Latince: Revizyonlar arasındaki fark
[kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
bilgi kutusu eklendi |
k düz |
||
31. satır: | 31. satır: | ||
|görüntü = Rome Colosseum inscription 2.jpg |
|görüntü = Rome Colosseum inscription 2.jpg |
||
|görüntüboyutu = |
|görüntüboyutu = |
||
| |
|görüntübaşlığı = Latince bir yazıt, [[Kolezyum]], [[Roma]], [[İtalya]] |
||
|harita =Roman_Empire_Trajan_117AD.png |
|harita =Roman_Empire_Trajan_117AD.png |
||
| |
|haritabaşlığı = Roma İmparatorluğu’nun (MS 117’de) ve Latin konuşmacıların yönettiği bölgeyi (koyu kırmızı) gösteren harita. Latince dışındaki birçok dil imparatorlukta konuşuldu. |
||
|harita2 =Romance 20c en-2009-15-02.png |
|harita2 =Romance 20c en-2009-15-02.png |
||
| |
|haritabaşlığı2 = Latin’in modern torunları olan Roman dilleri. |
||
}} |
}} |
||
'''Latince''', [[Hint-Avrupa dil ailesi]]nin İtalik koluna ait ölü bir dildir. Yazımında kullanılan alfabenin kökeni ise [[Etrüsk alfabesi]] ile [[Yunan alfabesi]]ne dayanır. |
'''Latince''', [[Hint-Avrupa dil ailesi]]nin İtalik koluna ait ölü bir dildir. Yazımında kullanılan alfabenin kökeni ise [[Etrüsk alfabesi]] ile [[Yunan alfabesi]]ne dayanır. |
Sayfanın 19.00, 25 Aralık 2018 tarihindeki hâli
Latince | |
---|---|
Latince: lingua latīna | |
Telaffuz | Şablon:IPA-la |
Etnisite | Latinler |
Dil ailesi | İtalik
|
Yazı sistemi | Latin alphabet |
Resmî durumu | |
Resmî dil | Kutsal Makam |
Bölgesel |
|
Dil kodları | |
ISO 639-1 | la |
ISO 639-2 | lat |
ISO 639-3 | lat |
Glottolog | impe1234 [2]lati1261 [3] |
Roma İmparatorluğu’nun (MS 117’de) ve Latin konuşmacıların yönettiği bölgeyi (koyu kırmızı) gösteren harita. Latince dışındaki birçok dil imparatorlukta konuşuldu. | |
Latin’in modern torunları olan Roman dilleri. |
Latince, Hint-Avrupa dil ailesinin İtalik koluna ait ölü bir dildir. Yazımında kullanılan alfabenin kökeni ise Etrüsk alfabesi ile Yunan alfabesine dayanır. Aslen konuşulduğu merkez yer İtalyan yarımadasında bulunan Latium bölgesidir. Roma Cumhuriyeti'nin yükselişe geçmesiyle ilk olarak İtalya'da, daha sonra ise Roma İmparatorluğu'nun yayıldığı coğrafyada hakim bir dil olmuştur. Latincenin standart olmayan ve Latin yerlileri tarafından konuşulan Kaba Latince ise bugün İspanyolca, Portekizce, İtalyanca, Fransızca, Rumence, Latince gibi dillerin bulunduğu Romen dil ailesinin oluşmasını sağlamıştır. Ortaçağ ve günümüze yakın zamanlarda ise Latince Batı'da bilim ve edebiyat alanında en çok kullanılan dil olmuştur. Bugün Latince ve Antik Yunanca kelime kökleri hala teoloji, biyoloji, tıp gibi alanlarda kullanılan kelimelerde varlığını sürdürmektedir.
Latincenin günümüze ulaşan en eski örneği, MÖ 7. yüzyıla tarihlenen bir toka üzerine Yunan alfabesi ile yazılmış 4 harflik bir metindir.
Bugün birçok öğrenci, akademisyen ve Katolik din adamı Latinceyi akıcı bir şekilde konuşmaktadır. Dünya çapında ilköğretimde, ortaöğretimde ve yüksek lisans seviyesi eğitim kurumlarında öğretilir.
Latince zengin zaman, şahıs ve fiil çekimleri ile son derece bükümlü bir dil özelliği göstermektedir.
Ses bilgisi
Latincede bulunan seslerin telaffuzu konusunda elimize ulaşmış herhangi bir veri bulunmamaktadır. Telaffuz konusunda edindiğimiz bilgiler ise ancak rekonstrüksiyon yöntemiyle elde edilir. Rekonstrüksiyon yönteminin yararlandığı kaynaklar ise antik yazarların telaffuzları, antik etimoloji eserleri , yazım hataları ve diğer dillerdeki Latince kökenli sözcüklerin telaffuzlarıdır.
Ünsüzler
dudaksıl | dişsel | damaksıl | art damaksıl | gırtlaksıl | |||
---|---|---|---|---|---|---|---|
plain | dudaksıl | ||||||
patlamalı | ötümlü | b | d | ɡ | ɡʷ | ||
ötümsüz | p | t | k | kʷ | |||
sızıcı | ötümlü | z | |||||
ötümsüz | f | s | h | ||||
genizsil | m | n | (ŋ) | ||||
rotik | r | ||||||
yarı ünlü | l | j | w |
Eski ve Klasik Latincede büyük ve küçük harfler bulunmamaktadır. Harflerin çoğu da da günümüzdeki kullanılan şekillerine benzemektedir. Latincede çift ünsüzler uzun bir şekilde sesletilir. Ünsüzlerin sesletimleri aşağıdaki tabloda bulunmaktadır:
Latince yazı
birim |
Latince
ses |
İngilizceden örneklerle telaffuzlar |
---|---|---|
c, k | Lua hatası 23 satırında Modül:Dil: Girilen dil kodu veritabanında bulunamadı. Lütfen Modül:Dil/veri'yi kontrol edin.. | sky (gök) sözcüğünde olduğu gibi sert ama central(merkez), social(sosyal) sözcüklerinde olduğu gibi yumuşak değil. |
t | Lua hatası 23 satırında Modül:Dil: Girilen dil kodu veritabanında bulunamadı. Lütfen Modül:Dil/veri'yi kontrol edin.. | stay(kalmak) sözcüğünde olduğu gibi, nation(ulus) sözcüğündeki gibi değil. |
s | Lua hatası 23 satırında Modül:Dil: Girilen dil kodu veritabanında bulunamadı. Lütfen Modül:Dil/veri'yi kontrol edin.. | say(söylemek) sözcüğünde olduğu gibi ama rise(yükselmek, artmak) ve issue(sorun, mesele) sözcüklerindeki gibi değil. |
g | Lua hatası 23 satırında Modül:Dil: Girilen dil kodu veritabanında bulunamadı. Lütfen Modül:Dil/veri'yi kontrol edin.. | good(iyi) sözcüğündeki gibi sert ama gem(mücevher) sözcüğündeki gibi yumuşak değil. |
Lua hatası 23 satırında Modül:Dil: Girilen dil kodu veritabanında bulunamadı. Lütfen Modül:Dil/veri'yi kontrol edin.. | sing(şarkı) sözcüğünde olduğu gibi. | |
n | Lua hatası 23 satırında Modül:Dil: Girilen dil kodu veritabanında bulunamadı. Lütfen Modül:Dil/veri'yi kontrol edin.. | man(insan, insanoğlu) sözcüğündeki gibi). |
Lua hatası 23 satırında Modül:Dil: Girilen dil kodu veritabanında bulunamadı. Lütfen Modül:Dil/veri'yi kontrol edin.. | c, x ve g seslerinden önce sing(şarkı) sözcüğünde olduğu gibi. | |
l | Lua hatası 23 satırında Modül:Dil: Girilen dil kodu veritabanında bulunamadı. Lütfen Modül:Dil/veri'yi kontrol edin.. | çift l sesinden ve i sesinden önce link(bağlantı) sözcüğünde olduğu gibi. |
Lua hatası 23 satırında Modül:Dil: Girilen dil kodu veritabanında bulunamadı. Lütfen Modül:Dil/veri'yi kontrol edin.. | diğer tüm durumlarda, bowl(kase) sözcüğünde olduğu gibi. | |
qu | Lua hatası 23 satırında Modül:Dil: Girilen dil kodu veritabanında bulunamadı. Lütfen Modül:Dil/veri'yi kontrol edin.. | quick(hızlı) sözcüğündeki qu gibi ama antique(antik) sözcüğündeki gibi değil. |
u | Lua hatası 23 satırında Modül:Dil: Girilen dil kodu veritabanında bulunamadı. Lütfen Modül:Dil/veri'yi kontrol edin.. | Bazen bir hecenin başında veya g ve s sesinden sonra, wine(şarap) sözcüğünde olduğu gibi ama vine(asma) sözcüğündeki gibi değil |
i | Lua hatası 23 satırında Modül:Dil: Girilen dil kodu veritabanında bulunamadı. Lütfen Modül:Dil/veri'yi kontrol edin.. | Bazen bir hecenin başında yard(bahçe)sözcüğünde olduğu gibi ama just(henüz) sözcüğünde olduğu gibi değil. |
Lua hatası 23 satırında Modül:Dil: Girilen dil kodu veritabanında bulunamadı. Lütfen Modül:Dil/veri'yi kontrol edin.. | ünlü sesler arasında çift olarak sesletilir, toy yacht(oyuncak gemi) gibi. | |
x | Lua hatası 23 satırında Modül:Dil: Girilen dil kodu veritabanında bulunamadı. Lütfen Modül:Dil/veri'yi kontrol edin.. | c+s seslerinin birleşimidir, axe(balta) sözcüğünde olduğu gibi ama example(örnek) sözcüğündeki gibi değil. |
Ünlüler
ön | merkez | arka | |
---|---|---|---|
dar | Lua hatası 23 satırında Modül:Dil: Girilen dil kodu veritabanında bulunamadı. Lütfen Modül:Dil/veri'yi kontrol edin.. | Lua hatası 23 satırında Modül:Dil: Girilen dil kodu veritabanında bulunamadı. Lütfen Modül:Dil/veri'yi kontrol edin.. | |
orta | Lua hatası 23 satırında Modül:Dil: Girilen dil kodu veritabanında bulunamadı. Lütfen Modül:Dil/veri'yi kontrol edin.. | Lua hatası 23 satırında Modül:Dil: Girilen dil kodu veritabanında bulunamadı. Lütfen Modül:Dil/veri'yi kontrol edin.. | |
geniş | Lua hatası 23 satırında Modül:Dil: Girilen dil kodu veritabanında bulunamadı. Lütfen Modül:Dil/veri'yi kontrol edin.. |
Klasik Latincede ⟨U⟩ sesi ünlü bir sesi karşılamak için kullanılmak istense bile ⟨V⟩ şeklinde yazılır. ⟨Y⟩ ise alıntı Yunanca sözcüklerdeki ipsilon sesini karşılar. Fakat bu ses, bazen i bazen u şeklinde telaffuz edilir. Ayrıca bu ses yanlışlıkla benzer anlamlara sahip Yunanca sözcüklerle karıştırılarak Latinceye özgü kelimelerde bile kullanılmıştır.
Klasik Latincede de uzun ünlü ve kısa ünlü ayrımı vardır. ⟨I⟩ sesi haricinde uzun ünlüler, üstlerine onların uzun bir şekilde sesletileceğini belirten ve yazıda < ´ > şeklinde gösterilen bir işaret alırlar. Uzun İ sesi ise kalın I şeklinde yazılmıştır. Modern metinlerde ise uzun ünlüler üzerlerine yazıda uzun bir çizgi şeklinde gösterilen uzatma işareti alırlar: ⟨ā ē ī ō ū⟩. Kısa ünlüler ise çengelsi bir şekilde gösterilen kısaltma işareti alırlar: ⟨ă ĕ ĭ ŏ ŭ⟩
Kelime sonundaki ⟨m⟩ ve herhangi bir ünlü ses, ⟨s⟩ veya ⟨f⟩ sesinden önce yer alan ⟨n⟩ sesi ve bir ünlü ses, uzun ve genizsil(nazal) bir şekilde sesletilir.
Latince
yazıbirim |
Latince
ses |
Telaffuzlar |
---|---|---|
a | Lua hatası 23 satırında Modül:Dil: Girilen dil kodu veritabanında bulunamadı. Lütfen Modül:Dil/veri'yi kontrol edin.. | Kısa <a> sesidir, cut(kesmek) sözcüğünde olduğu gibi sesletilir. |
Lua hatası 23 satırında Modül:Dil: Girilen dil kodu veritabanında bulunamadı. Lütfen Modül:Dil/veri'yi kontrol edin.. | uzun <a> sesidir, father(baba) sözcüğünde olduğu gibi sesletilir. | |
e | Lua hatası 23 satırında Modül:Dil: Girilen dil kodu veritabanında bulunamadı. Lütfen Modül:Dil/veri'yi kontrol edin.. | Kısa <e> sesidir, pet(evcil,evcil hayvan)sözcüğünde olduğu gibi sesletilir. |
Lua hatası 23 satırında Modül:Dil: Girilen dil kodu veritabanında bulunamadı. Lütfen Modül:Dil/veri'yi kontrol edin.. | uzun <e> sesidir, they(onlar) zamirindeki e-y olarak sesletilir. | |
i | Lua hatası 23 satırında Modül:Dil: Girilen dil kodu veritabanında bulunamadı. Lütfen Modül:Dil/veri'yi kontrol edin.. | kısa <i> sesidir, sit(oturmak) sözcüğünde olduğu gibi sesletilir. |
Lua hatası 23 satırında Modül:Dil: Girilen dil kodu veritabanında bulunamadı. Lütfen Modül:Dil/veri'yi kontrol edin.. | uzun <i> sesidir, machine(makine) sözcüğünde olduğu gibi sesletilir. | |
o | Lua hatası 23 satırında Modül:Dil: Girilen dil kodu veritabanında bulunamadı. Lütfen Modül:Dil/veri'yi kontrol edin.. | kısa <o> sesidir, sort(sıralamak) sözcüğünde olduğu gibi sesletilir. |
Lua hatası 23 satırında Modül:Dil: Girilen dil kodu veritabanında bulunamadı. Lütfen Modül:Dil/veri'yi kontrol edin.. | uzun <o> sesidir, holy(kutsal) sözcüğünde olduğu gibi sesletilir. | |
u | Lua hatası 23 satırında Modül:Dil: Girilen dil kodu veritabanında bulunamadı. Lütfen Modül:Dil/veri'yi kontrol edin.. | kısa <u> sesidir, put(koymak) sözcüğünde olduğu gibi sesletilir. |
Lua hatası 23 satırında Modül:Dil: Girilen dil kodu veritabanında bulunamadı. Lütfen Modül:Dil/veri'yi kontrol edin.. | uzun <u> sesidir, true(doğru) sözcüğünde olduğu gibi sesletilir. | |
y | Lua hatası 23 satırında Modül:Dil: Girilen dil kodu veritabanında bulunamadı. Lütfen Modül:Dil/veri'yi kontrol edin.. | Kısa <u> veya <i> olarak sesletilir, Almanca Stück(parça) sözcüğünde olduğu gibi. |
Lua hatası 23 satırında Modül:Dil: Girilen dil kodu veritabanında bulunamadı. Lütfen Modül:Dil/veri'yi kontrol edin.. | Uzun <u> veya <i> olarak sesletilir, Almanca früh(erken) sözcüğünde olduğu gibi. |
Çift ünlüler
Klasik Latincede birkaç tane çiftünlülü ses bulunur. Bu sesler arasında en yaygını ⟨ae au⟩ sesleridir. ⟨oe⟩ sesine nadir rastlanır, ⟨ui eu ei ou⟩ sesleri ile çok nadir karşılaşılır. En azından bu durum Latinceye özgü kelimelerde görülür.
Eski Latincede çok daha fazla çiftses bulunmaktadır. Fakat bu seslerin çoğu Klasik Latincede uzun seslere dönüşmüştür. Eski Latincedeki ⟨ai⟩ ve ⟨āī⟩ Klasik Latincede ⟨ae⟩ olmuştur. Eski Latince ⟨oi⟩ ve ⟨ou⟩ Klasik Latincede birkaç sözcük dışında ⟨ū⟩ sesine dönüşmüştür. Bahsedilen ses değişimlerine aynı kökten gelen farklı sözcüklerde bile rastlanır.
Erken Eski Latincedeki ⟨ei⟩ sesi ise Klasik Latincede ⟨ī⟩ sesine evrilmiştir.
ön | arka | |
---|---|---|
dar | ui Lua hatası 23 satırında Modül:Dil: Girilen dil kodu veritabanında bulunamadı. Lütfen Modül:Dil/veri'yi kontrol edin.. | |
orta | ei Lua hatası 23 satırında Modül:Dil: Girilen dil kodu veritabanında bulunamadı. Lütfen Modül:Dil/veri'yi kontrol edin..euLua hatası 23 satırında Modül:Dil: Girilen dil kodu veritabanında bulunamadı. Lütfen Modül:Dil/veri'yi kontrol edin.. | oe Lua hatası 23 satırında Modül:Dil: Girilen dil kodu veritabanında bulunamadı. Lütfen Modül:Dil/veri'yi kontrol edin..ou Lua hatası 23 satırında Modül:Dil: Girilen dil kodu veritabanında bulunamadı. Lütfen Modül:Dil/veri'yi kontrol edin.. |
geniş | ae Lua hatası 23 satırında Modül:Dil: Girilen dil kodu veritabanında bulunamadı. Lütfen Modül:Dil/veri'yi kontrol edin..au Lua hatası 23 satırında Modül:Dil: Girilen dil kodu veritabanında bulunamadı. Lütfen Modül:Dil/veri'yi kontrol edin.. |
Dil bilgisi
Latince sentetik ve bükümlü bir dildir. Çekimler sık sık kelime sonunda değişir fakat özellikle fiillerde olmak üzere çok kompleks olabilir.
Latincede belirlilik artikelleri bulunmaz. Hem belirli hem de belirsiz durumlar aynı şekilde yazılır.
Latincede sözdizimi özne-nesne-yüklem şeklindedir. Fakat her zaman bu sözdizimi uygulanmaz. Şiirde ihimal edilebilir.
Latincede sıfatlar isimlerden hem önce hem de sonda gelebilir. Fakat bazı sıfatlarda isimden önce gelir.
Fiiller
Fiillerin çekimleri fiil çekimidir, düzenli fiiller 4 ana çekime girerler.
Fiiller şahıs, çokluk, zaman, çatı(etken, edilgen) ve kip(şart, dilek gibi) şeklinde çekimlenir.
Latincede altı zaman bulunur: şimdiki, hikâye birleşik, bitmişlik, geçmiş zamanın hikâyesi, gelecekte bitmişlik.
Latincede etken ve edilgen çatı vardır.
Latincede istek, bildirme, emir, mastar gibi kipler bulunur.
İsimler
İsimlerin(özel isimler de dahil), zamirlerin ve sıfatların çekimleri isim çekimidir ve Latincede isimler 5 çekim dizisine girebilirler.
İsimler çokluk ve hal eki alırlar.
İsimlerin aldığı hal ekleri şunlardır: yalın, seslenme, belirtme, tamlayan, yönelme, çıkma. Ayrıca bazı isimlerde çıkma durum eki de görülür.
İsimler üç cinsiyete çekimlenebilir: eril, dişil ve nötr.
İsimler iki çokluk durumu şeklinde çekimlenebilir: tekil ve çoğul.
Ayrıca bakınız
- ^ "Schools". Britannica (1911 bas.).
- ^ Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, (Ed.) (2017). "Imperial Latin". Glottolog 3.0. Jena, Germany: Max Planck Institute for the Science of Human History.
- ^ Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, (Ed.) (2017). "Latin". Glottolog 3.0. Jena, Germany: Max Planck Institute for the Science of Human History.