Atabeg: Revizyonlar arasındaki fark

[kontrol edilmiş revizyon]

← Önceki sürümle aradaki fark Sonraki sürümle aradaki fark →

İçerik silindi İçerik eklendi

Satır içi

Sayfanın 09.18, 8 Eylül 2019 tarihindeki hâli

Atabeg, atabey ya da atabekü'l-asâkir, Selçuklu Devleti'nde ve sonrasında bazı Türk devletlerinde şehzadeleri eğitip yetiştiren memurlara verilen unvandır. Unvan ilk defa Selçuklularda Nizâmülmülk tarafından kullanıldı.^[1] Ancak daha önceki Türk-İslam devletlerinde de bu vazifeyi gören memurlar bulunmaktaydı.

Atabeglik sonraki yıllarda eyalet yöneticiliğine küçük yaşta atanan şehzadelerin eğitim ve bakımıyla uğraşan, eyalet yönetimde de şehzadelere yardımcı olan komutan ya da diğer devlet görevlilerine verilen bir unvan olmaya başlamıştır. Melik olarak adlandırılan merkezi idareye bağlı hükümdarlıklar da atabeglik kurumu görülebilmekteydi. İlerleyen yıllarda konumları güçlenen atabegler güçlenerek Atabeglik olarak adlandırılan yarı bağımsız bazen de bağımsız hükümdarlık kurmaya başladı. Bu unvanın zamanla yerini, Osmanlılar'da da görüldüğü üzere şehzadeleri yetiştirmekle vazifeli lalalık makamına bırakmıştır.

Kurtuluş Savaşı'nın önderi ve Türkiye'nin ilk cumhurbaşkanı Gazi Mustafa Kemal'e Atatürk soyadı bu unvandan ilhamla verilmiştir.^[2] Günümüz Türkiyesinde Isparta ve Kırşehir'de, Anadolu Selçuklu kökleri olan Türkmen boyları Atabey adını taşımaktadır.

Gürcü sarayında atabagi unvanı

Selçuklularda kullanılan atabeg Gürcülerde "atabagi" (ათაბაგი) biçimini aldı. Başlangıçtan itibaren "atabagi"nin görevi Selçuklularda olduğu gibi tahtın vârisini yetiştirmekti. Bu unvan ilk kez Kraliçe Tamar döneminde (1184-1213) kullanıldı. Gürcü tarihçi Vahuşti’nin sözleriyle söylenirse “atabagiliğin kabul edilmesiyle spasalara artık spasalar denmiyor, atabagi deniyordu”. "Spasalari" de (სპასალარი) Gürcü kraliyeti tarafından yine Müslüman devletlerden alınan bir unvandı. Tarihçi Vahuşti’nin bu tespitine rağmen “spasalari” ve “atabagi” sonraki dönemlerde Gürcü devletinde birlikte kullanılmış unvanlardır. Zaten “spasalari” atlı askerlerle (sipahi) ilişkili bir unvankrn, "atabagi" ise tahtın vârisini yetiştirmekle görevliydi. Ayrıca Gürcü sarayında "atabagi" "spasalari"nin üstünde bir unvandı. Öte yandan Gürcü sarayında “amir-spasalari” (ამირ-სპასალარი) unvanı taşıyan vezir de vardı. Atabagi unvanı ilk kez 1212'de İvane Mhargrdzeli’ye verildi. Bir görüşe göre ise Mhargrdzeli ailesinden olan Ahaltsiheli İvane bu unvana daha önce sahip olmuştu. 1334 yılında Kral V. Giorgi Samtshe prensi Sargis Cakeli’ye (II. Sargis) "atabagi" unvanı verdi. Gürcistan Krallığı’nın parçalanmasından sonra Samtshe prensliği “atabagi”yi hükümdarlık unvanı haline getirdi ve Samtshe Prensliği’nin adı da Samtshe-Saatabago oldu.^[3]

Atabeg unvanı “atapak” biçiminde ayrıca Ermeniler tarafından da kullanılıyordu.

Kaynakça

^ Özmen, A., "Siyasetname'de Yönetim Felsefesi", Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Elektronik Dergisi. Sayı: 10, Yıl: Haziran 2014. Erişim tarihi: 5 Nisan 2017.
^ Evren Aldemir, Kültür (Milli Eğitim) Bakanlarından Saffet Arıkan’ın Çalışmaları, İstanbul Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2007. Erişim tarihi: 18 Şubat 2019.
^ Toumanoff, Cyril (1967). Studies in Christian Caucasian History, p. 438, n. 1. Georgetown University Press.

Selçuklu Hanedanı ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz.

[atabeg1-1] Özmen, A., "Siyasetname'de Yönetim Felsefesi", Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Elektronik Dergisi. Sayı: 10, Yıl: Haziran 2014. Erişim tarihi: 5 Nisan 2017.

[2] Evren Aldemir, Kültür (Milli Eğitim) Bakanlarından Saffet Arıkan’ın Çalışmaları, İstanbul Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2007. Erişim tarihi: 18 Şubat 2019.

[Toumanoff-3] Toumanoff, Cyril (1967). Studies in Christian Caucasian History, p. 438, n. 1. Georgetown University Press.

[1]

[2]

[3]

@@ 5. satır: / 5. satır: @@
 [[Türk Kurtuluş Savaşı|Kurtuluş Savaşı]]'nın önderi ve Türkiye'nin ilk cumhurbaşkanı [[Mustafa Kemal Atatürk|Gazi Mustafa Kemal]]'e Atatürk soyadı bu unvandan ilhamla verilmiştir.<ref>[http://acikerisim.istanbul.edu.tr/bitstream/handle/123456789/764/42384.pdf?sequence=1&isAllowed=y Evren Aldemir, '''Kültür (Milli Eğitim) Bakanlarından Saffet Arıkan’ın Çalışmaları''', ''İstanbul Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2007'']. Erişim tarihi: 18 Şubat 2019.</ref> Günümüz Türkiyesinde [[Isparta]] ve [[Kırşehir]]'de, Anadolu Selçuklu kökleri olan [[Türkmen]] boyları Atabey adını taşımaktadır.
+==Gürcü sarayında atabagi unvanı==
+Selçuklularda kullanılan atabeg Gürcülerde "atabagi" (ათაბაგი) biçimini aldı. Başlangıçtan itibaren "atabagi"nin görevi Selçuklularda olduğu gibi tahtın vârisini yetiştirmekti. Bu unvan ilk kez Kraliçe [[Tamar]] döneminde (1184-1213) kullanıldı. Gürcü tarihçi [[Vahuşti]]’nin sözleriyle söylenirse “atabagiliğin kabul edilmesiyle spasalara artık spasalar denmiyor, atabagi deniyordu”. "Spasalari" de (სპასალარი) Gürcü kraliyeti tarafından yine Müslüman devletlerden alınan bir unvandı. Tarihçi Vahuşti’nin bu tespitine rağmen “spasalari” ve “atabagi” sonraki dönemlerde Gürcü devletinde birlikte kullanılmış unvanlardır. Zaten “spasalari” atlı askerlerle (sipahi) ilişkili bir unvankrn, "atabagi" ise tahtın vârisini yetiştirmekle  görevliydi. Ayrıca Gürcü sarayında "atabagi" "spasalari"nin üstünde bir unvandı. Öte yandan Gürcü sarayında “amir-spasalari” (ამირ-სპასალარი) unvanı taşıyan vezir de vardı.
+Atabagi unvanı ilk kez 1212'de İvane Mhargrdzeli’ye verildi. Bir görüşe göre ise Mhargrdzeli ailesinden olan Ahaltsiheli İvane bu unvana daha önce sahip olmuştu. 1334 yılında Kral [[V. Giorgi]] Samtshe prensi [[II. Sargis|Sargis Cakeli]]’ye (II. Sargis) "atabagi" unvanı verdi. [[Gürcistan Krallığı]]’nın parçalanmasından sonra [[Samtshe]] prensliği “atabagi”yi hükümdarlık unvanı haline getirdi ve Samtshe Prensliği’nin adı da [[Samtshe-Saatabago]] oldu.<ref name="Toumanoff ">[[Cyril Toumanoff|Toumanoff, Cyril]] (1967). ''Studies in Christian Caucasian History'', p. 438, n. 1. Georgetown University Press.</ref>
+Atabeg unvanı “atapak” biçiminde ayrıca Ermeniler tarafından da kullanılıyordu.
 ==Kaynakça==