‘okuyucu’.
- lainen/läinen: bir yerden olan veya bir yerde yaşayan anlamını katar. Örneğin Turkki ‘Türkiye’ → turkkilainen ‘Türkçe veya Türk’.
- sto/stö: bir şeyi toplama, koleksiyon yapma anlamı katar. Örneğin kirja ‘kitap’ → kirjasto ‘kütüphane’ veya laiva ‘gemi’ → laivasto ‘filo, donanma’.
- in: araç-gereç anlamı katar. Örneğin kirjata ‘kaydetmek’ → kirjain ‘harf’ veya vatkata ‘çırpmak’ → vatkain ‘mikser’.
- uri/yri: bir şeyi yapan kişi ya da araç-gereç anlamı katar. Örneğin kaivaa ‘kazmak’ → kaivuri ‘kepçe’ veya laiva ‘gemi’ → laivuri ‘kaptan’.
- os/ös: bazı eylemlerin sonucunda ortaya çıkan ürün ya da şey anlamını katar. Örneğin tulla ‘gelmek’ → tulos ‘sonuç’ veya tehdä ‘yapmak’ → teos ‘yapıt’.
- ton/tön: bir şeyin eksik olması anlamını katar. Örneğin onni ‘mutluluk’ → onneton ‘mutsuz’ veya koti ‘ev’ → koditon ‘evsiz’.
- llinen: bir şeyin niteliğini belirtme anlamını katar. Örneğin lapsi ‘çocuk’ → lapsellinen ‘çocukça’ veya kauppa ‘ticaret’ → kaupallinen ‘ticari’.
- kas/käs: ‘llinen’ ekine benzer bir anlam katar. Örneğin itse ‘kendi’ → itsekäs ‘bencil’ veya neuvo ‘öğüt’ → neuvokas ‘becerikli’.
- va/vä: bir şeyi yapmak ya da bir şeye sahip olmak anlamı katar. Örneğin taitaa ‘-e bilmek’ → taitava ‘kabiliyetli’ veya johtaa ‘yol göstermek’ → johtava ‘önder’.
- la/lä: eklendiği kelimeyle ilgili bir yer anlamını katar. Örneğin kana ‘tavuk’ → kanala ‘kümes’ veya pappi ‘papaz’ → pappila ‘manastır’.

Fiil yapım ekleri ekleri ise son derece çeşitlidir. Tekrarlama, devamlılık, nedensellik, geçicilik, istemlilik, öngörülmezlik, nedensizlik bildiren çeşitli fiil yapım ekleri bulunmaktadır. Genellikle bu yapım ekleri birbiriyle birleşir ve çoğunlukla dolaylılık ifade ederler. Örneğin:

Hypätä : Zıplamak
Hyppiä : Zıplatmak
Hypeksiä : Sebepsizce zıplamak
Hypäyttää : Birini bir kere zıplatmak
Hyppyyttää : Birini defalarca zıplatmak
Hyppyytyttää : Üçüncü bir kişinin defalarca zıplamasına neden olmak
Hyppyytellä : Birini sebepsiz yere defalarca zıplatmak
Hypähtää : Aniden zıplamak
Hypellä : Defalarca zıplamak
Hypiskellä : Defalarca ve sebepsizce zıplamak

Fiillerde ismin yokluk ve eksiklik bildirin hali de (karitif hal) kullanılmaktadır. Mesela hyppimättä ‘zıplamamak’ ve hyppelemättä ‘zıplatmamak’ gibi. Hem çekim hem de yapım ekleri kullanılarak oluşturulan yapıların çeşitliliği ve kullanım yoğunluğu ‘istahtaisinkohan’ örneğiyle gösterilebilir:

Istua: Oturmak
Istahtaa: Bir süre oturmak
Istahdan: Bir süre oturacağım
Istahtaisin: Bir süre otururdum
Istahtaisinko: Bir süre oturmalı mıyım?
Istahtaisinkohan: Bir süre oturmam gerekip gerekmediğini merak ediyorum.


== Özellikleri ==
== Özellikleri ==

Sayfanın 21.26, 23 Mart 2020 tarihindeki hâli

Fince
Suomen kieli
TelaffuzFince telaffuz: [suomi]  ( dinle)
Ana dili olanlarFinlandiya Finlandiya (5,340,000)
Estonya Estonya (158,620)
Rusya Rusya (38,900)
İsveç İsveç (201,000)
NorveçNorveç (6,550)

AvustralyaAvustralya (5,960)
KanadaKanada(15,300)
DanimarkaDanimarka(4,190)
AlmanyaAlmanya(17,500)
İsviçreİsviçre(3,930)
Birleşik KrallıkBirleşik Krallık(6,600)
Amerika Birleşik DevletleriAmerika Birleşik Devletleri(25,800)

ÅlandAland Adaları(1,450)
EtnisiteFinler
Konuşan sayısı5.825.800 (L1+L2) 656,000 (L2)  (2018)
Dil ailesi
DiyalektlerGüneybatı Fincesi

Güneydoğu Fincesi
Häme
Güney Pohjanmaa
Merkez Pohjanmaa
Peräpohja
Savo

Karelyaca
Yazı sistemiFin abecesi
Fin Braille abecesi
Resmî durumu
Resmî dilFinlandiyaFinlandiya
Avrupa BirliğiAvrupa Birliği
Bölgeselİsveçİsveç,

NorveçNorveç,
RusyaRusya (Karelya),

Amerika Birleşik DevletleriABD
DenetleyenKotumaisten Kielten Keskus (Yerel Diller Merkezi) (https://www.kotus.fi/)
Dil kodları
ISO 639-1fi
ISO 639-2fin
ISO 639-3fin
   Resmi Dil
  Azınlık Dili
Bu sayfa UFA fonetik Unicode semboller içerir. Doğru bir görüntüleme desteğiniz bulunmadığı takdirde, soru işaretleri, kutular veya diğer Unicode karakterleri görebilirsiniz. IPA sembolleri ile ilgili rehberi okumak için, bakınız Yardım:IPA.

Fince ( Bu ses hakkındaSuomi , Fince telaffuz: [ˈsuo̯mi] ) Fin halkının ana dili, Finlandiya'nın iki resmî dilinden birisi ve nüfusunun %92'sinin anadili (diğer resmi dil İsveççe) İsveç'in kuzeydoğusunda konuşulan Meänkieli ve Norveç'in kuzeydoğusunda konuşulan Kven Fince'nin lehçeleridir. Fince aynı zamanda İsveç'te ulusal azınlık dilidir. İsveç'te hem Fince hem de Meänkieli konuşulmaktadır. Kven ve Meänkieli'nin durumu ise tartışmalıdır.Dünya genelinde ana dili Fince olan 5,5 milyon insan yaşar. Ural dilleri içinde Macarca'dan sonra en çok konuşulan dildir. Fince Ural-Altay dil ailesinin Fin-Ugor öbeğine bağlı bir dildir. Finlandiya’da 1863 yılında resmi dil olarak kabul edilmiştir.

Fin alfabesi (aakkoset) a, d, e, g, h, i, j, k, l, m, n, o, p, r, s, t, u, v, y, ä, ö, olmak üzere 21 harften oluşmaktadır. Fince -j harfi Türkçedeki -y harfi gibi, -y harfi Türkçedeki –ü harfi gibi okunur ve –ä harfi ise a ve e arasında bir sestir. Tıpkı İngilizcedeki -man, -cat sözcüklerindeki –a’nın okunuşuna benzer. Fince de Türkçe gibi yazıldığı şekilde okunur.

Fince, Ural dil ailesinin bir üyesidir ve tipolojik (tür bilimsel) olarak hem eklemeli hem bükünlü diller arasında kabul edilir. Fakat çoğunlukla eklemeli bir dil olarak kabul edilmektedir. Bükümlü bir özellik de göstermesinin sebebi yüzyıllar içerisinde Hint-Avrupa kökenli (İsveççe, Rusça, Almanca) dillerden etkilenmiş olmasıdır. Fince, cümledeki rollerine bağlı olarak isimleri, sıfatları, zamirleri, sayıları ve fiilleri büker ve değiştirir. Cümleler normalde özne-fiil-nesne sırasıyla oluşturulur ancak çekim ve bükümün yoğun kullanımı kelime sıralamasının farklı şekillerde yapılmasına izin verir. Kelimeler İsveç alfabesinden türetilen Latin kökenli Fin alfabesiyle yazılır. Kelimeler okunduğu gibi yazılır ve yazıldığı gibi okunur. Her harf bir fonemi (sesbirim) temsil eder yani her harfe karşılık bir ses vardır. Uzun ünlüler ve çift ünsüzler birbirinden ayırt edilebilir. Dilin fonetiği bir çok çift ünlü içerir ancak ünlü uyumu çift ünlülerin çeşitliliğini sınırlandırır.


Sınıflandırma

Fince, Ural dil ailesinin Fin dilleri kolunun bir üyesidir. Fin dilleri kolu ayrıca Estonca'yı ve Baltık Denizi çevresinde konuşulan birkaç azınlık dilini de ihtiva eder. Fincenin diğer Ural dilleriyle ( Macarca gibi ) birçok bakımdan ortak yönleri vardır. Bunlar:

Ortak Biçim Bilgisi ( Morfoloji )

  • Hal ekleri: Tamlayan halinde -n eki, belirtme halinde -a / -ä eki, koşul halinde -na / -nä eki gibi.
  • Çoğul eki -t ve -i.
  • Birinci tekil kişi sahiplik eki -ni ve ikinci tekil kişi sahiplik eki -si gibi.
  • Çeşitli yapım ekleri: Ettirgen -tta / -ttä yapım eki gibi.
  • Diğer Ural dilleriyle düzenli ses uyumları ( benzerlikleri ) gösteren ortak kelime dağarcığı. Örneğin 'kala ( balık )' kelimesi Kuzey Sami dilinde guolli, Macarca'da hal'dır veya 'kadota ( ortadan kaybolmak )' kelimesi Kuzey Sami dilinde guoððit, Macarca'da hagy'dir.

Fince ve diğer Ural dillerinin coğrafi kökeniyle ilgili çeşitli teoriler vardır. En yaygın görüş, Ural Dağları bölgesi etrafındaki kutupaltı orman kuşağında ve / veya orta Volga'nın kıvrımında bir yerde Proto-Uralca'nın ortaya çıkmış olduğudur. Ural dillerinin Proto-Uralca'dan geldiğine dair en güçlü kanıt, ses benzerliklerinde belirli bir düzene sahip ortak kelime dağarcığının yanı sıra Ural dillerinin yapı ve dilbilgisinde birçok benzerliğe sahip olmalarıdır.[kaynak belirtilmeli]

Coğrafi Dağılım

İsveç'in güneyinde Fince konuşan nüfusun yaşadığı bölgeler

Fince, çoğunluğu Finlandiya'da yaşayan yaklaşık 5 milyon kişi tarafından konuşulmaktadır. Ayrıca İsveç, Norveç, Rusya, Estonya, Brezilya, Kanada ve Amerika Birleşik Devletleri'nde dikkate değer seviyede Fince konuşan azınlıklar bulunmaktadır. Finlandiya nüfusunun büyük çoğunluğunun yaklaşık % 90,37'sinin anadili ( birinci dili ) Fince'dir. Nüfusun geri kalanı İsveççe ( % 5,42 ), Sami dili ( Kuzey, İnari, Skolt lehçeleri ) ve diğer dilleri konuşmaktadır. Buna ek olarak Fince, Estonya'da yaklaşık 167,000 kişi tarafından ikinci dil olarak konuşulmaktadır. Norveç'in bazı bölgelerinde ve İsveç'in kuzeyinde konuşulan, Fince'nin bir lehçesi olan 'Kven' bazılarınca ayrı bir dil olarak kabul edilmektedir.[kaynak belirtilmeli]

Resmi Durum

Fince, Finlandiya'nın iki resmi dilinden ( diğeri İsveççe ) birisidir ve 1995'ten bu yana Avrupa Birliği'nin de resmi dillerinden bir tanesidir. Fince, milliyetçi Fennoman hareketi ile birlikte Finlandiya Büyük Dükalığı yönetimi döneminde önem kazanmaya başlamış ve 1863'te Finlandiya Millet Meclisi tarafından resmi dil olarak kabul edilmiştir. Aynı zamanda Fince, İsveç'te hala resmi azınlık dili konumundadır. Nordik Dil Anlaşması'nın hükümleri gereğince, Nordik ülkelerin ( Danimarka, Finlandiya, İsveç, İzlanda, Norveç ) Fince konuşan vatandaşları diğer Nordik ülkelerin resmi kuruluşlarıyla iletişim kurarken herhangi bir sözlü veya yazılı çeviri ücreti ödemeden doğrudan kendi anadillerini kullanma imkanına sahiptir. Bununla birlikte İsveç'te Fince'nin gelecekteki durumu ile ilgili endişeler dile getirilmektedir. Örneğin, 2017 yılında İsveç hükümeti hakkında hazırlanan raporlar, özellikle ülkede yerleşik halde yaşayan % 7 civarındaki Finler'e yönelik mevcut azınlık dil politikalarına uyulmadığını göstermektedir.[kaynak belirtilmeli]

Tarih

Tarih Öncesi ( Dip Tarih )

Fin dilleri, Sámi dili milattan önce 1500 - 1000 civarında Proto-Fin dilinden ayrıldıktan sonra Proto-Fin dilinden gelişmiştir. Günümüzdeki kuramlar milattan sonra ilk bin yıl boyunca üç veya daha fazla varsayımsal Proto-Fin lehçesinin ortaya çıkıp geliştiğini varsayar.[kaynak belirtilmeli]

Orta Çağ

292 numaralı Huş Ağacı Kabuğu Belgesi

13. yüzyılın başlarına ait 292 numaralı Huş Ağacı Kabuğu Belgesi herhangi bir Fin kökenli dilde yazılmış bilinen en eski belgedir. Fince'nin bilinen ilk yazılı örneği ise milattan sonra 1450 yılına tarihlenen Almanca bir gezi günlüğünde bulunmuştur. Günlüğe eski Fince ile "Mÿnna tachton gernast spuho sommen gelen Emÿna daÿda" yazılmıştır. Günümüz Fince'si ile bu ifade " Minä tahdon kernaasti puhua suomen kielen, ~mutta~ en minä taida ( Fince konuşmak istiyorum ~ama~ yapamıyorum) " şeklindedir. Gezi günlüğünde yazan sözler adı bilinmeyen Fin bir rahibe aittir. Günlükteki 'gelen ( dil ) ' kelimesi belirtme durumunda ( ismin -i hali ) yanlış şekilde kullanılmıştır ve 'mutta ( ama )' bağlacının eksikliği günümüzde bile Fince'yi yabancı bir dil olarak öğrenip konuşanların yaptığı tipik bir hatadır. Unutmamak gerekir ki o dönemde Finlandiya'daki rahiplerin çoğunluğu İsveççe konuşuyordu.[kaynak belirtilmeli]

Orta çağ boyunca Finlandiya'nın İsveç'in hakimiyeti altında olduğu dönemde Fince sadece bir konuşma diliydi. O sıralarda uluslararası ticaret dili Orta Aşağı Almanca, yönetim dili İsveççe ve dini törenlerin dili Latince'ydi. Bu, Finlerin ana dillerini sadece günlük yaşamlarında kullanabildiği anlamına geliyordu. Fince, İsveççe'den daha düşük görülmekteydi ve Finler toplumda ikinci sınıf vatandaş olarak görüldükleri için hiçbir resmi durumda kendi dillerini kullanamıyorlardı. Papaz yetiştirme okullarında İsveççe eğitim vererek, kilisede İsveççe konuşarak, İsveççe konuşan hizmetli ve hizmetçilerin Fince konuşulan bölgelere göç ettirilmesini sağlayarak, Fince konuşulmasını azaltma çabaları bile vardı.[kaynak belirtilmeli]


Yazı Sistemi

Mikael Agricola, 19. yüzyılda Albert Edelfelt tarafından çizilmiştir.

Fince için ilk kapsamlı yazı sistemi 16. yüzyılda Fin bir rahip olan Mikael Agricola tarafından oluşturulmuştur. Agricola, yazı sistemini oluştururken İsveç, Alman ve Latin yazı sistemlerini temel almıştır. Onun asıl amacı Kitab-ı Mukaddes'i tercüme etmekti ancak öncelikle standart Fince'nin bugün hala dayandığı yazımla ilgili kuralları belirlemesi gerekiyordu.[kaynak belirtilmeli]

Agricola'nın yazı dili Fince'nin batı lehçelerini esas alıyordu ve hedefi her sesin bir harfe karşılık gelecek şekilde ifade edilmesiydi. Fakat o bu ugraşısında birçok sorunla karşı karşıya kaldı ve istikrar elde etmede başarısız oldu. Bu nedenle duruma bağlı olarak aynı sesler için farklı işaretler kullandı. Örneğin O, 'ð' sesini ifade etmek için 'dh' veya 'd' harfini, 'θ' sesini ifade etmek için de 'tz' veya 'z' harfini kullandı. Ayrıyeten Agricola, 'ɣ' sesini ifade etmek için 'gh' veya 'g' harfini, /h/ sesini ifade etmek için de 'ch', 'c' veya 'h' harfini kullandı. Mesela, modern yazım sisteminde 'tehtiin' olarak yazılan kelimeyi 'techtin' şeklinde yazdı.[kaynak belirtilmeli]

Daha sonraları diğerleri Agricola'nın çalışmasını gözden geçirerek daha fonemik ( tek sesi tek harfle ifade eden ) bir sistem için çaba sarf ettiler. Bu sırada Fince bazı seslerini kaybetti. ð ve θ sesleri standart dilden kayboldu ve sadece Batı Finlandiya'daki küçük bir kırsal bölgede yaşamaya devam ettiler. Kaybolmaları Fince'nin lehçelerine belirgin nitelikler kazandırdığı için bu seslerin izleri, başka yerlerde hala bulunmaktadır. Örnek vermek gerekirse, doğu ve bazı batı lehçelerinde 'θ' sesi 'ht' veya 'tt'ye dönüşmüştür. Bununla birlikte standart dilde kaybolmuş seslerin etkisi şu şekildedir: ð, d'ye dönüşmüştür. θ, ts'ye dönüşmüştür. ɣ, v'ye dönüşmüştür.[kaynak belirtilmeli]

Modern Fince noktalama işaretleri, İsveççe ile birlikte, çoğu alfabetik sistem kesme işareti kullandığı halde sözcüğün kökünü ve bazı durumlarda son ekini ayırmak için iki nokta üst üste işaretini kullanır ( mesela kısaltmalardan sonra ). Dilbilgisinde hata yapmamak için ekler önemlidir ve genellikle uygulanmaktadır. Mesela, EU:ssa ( Avrupa Birliği'nde ) örneğinde olduğu gibi.[kaynak belirtilmeli]

Çağdaşlaşma

Elias Lönnrot (1802-1884)

19. yüzyılda Johan Vilhelm Snellman ve diğerleri Fince'nin statüsünün iyileştirilmesi gerektiğini vurgulamaya başladılar. Mikael Agricola'nın yaşadığı zamandan beri, yazılı Fince neredeyse yalnızca dini amaçlarla kullanılmıştı. Fakat Snellman'ın, Fince'nin tam teşekküllü ulusal bir dil olarak kullanılması hakkındaki milliyetçi düşünceleri önemli ölçüde destek topladı. Dilin durumunu iyileştirmek ve dili çağdaşlaştırmak için ortak çaba sarf edildi. Sonuç olarak 19. yüzyılın sonunda Fince, İsveççe'nin yanında yönetim, edebiyat, bilim ve sanat dili haline geldi. 1853'te Daniel Europaeus ilk İsveççe - Fince sözlüğü yayımladı ve ardından 1866 - 1880 yılları arasında Elias Lönnrot ilk Fince - İsveççe sözlüğü derledi. Aynı dönemde Antero Warelius etnografik araştırmalar yaptı ve diğer konuların yanı sıra Fin lehçelerinin coğrafi dağılımını belgeledi.[kaynak belirtilmeli]

Finlerin ulusal destanı Kalevala

Fince'nin durumunun iyileştirilmesine dair en önemli katkılar Elias Lönnrot tarafından yapıldı. Fince'nin çağdaş kelime dağarcığının oluşması ve gelişmesi üzerindeki etkisi özellikle önemliydi. Kalevala'yı derlemesine ek olarak, batı ve doğu lehçeleri savunucuları arasında gerçekleşen standart Fince'nin geliştirilmesiyle ilgili anlaşmazlıklarda arabuluculuk yaptı ve Agricola tarafından tercih edilen batı lehçelerinin öncü konumunu devam ettirirken, orijinal olarak Doğu Finlandiya'daki lehçelerde bulunan kelimelerin standart dile girmesini sağladı ve böylece dil önemli ölçüde zenginleşti. Akabinde 1870 yılında Aleksis Kivi tarafından ' Seitsëman Veljestä ( Yedi Kardeş )' ismiyle ilk Fince roman yayımlandı.[kaynak belirtilmeli]

1870 yılında Aleksis Kivi tarafından yazılan ilk Fince roman Seitsemän Veljestä ( Yedi Kardeş )

Gelecek

Fince, belirli lehçe özelliklerinin farkılılaşmasında görülebildiği gibi 2. Dünya Savaşı'ndan sonra belirli şekillerde değişmeye başladı. Örneğin, Fince'nin batı lehçelerindeki 'ts' sesinin 'tt'ye dönüşmesi gibi ( metsä kelimesinin mettä haline gelmesi ) veya doğu lehçelerindeki 'd' sesinin yok olması gibi ( diän kelimesini tiän haline gelmesi ). Bazı bilim adamları ayrıca, ä sesinin a sesine doğru değişmeye başladığını bildirdiler. Fince konuşanların a sesini ünlü uyumunu korumak için değişen ä sesinden daha farklı bir şekilde telaffuz etmeye başlayacağı teorisini bile dile getirdiler.[kaynak belirtilmeli]

Dilsel Çeşitlilik

Fince'nin ülke genelinde kullanılan iki ana şekli vardır. Birisi 'standart dil ( yleiskieli ) ', diğeri ise 'konuşma dili ( puhekieli )'dir. Standart dil, siyasi konuşmalar ve haber programları gibi resmi durumlarda kullanılır. Standart dilin yazılı formu, yani 'kitap dili' (kirjakieli) ise neredeyse tüm yazılı metinlerde kullanılır. Halk tarafından yazılmış popüler düzyazılarda dahi kullanılır. Konuşma dili ise yaygın televizyon ve radyo programlarında ve işyerlerinde kullanılan Fince'nin ana şeklidir hatta günlük kişisel iletişimde bir lehçeye tercih edilebilir.[kaynak belirtilmeli]

Standartlaştırma ( Ölçünleştirme )

Nykysuomen Sanakirja ( Çağdaş Fince Sözlüğü )

Standart Fince'nin kuralları, Finlandiya Dilleri Araştırma Enstitüsü Dil Kurumu tarafından belirlenir ve bu dil resmi iletişimde kullanılan dildir. 201.000 madde başına sahip olan Çağdaş Fince Sözlüğü (Nykysuomen Sanakirja 1951 - 1961), resmi dili tanımlayan kuralcı bir sözlüktür. Bu sözlüğe, yabancı kökenli kelimeleri içeren ek bir cilt ( Nykysuomen Sivistyssanakirja - Çağdaş Fince Eğitim Sözlüğü -, 30.000 madde başına sahip ) 1991 yılında yayımlanmıştır. Sözlüğün güncellenmiş hali yani Dil Kurumu Sözlüğü (Kielitoimiston Sanakirja) 2004 yılında elektronik ortamda yayımlanmış ve 2006 yılında ciltler halinde basılmıştır. Yine 2004 yılında betimlemeli bir dilbilgisi kitabı (Iso Suomen Kielioppi - Büyük Fince Dilbilgisi -, 1.600 sayfa) yayımlanmıştır. Ayrıca 1992 - 2000 yılları arasında yayımlanan Suomen Sanojen Alkuperä ( Fince Kelimelerin Kökeni ) adlı bir etimolojik sözlük de bulunmaktadır. Ek olarak Nykysuomen Käsikirja ( Çağdaş Fince El Kitabı ) isimli bir kılavuz ve Kielikello ( Geveze ) adında bir süreli yayım da bulunmaktadır. Standart Fince resmi metinlerde ( ders kitapları vb. ) kullanılır ve okullarda öğretilen dil de bu dildir. Standart dilin konuşulan şekli, siyasi konuşmalarda, haber yayınlarında, mahkemelerde ve diğer resmi durumlarda kullanılır. Neredeyse tüm yayımcılık faaliyetlerinde ve basılı çalışmalarda standart Fince kullanılır.[kaynak belirtilmeli]

Konuşma Dili

Konuşma dili, Fince’nin daha önceki formlarından kendiliğinden gelişmiştir ve ana kültürel ve siyasal merkezlerden yayılmıştır. Bununla birlikte standart dil, her zaman edebiyat için bilinçli olarak oluşturulmuş bir araç olmuştur. Standart dil, çoğunlukla zamanın geçmesiyle konuşma diline ait çeşitlilikten yok olan dilbilgisel kalıpları muhafaza eder ve esas uygulama alanı yazı dilinde olduğu için, konuşmada kullanıldığında kullanımı kolay olmayan karmaşık sözdizimsel kalıplara sahiptir. Konuşma dili, standart dile göre önemli ölçüde daha hızlı gelişir aynı zamanda dilbilgisel ve sesbilimsel sadeleştirmeler en yaygın zamirleri ve sonekleri etkiler, bu da sık fakat az miktarda farklılığa sebep olur. Bazı çok kullanılan fiillerin özümseme yoluyla düzensiz hale getirilmesi gibi küçük ses değişmeleri standart dilin dışında bırakılır. Mesela, tule ( gelmek ) fiilinin ‘tuu’ haline gelmesi gibi. Ancak, 'tule' gibi daha uzun biçimler, konuşma dilinde başka biçimlerde de kullanılabilir.[kaynak belirtilmeli]

Edebi dil, çoğunlukla kelimelerin söyleniş biçimi üzerinde kayda değer bir etkiye sahiptir. Çünkü Fin halkının neredeyse hepsi okuma - yazma bilir ve çoğunluğu kitap okumaya düşkündür. Aslında kitap diliyle (puhuvat kirjakieltä ) konuşan insanlara hala rastlamak mümkündür. Kitap diliyle konuşan kişiler bunu bilgiçlik taslama, abartma, dili doğru kullanma, aşağılama ve laf dokundurma amacıyla yapıyor olabilirler. Türkçe konuşurken Arapça veya Farsça kökenli kelimeleri yoğun bir şekilde kullanmak gibi. Örneğin, ‘Bu fevkaladenin fevkinde bir hadise’ cümlesi ile ‘Bu olağanüstü bir olay’ cümlesi arasındaki fark gibi düşünülebilir. Daha yaygın olanı, bilindik edebi yapıların yazılı Fince'den alıntı yapılarak konuşma diline girmesidir. Radyo veya televizyonda kitap diline benzeyen kibar bir konuşma duymak oldukça yaygındır ve bu dile sürekli maruz kalmak, bu tür yapıların günlük dilde dahi benimsenmesine yol açar. Konuşma dili yazım hususunda standart dile uyar.[kaynak belirtilmeli]

Standart Dil Konuşma Dili Türkçesi
anteeksi
anteeks / sori
affedersiniz
yksi
yks
bir
mutta
mut
ama
kyllä
kyl
evet
Puhun suomea
Puhun suomee
Fince biliyorum
pitkiä
pitkii
uzun
pimeä
pimee
karanlık
tiedän
tiiän
biliyorum
viedä
viiä
götürmek
lyödä
lyyä
vurmak
ruoat
ruuat
yiyecekler
tuoda
tuua
getirmek
minä
ben
sinä
n
minun
mun
benim
sinun
sun
senin
hän
se
o
he
ne
onlar
Olemme Helsingissä
Me ollaan Helsingissä
Helsinki'deyiz
Nyt Hatice tulee
Ny Hatice tulee
Hatice şimdi geliyor
Menetkö sinä ensin?
Meeksä ensin?
Önce sen mi gideceksin?
Mene sinä ensin
Meessä ensin
Önce sen gidiyorsun
Luuliko hän minua sinuksi?
Luuliks se mua suks?
Beni seninle mi karıştırıyor?
hän
tuo
o
he
nuo
onlar
Hän rikkoi sen
Tuo/Toi rikko sen
O kırdı
kaksikymmentä
kakskyt
yirmi
kymmenen
kymppi
on
Olenko minä hengissä?
Oonks mä hengis?
Hayatta mıyım?

Ölçü

Fince'nin (diğer bazı Ural dillerinde de ortak olan) karakteristik özellikleri ünlü uyumuna ve eklemeli bir yapıya sahip olmasıdır. Eklemeli yapısı ( sondan eklemeli ) nedeniyle, kelimeler oldukça uzun olabilir. Ana vurgu her zaman ilk hecededir ve bu vurgu ortalama hızda bir konuşmada vurgulu ünlü harf yaklaşık 100 milisaniye ( 0.1 saniye ) uzatılarak elde edilir. Vurgu ünlü harfin niteliğinde ölçülebilir bir değişikliğe neden olmaz. Bununla birlikte vurgu güçlü değildir ve kelimeler eşit miktarda vurgulu görünür. Bazı durumlarda vurgu o kadar zayıftır ki ses en yüksek seviyede olmasa sesin perdesi ve sesletim kuvveti gibi göstergeler ilk hecede yer almasa dahi ana dili Fince olanlar vurgunun ilk hecede olduğunu fark edebilirler.[kaynak belirtilmeli]

Yeni Sözcük Türetme

Bazı Fince çağdaş terimler ödünç almak yerine sentezleme ( birleştirme ) yoluyla oluşturulmuştur. Örneğin;

İlk Sözcük İkinci Sözcük Yeni Sözcük
puhel ( konuşma )
+in ( araç yapım eki )
puhelin ( konuşma aygıtı yani telefon )
tieto ( bilgi )
+kone ( makine )
tietokone ( bilgi makinesi yani bilgisayar )
levy ( disk )
+ke ( küçültme eki )
levyke ( küçük disk yani disket )
sähkö ( elektrik )
+posti ( posta )
sähköposti ( elektrikli posta yani e-posta )
linja ( güzergah )
+auto ( araba )
linja-auto ( belirli bir güzegahı olan araba yani otobüs )
muovata ( biçimlendirmek )
+i ( araç yapım eki )
muovi ( biçimli araç yani plastik )

Yeni sözcükler, etkin bir şekilde dil planlama kurumu ve medya tarafından üretilir. Üretilen yeni sözcükler büyük ölçüde benimsenir. Üretilen yeni kelimeler halkın büyük çoğunluğu tarafından benimsendiğinde kompuutteri ( bilgisayar ) veya kalkulaattori ( hesap makinesi ) gibi eski kelimeleri kullanan kişiler eski kafalı veya köylü izlenimi uyandırır.[kaynak belirtilmeli]

Kelime Dağarcığı

Fince, diğer dillere oranla kökeni kendisine ait olan temel bir kelime dağarcığına sahiptir ve bundan dolayı kelime hazinesindeki sözcük sayısını artırmak için yapım eklerini kullanır. Örnek olarak kirja (kitap) sözcüğünü ele alalım. Bu kelimeden yapım ekleri kullanılarak birçok kelime türetilebilir. Mesela kirjain ‘harf’, kirje ‘mektup’, kirjasto ‘kütüphane’, kirjailija ‘müellif’, kirjallisuus ‘edebiyat’, kirjoittaa ‘yazmak’, kirjoittaja ‘yazar’, kirjuri ‘kâtip’, kirjallinen ‘yazılı şekilde’, kirjata ‘kaydetmek’, kirjasin ‘yazı tipi’ sözcüklerinde olduğu gibi. Kelime türetme mantığı açısından Türkçe ile Fince arasında bir benzerlik bulunmaktadır. Her bir yapım ekinden hangisinin kullanılacağı, ünlü uyumu kurallarına uygun olacak şekilde ekin ekleneceği kelimenin içerisindeki ünlülere bağlıdır. İşte bu tür yaygın isim yapım eklerinden bazıları şunlardır:

- ja/ jä: bir şeyin yapan anlamını katar. Örneğin lukea ‘okumak’,→ lukija ‘okuyucu’. - lainen/läinen: bir yerden olan veya bir yerde yaşayan anlamını katar. Örneğin Turkki ‘Türkiye’ → turkkilainen ‘Türkçe veya Türk’. - sto/stö: bir şeyi toplama, koleksiyon yapma anlamı katar. Örneğin kirja ‘kitap’ → kirjasto ‘kütüphane’ veya laiva ‘gemi’ → laivasto ‘filo, donanma’. - in: araç-gereç anlamı katar. Örneğin kirjata ‘kaydetmek’ → kirjain ‘harf’ veya vatkata ‘çırpmak’ → vatkain ‘mikser’. - uri/yri: bir şeyi yapan kişi ya da araç-gereç anlamı katar. Örneğin kaivaa ‘kazmak’ → kaivuri ‘kepçe’ veya laiva ‘gemi’ → laivuri ‘kaptan’. - os/ös: bazı eylemlerin sonucunda ortaya çıkan ürün ya da şey anlamını katar. Örneğin tulla ‘gelmek’ → tulos ‘sonuç’ veya tehdä ‘yapmak’ → teos ‘yapıt’. - ton/tön: bir şeyin eksik olması anlamını katar. Örneğin onni ‘mutluluk’ → onneton ‘mutsuz’ veya koti ‘ev’ → koditon ‘evsiz’. - llinen: bir şeyin niteliğini belirtme anlamını katar. Örneğin lapsi ‘çocuk’ → lapsellinen ‘çocukça’ veya kauppa ‘ticaret’ → kaupallinen ‘ticari’. - kas/käs: ‘llinen’ ekine benzer bir anlam katar. Örneğin itse ‘kendi’ → itsekäs ‘bencil’ veya neuvo ‘öğüt’ → neuvokas ‘becerikli’. - va/vä: bir şeyi yapmak ya da bir şeye sahip olmak anlamı katar. Örneğin taitaa ‘-e bilmek’ → taitava ‘kabiliyetli’ veya johtaa ‘yol göstermek’ → johtava ‘önder’. - la/lä: eklendiği kelimeyle ilgili bir yer anlamını katar. Örneğin kana ‘tavuk’ → kanala ‘kümes’ veya pappi ‘papaz’ → pappila ‘manastır’.

Fiil yapım ekleri ekleri ise son derece çeşitlidir. Tekrarlama, devamlılık, nedensellik, geçicilik, istemlilik, öngörülmezlik, nedensizlik bildiren çeşitli fiil yapım ekleri bulunmaktadır. Genellikle bu yapım ekleri birbiriyle birleşir ve çoğunlukla dolaylılık ifade ederler. Örneğin:

Hypätä : Zıplamak Hyppiä : Zıplatmak Hypeksiä : Sebepsizce zıplamak Hypäyttää : Birini bir kere zıplatmak Hyppyyttää : Birini defalarca zıplatmak Hyppyytyttää : Üçüncü bir kişinin defalarca zıplamasına neden olmak Hyppyytellä : Birini sebepsiz yere defalarca zıplatmak Hypähtää : Aniden zıplamak Hypellä : Defalarca zıplamak Hypiskellä : Defalarca ve sebepsizce zıplamak

Fiillerde ismin yokluk ve eksiklik bildirin hali de (karitif hal) kullanılmaktadır. Mesela hyppimättä ‘zıplamamak’ ve hyppelemättä ‘zıplatmamak’ gibi. Hem çekim hem de yapım ekleri kullanılarak oluşturulan yapıların çeşitliliği ve kullanım yoğunluğu ‘istahtaisinkohan’ örneğiyle gösterilebilir:

Istua: Oturmak Istahtaa: Bir süre oturmak Istahdan: Bir süre oturacağım Istahtaisin: Bir süre otururdum Istahtaisinko: Bir süre oturmalı mıyım? Istahtaisinkohan: Bir süre oturmam gerekip gerekmediğini merak ediyorum.

Özellikleri

  • Fin alfabesinde 29 harf bulunmaktadır. Alfabede sesletilmeyen (okunmayan) harf yoktur. Her harf bir sese karşılık gelir. 9 harf (a, o, u, ä, ö, ü, e, i, å) ünlü, 20 harf (b, c, d, g, f, h, j, k, l, m, n, p, q, r, s, t, v, w, x, z) ise ünsüzdür. Bu ünsüz harflerden b, c, d, f, g, q, x ve z hiçbir zaman Fince kökenli kelimelerin başında ve içinde bulunmaz. Å harfi ise yalnızca İsveççe yer ve kişi isimlerinde kullanılır.[kaynak belirtilmeli]
Harf İsmi Sesi
A / a
aa
a
B / b
bee
b
C / c
see
s
D / d
dee
d
E / e
ee
e
F / f
ef
f
G / g
gee
g
H / h
hoo
h
I / i
ii
i
J / j
yii
y
K / k
koo
k
L / l
el
l
M / m
em
m
N / n
en
n
O / o
oo
o
P / p
pee
p
Q / q
kuu
k
R / r
er
r
S / s
es
s
T / t
tee
t
U / u
uu
u
V / v
vee
v
W / w
kaksois vee
v
X / x
eks
ks
Y / y
üü
ü
Z / z
tseta
ts
Å / å
ruotsalainen oo
o
Ä / ä
ee
a-e arası
Ö / ö
öö
ö
  • Fince'de çift ünlüler bulunmaktadır. Bunlara diftong ismi verilmektedir. Diftonglar (çift ünlü) uo, ie, yö, au, ou, eu, iu, äy, öy, ai, oi, ui, ei, ey, öi, äi, iy ve yi'dir.[kaynak belirtilmeli]
Fince Türkçe Çift Ünlü
kaino
çekingen
ai
eilen
dün
ei
toivo
umut
oi
uida
yüzmek
ui
kyitä
engerek
yi
äiti
anne
äi
öitä
gece
öi
kaula
boyun
au
keula
burun
eu
tiukka
sıkı
iu
koulu
okul
ou
käydä
çalışmak
äy
köyhä
fakir
öy
keskeytys
mola
ey
vihkiytyä
adamak
iy
kieli
dil
ie
juoda
içmek
uo
työ
  • Heceler Türkçe'de olduğu gibi kapalı hece ve açık hece şeklinde iki kısma ayrılır. Açık heceler sonu ünlü harf ile, kapalı heceler ise sonu ünsüz harf ile biten hecelerdir.[kaynak belirtilmeli]
Kapalı Hece Açık Hece
viikon ( hafta )
opettaja ( öğretmen )
tänään ( bugün )
etunimi ( ad )
aakkoset ( alfabe )
sukunimi ( soyadı )
  • Birçok çift ünsüz bulunmaktadır. Örneğin, kk, pp, tt, ng, ll, mm, nn, ss, rr vb.[kaynak belirtilmeli]
Fince Türkçe Çift Ünsüz
kukka
çiçek
kk
rappu
basamak
pp
matto
halı
tt
lammas
koyun
mm
monni
kedi balığı
nn
kengät
çizme
ng
kissa
kedi
ss
tulli
gelenek
ll
porras
adım
rr
Fince Türkçe
banaani
muz
televisio
televizyon
tomaatti
domates
museo
müze
musiikki ( alfabe )
müzik
tupakka ( alfabe )
tütün
paraati ( alfabe )
gösteri
prosentti ( alfabe )
yüzde
  • Kelimelerde ünlü uyumu bulunmaktadır. Bir kelimede a, o, u harflerinden birisi varsa kelimede ä, ö, y harfleri bulunmaz. Tam zıddı da aynı şekilde geçerlidir. E ve i harfleri ise nötr (orta cins) harflerdir. Hem a, o, u hem de ä, ö, y harfleri ile bir arada bulunabilir.[kaynak belirtilmeli]
Ünlü Uyumu
A - O - U Ä - Ö - Y E - I
auto + ssa ( arabada )
köyhä + ssä ( fakirde )
laiva + lla ( gemide )
koulu + ssa ( okulda )
sää + ssä ( havada )
kesä + llä ( yazın )
puhu + vat ( konuşuyorlar )
kysy + vät ( soruyorlar )
itke + vät ( ağlıyorlar )
  • Kelimelerde ünsüz derecelendirmesi (yumuşaması) vardır. İçerisinde bazı harflerin ( k, p, t vb. ) bulunduğu kelimelere ekler ( hal ekleri gibi ) gelirse kelime değişime uğrar.[kaynak belirtilmeli]
Sert Yumuşak Yalın Yumuşama
kk
k
Afrikka
Afrikasta
pp
p
Eurooppa
Euroopassa
tt
t
konsertti
konsertin
k
-
Turku
Turussa
p
v
kylpy
kylvyssä
t
d
katu
kadulla
nk
ng
Helsinki
Helsingissä
nt
nn
Irlanti
Irlannin
mp
mm
kampa
kammalla
lt
ll
ilta
illalla
rt
rr
parta
parran
  • Kelimelerde dilbilgisel cinsiyet (gramatik cinsiyet) bulunmaz. Eril, dişil, nötr gibi. Örneğin, hän yani o zamiri hem erkekler hem de kadınlar için kullanılır.[kaynak belirtilmeli]
Fince Türkçe Dilbilgisel Cinsiyet
auto
araba
-
hän
o
-
lusikka
kaşık
-
haarukka
çatal
-
veitsi
bıçak
-
  • Gelecek zamanı ifade etmek için kullanılan bir zaman kipi bulunmaz. Gelecek zamanı ifade etmek için ya şimdiki zaman kullanılır ya da zaman zarfları ( yarın, gelecek hafta vb. ) kullanılır.[kaynak belirtilmeli]
Geniş / Şimdiki Zaman Gelecek Zaman
Luen kirjaa ( Kitabı okurum / okuyorum )
Luen kirjaa huomenna ( Kitabı yarın okuyacağım )
Syön banaania ( Muzu yerim / yiyorum )
Syön banaania pian ( Muzu birazdan yiyeceğim )
Tulen kotiin ( Eve gelirim / geliyorum )
Tulen kotiin ensi viikolla ( Eve gelecek hafta geleceğim )
  • 'Lütfen' ifadesini karşılayan bir kelime bulunmaz. Kiitos (teşekkür ederim) ifadesi 'lütfen' anlamında da kullanılmaktadır.[kaynak belirtilmeli]
  • İsmin 15 hali vardır. Türkçe'de ismin 8 hali olduğundan ötürü Fince'deki 7 halin tam karşılığı yoktur.[kaynak belirtilmeli]
İsmin Hali Fince Türkçe
Nominative ( Yalın Hal )
Talo
Ev
Accusative ( Yükleme Hali )
Talo-n
Ev-i
Genitive ( Sahiplik Hali )
Talo-n
Ev-in
Essive ( Koşul Hali )
Talo-na
Ev olarak / gibi
Partitive ( Belirtme Hali )
Talo-a
Ev-i
Translative ( Çevirme Hali )
Talo-ksi
Ev-e ( haline gelmek )
Inessive ( İçindelik Hali )
Talo-ssa
Ev-de ( içinde )
Elative ( Dışındalık Hali )
Talo-sta
Ev-den ( ayrılma )
Illative ( Girme Hali )
Talo-on
Ev-e ( girme )
Adessive ( Yakınlık Hali )
Talo-lla
Ev-de ( yakınında )
Ablative ( Ayrılma Hali )
Talo-lta
Ev-den
Allative ( Yönelme Hali )
Talo-lle
Ev-e ( doğru )
Abessive ( Yokluk Hali )
Talo-tta
Ev-siz
Comitative ( Birliktelik Hali )
Talo-ine
Ev-le
Instructive ( Öğretme Hali )
Talo-i-n
Ev aracılığıyla
  • Birçok dilde bulunan belirli tanımlık edatı (İngilizcedeki the gibi) ve belirsiz tanımlık edatı (İngilizcedeki a, an gibi) bulunmaz.[kaynak belirtilmeli]
Fince Türkçe
opettaja
öğretmen, bir öğretmen
studentti
öğrenci, bir öğrenci
koulu
okul, bir okul
luokka
sınıf, bir sınıf
  • Fince eklemeli bir dildir. Kelimenin köküne ekler getirilerek yeni kelimeler elde edilir. Ekler çoğunlukla kelimenin sonuna getirilir. Çok az da olsa başa gelen ekler de vardır.[kaynak belirtilmeli]
Fince Türkçe
auto + ssa
araba + da
auto + ssa + ni
araba + m + da
auto + i + ssa
araba + lar + da
puhu + t
konuşu + yor + sun
puhu + t + ko?
konuşuyor musun?
puhu + i + t
konuş + tun
ilman Hakan
Hakan olmadan
ennen Zeynep
Zeynep'ten önce
  • Noktalama işaretleri Türkçedeki gibidir. Örneğin virgül yan cümlecikler oluşturmak için kullanılabilir.[kaynak belirtilmeli]
Fince Türkçe
Jos työskentelet, onnistut.
Çalışırsan, başarırsın.

Dil Örneği

Mika Waltari - Mısırlı
Sillä minä, Sinuhe, olen ihminen ja ihmisenä olen elänyt jokaisessaihmisessä, joka on ollut ennen minua, ja ihmisenä elän jokaisessaihmisessä, joka tulee jälkeeni. Elän ihmisen itkussa ja ilossa, hänensurussaan ja pelossaan elän, hyvyydessään ja pahuudessaan, oikeudessaja vääryydessä, heikkoudessa ja väkevyydessä. Ihmisenä olen eläväihmisessä ikuisesti enkä sen tähden kaipaa uhreja hautaani ja kuolemat-tomuutta nimelleni. Tämän kirjoitti Sinuhe, egyptiläinen, hän, joka eliyksinäisenä kaikki elämänsä päivät.

Ben, Sinuhe, sadece bir insanım. Benden önce var olmuş herkesin içinde yaşadım ve benden sonra gelecek herkesle yaşamaya devam edeceğim. İnsanların gözyaşları ve kahkahalarında, keder ve korkularında, iyilik ve kötülüklerinde, haklılık ve haksızlıklarında, zayıflık ve dayanıklılıklarında yaşamaya devam edeceğim. Bir insan olarak insanlıkla sonsuza dek yaşayacağım. Ne mezarımda bir adak ne de adımın ölümsüzleşmesini arzuluyorum. Bu satırlar tüm hayatını yalnız başına geçirmiş Mısırlı Sinuhe tarafından yazılmıştır.[kaynak belirtilmeli]

Temel Fince İfadeler

Fince Türkçe
Terve / Moro / Moi
Merhaba
Hei / Moi
Selam
Mitä kuuluu?
Nasılsın?
Kiitos hyvää
İyiyim, teşekürler
Kiitos
Teşekkürler / Lütfen
Kiitos paljon
Çok teşekkürler
Kiitos samoin
Teşekkürler, sana da
Hyvää huomenta
Günaydın
Hyvää iltaa
İyi akşamlar
Hyvää yötä
İyi geceler
Hyvää päivää
İyi günler
Hauska tutustua
Tanıştığıma memnun oldum
Tervetuloa
Hoşgeldiniz
Anteeksi
Afedersiniz
Nähdään
Sonra görüşürüz
Näkemiin
Görüşürüz
Hyvästi
Hoşçakal
Heippa / Moikka / Hei Hei / Moi Moi
Güle güle
Nimeni on Yunus
Adım Yunus
Puhun suomea
Fince biliyorum
En puhu suomea
Fince bilmiyorum
Puhutko suomea?
Fince biliyor musun?


Zorluk Derecesi

Fince zor, şahsına münhasır bir dildir. Fince, Amerika Birleşik Devletleri Dışişleri Bakanlığı Yurt Dışı Hizmetleri Enstitüsü tarafından anadili İngilizce olanlar için öğrenilmesi son derece zor bir dil olarak kabul edilmiştir. Ayrıca Amerika Birleşik Devletleri’nin Kaliforniya eyaletindeki Monterey şehrinde bulunan Dil Koruma Enstitüsü Fince’yi öğrenme zorluğu bakımından anadili İngilizce olanlar için 3. seviye ( toplam 4 seviyede ) bir dil olarak sınıflandırmıştır. Dilin zorluğu sadece dilbilgisel yapısından dolayı değil ayrıca İngilizce ile karşılaştırıldığı zaman telaffuz ve tonlamasının da zor olmasından ötürüdür.[kaynak belirtilmeli]

Fince ile Akraba Diller

Fince, bir Hint-Avrupa dili olmadığından dolayı dilbilgisi ve kelimelerin büyük çoğunluğu diğer Avrupa dillerinden oldukça farklıdır. Fince gibi Ural dillerinden olan iki diğer ulusal dil Estonca ve Macarca'dır. Estonlar ve Finler genellikle birbirini anlayabilir ama dilleri birbirinden farklıdır. Fince ve Macarca akraba diller olsalar bile sesleri ve yapıları birbirinden çok farklıdır. Fince ve Macarca birbirinden çok uzun zaman önce ayrılıp farklılaşmaya başlamıştır ve her iki dil de kendi kelime dağarcığını oluşturmuştur. Fince konuşan kişiler fazladan çalışma yapmazsa Macarcayı anlayamaz. Macarlar da aynı şekilde ilaveten çaba göstermezler ise Finceyi anlayamazlar. Bununla birlikte birbirine oldukça benzeyen birtakım kelimeler de vardır. Örneğin, 'el' kelimesi Fince'de käsi, Macarca'da kéz, 'gitmek' fiili Fince'de mennä, Macarca'da menni, 'balık' kelimesi Fince'de kala, Macarca'da hal'dır.[kaynak belirtilmeli]

Etkileri

Genellikle bir yazar olarak bilinmesine rağmen J. R. R. Tolkien’in, çocukluğundan itibaren dillere karşı yoğun bir ilgisi vardı ve o bundan ötürü ilerleyen yıllarda filoloji profesörü olmuştur. Oxford Üniversitesi’nde profesör olarak çalıştığı yıllarda Finlerin ulusal destanı Kalevala’yı okumuş ve ondan çok etkilenmiştir. Fakat Kalevala’nın İngilizce tercümesini okuduğundan dolayı özgün Fince metni de edinmiş ve dilin estetik yapısına hayran kalmıştır. Kendisi bir dil uzmanı ve hayranı olduğu için bununla da yetinmeyerek üniversite kütüphanesinde bir Fince dilbilgisi kitabı bulmuş üstelik kitabı kütüphaneden defalarca ödünç almıştır. Kütüphanede bulduğu bu kitapla dili öğrenmeye başlayan Tolkien, Fince ile ilk karşılaştığında hissettiklerini şöyle ifade etmiştir: “Fince’yi keşfetmek, benim için tamamı daha önce hiç tatmadığım türde ve lezzette muhteşem şarap şişeleriyle dolu bir mahzeni keşfetmek gibiydi. Bu keşif, beni oldukça sarhoş etmişti.”[kaynak belirtilmeli]

Fince'nin yapısı ve özellikleri, Tolkien'in yarattığı yapay dillerden biri olan Quenya dili üzerinde güçlü bir etkiye sahiptir. Örneğin Quenya dilindeki ‘lapse (bebek)’ kelimesi, Fince’deki ‘lapsi (çocuk)’ kelimesinden yola çıkılarak oluşturulmuştur. Quenya dili, Tolkien’in yarattığı Orta Dünya’da Elfler’in konuştuğu dildir ve o eğer Elfler gerçekten var olsalardı onların Fince konuşacağını ifade etmiştir. Tolkien'in Orta Dünya'da geçen fantastik öykülerinde Quenya dili oldukça saygıdeğer bir dildir.[kaynak belirtilmeli]

Fincenin Türkçe ile ortak yanları

Türkçe ile Fincenin ilişkili olduğu görüşü

Fince ile Türkçe arasındaki en önemli ilişki aynı dil ailesinin farklı kollarına mensup olmalarıdır.[kaynak belirtilmeli]

Fincenin Türkî diller ile akrabalığı düşüncesinin oluşmasında dillerin genel dilbilgisi yapıları etkendir, iki dil arasında dilbilimsel değeri bulunan benzer sözcüklere rastlanmaktadır ve karşılaştırmalı Fince-Türkçe araştırması yapılmaktadır. Öte yandan bir başka etken ise tarihtir.[kaynak belirtilmeli]

Her iki dil de Ural-Altay dil ailesi içerisindedir ve bitişimli dil yapısına sahiptir. Ancak Fince Ural grubunun Fin-Ugor altkolunun Fin Dilleri grubuna dahilken, Türkçe, Altay grubunun, Türkî Diller kolunun, Oğuz altgrubuna dâhildir. Ural dilleri Kuzey Sibirya kökenli, Altay dilleri ise Güney Sibirya kökenlidir. Dilbilgisi yapılarındaki pek çok paralellik Ural ve Altay dillerini bir üst grupta Ural-Altay Dilleri adı altında birlikte sınıflandırmaya olanak verir. Hatta bazı yabancı dilbilimciler Ural-Altay ayrımı yapılmaksızın tüm Ural dillerinin, Altay dil ailesi içerisinde yer alması gerektiği savunur. Türkçe ile Fincenin on binlerce yıl önceki geçmişi aynı köklere dayanabilir.[kaynak belirtilmeli]

Başka dilbilimcilere göre Fince, Tatarca ve Çuvaşçaya çok yakın bir dildir. Öte yandan, Japonca ve Fince arasında da benzer sözcükler bulunmaktadır.[kaynak belirtilmeli]

Fincenin en yakın olduğu diller; diğer Fin Dilleri olan, Estonca, Karelya Dili, Laponca, Vepsçe, Mordvince, Çeremişçe, Marice ve Komi dilleridir. Bu diller yine Fin-Ugur dil ailesi içinde Ugur bölümünü oluşturan Macarca ve Khanti-Mansi dilleriyle de akrabadır. Ural dillerinin Fin-Ugur kolundan başka bir de Sibirya’da konuşulan bir takım dilleri içeren Samoyet Grubu Dilleri vardır.[kaynak belirtilmeli]

Öte yandan, Finlandiya'daki Turku şehrinin Türkiye ile bir bağlantısı yoktur. Bu kelime fince de pazar yeri manasina gelen eski bir kelimeden gelmektedir.[kaynak belirtilmeli]

Karşılaştırmalı Tablo

Türkçe Fince Çuvaşça Tatarca
Ben Minä Ebe Min
Sen Sinä Eze Sin
O Hän Val Ol
Dokuz Yhdeksän Tahhar Togıs

Kalın ünlüler: a, o, u; ince ünlüler: ä, ö, ü; nötr: e, i.

Ayrıca Bakınız

Kaynaklar

Niemi, Clemens (1945). Finnish Grammar (3. bas.). Wisconsin: Interstate Printing Company. 

İleri Okumalar

  • White, Leila (2006). A Grammar Book of Finnish. 1st edition. Helsinki: Finn Lectura. ISBN 951-792-146-2.
  • White, Leila (2010). Suomen Kielioppia Ulkomaalaisille. 8th edition. Helsinki: Finn Lectura. ISBN 978-951-792-092-6.
  • Risko, Agi (2004). Beginner's Finnish. 1st edition. New York: Hippocrene Books. ISBN 0-7818-1024-8.
  • Abondolo, Daniel (2012). Colloquial Finnish:The Complete Course for Beginners. 2nd edition. London and New York: Routledge. ISBN 978-0-415-49966-8.
  • Swallow, Deborah (2011). Culture Shock! A Survival Guide to Customs and Etiquette: Finland. 4th edition. Singapore: Marshall Cavendish. ISBN 13: 978-0-7614-6061-9.
  • Leney, Terttu - Needham, Liisa (2001). Finn Talk: Yksi Kaksi Kolme. 1st edition. Helsinki: Finn-Guild. ISBN 951-96004-4-2.
  • Leney, Terttu - Needham, Liisa (2001). Finn Talk: Neljä Viisi Kuusi. 1st edition. Helsinki: Finn-Guild. ISBN 951-96004-5-0.
  • Karlsson, Fred (2004). Finnish: An Essential Grammar. Routledge Essential Grammars. 6th edition. London and New York: Routledge. ISBN 0-415-20705-3.
  • Niemi, Clemens (1945). Finnish Grammar. 3rd edition. Wisconsin: Interstate Printing Company.
  • White, Leila (2012). From Start to Finnish: A Short Course in Finnish. 10th edition. Helsinki: Finn Lectura. ISBN 978-951 -792-518-1.
  • Heikura, Vuokko (2013). Lessons on Finnish Grammar in English. 6th edition. Helsinki: VEA Books. ISBN 978-952-67875-1-0.
  • Leney, Terttu (2003). Teach Yourself Finnish. 1st edition. London: McGraw-Hill. ISBN 978-0071420082.
  • Gehring, Sonja - Heinzmann, Sanni (2010). Suomen Mestari 1. 1st edition. Helsinki: Finn Lectura.
  • Gehring, Sonja - Heinzmann, Sanni (2010). Suomen Mestari 2. 1st edition. Helsinki: Finn Lectura.
  • Gehring, Sonja - Heinzmann, Sanni (2010). Suomen Mestari 3. 1st edition. Helsinki: Finn Lectura.
  • Gehring, Sonja - Heinzmann, Sanni (2010). Suomen Mestari 4. 1st edition. Helsinki: Finn Lectura.
  • Nuutinen, Olli (2008). Suomea Suomeksi 1. 18th edition. Helsinki: Suomalaisen Kirjallisuuden Seura. ISBN 978-951-717-737-5.
  • Nuutinen, Olli (2008). Suomea Suomeksi 2. 11th edition. Helsinki: Suomalaisen Kirjallisuuden Seura. ISBN 978-951-717-764-1.
  • Lieko, Anneli - Chesterman, Andrew - Silfverberg, Leena (2007). Finnish for Translators. 3rd edition. Helsinki: Finn Lectura. ISBN 978-951-792-066-7.
  • Aaltio, Maija-Hellikki (2007). Finnish for Foreigners 1. 17th edition. Keuruu: Otava. ISBN 978-951-1-08145-6.
  • Aaltio, Maija-Hellikki (1999). Finnish for Foreigners 2. 4th edition. Keuruu: Otava. ISBN 951-1-09328-2.
  • Karlsson, Fred (2018). Finnish: A Comprehensive Grammar. 1st edition. London and New York: Routledge. ISBN 978-1-138-82103-3.

Dış bağlantılar