Kırım Tatarları

f

Kırım Tatarlarının bayrağı

Kırım Tatarları
Qırımtatarlar

Önemli nüfusa sahip bölgeler
Kırım	248.200
Özbekistan	188.772
Türkiye	150.000-6.000.000
Romanya	24.137
Rusya	2.449
Bulgaristan	1.803
Kazakistan	1.532
Diller
Kırım Tatarcası, Türkçe, Rusça, Ukraynaca
Din
Sünni İslam

Kırım Tatarları, anavatanları Karadeniz'in kuzeyindeki Kırım yarımadası olan Türk topluluğudur. 1783'te Kırım Hanlığı'nın Rusya tarafından ilhak edilmesiyle birlikte Osmanlı Devleti'ne zorunlu göçe tabii tutulmuşlar ve kendi vatanlarında azınlığa düşmüşlerdir. SSCB döneminde Stalin'in emriyle 18 Mayıs 1944'te sürgüne uğrayarak nüfuslarının yarısını yitirmişlerdir. SSCB'nin yıkılmasıyla sürüldükleri topraklardan Kırım'a geri dönen halk, Ukrayna'nın ana Müslüman unsurunu teşkil eder.

Günümüzde Kırım Tatarlarının sürgünden dönen kısmı Kırım'da, sürgünden dönemeyenlerin çoğu Özbekistan'da, Rusya İmparatorluğu'nun Osmanlı İmparatorluğu'na zorunlu göçe tabii tuttuğu kısmı ise Dobruca(Günümüzde Romanya ve Bulgaristan'da kalmaktadır.) ve Türkiye'de yaşarlar.

Tarih

Kırım, konumu gereği tarih boyunca birçok göçebe ve yerleşik halka ev sahipliği yapmış bir yarımadadır. Kırım'ın kıyı kesimleri çoğunlukla denizcilikle ve ticaretle uğraşan halklarca yurt edilirken, Kırım'ın iç kesimleri ve kuzeyinde yer alan düzlükler göçebe halkların yurt tuttuğu bölgelerdir. Bu nedenle Kırım kıyılarına, Kerç boğazına ve Azak kıyılarına başta Antik Yunan kolonileri yerleşmiş, daha sonra onların yerini Bizans ve Ceneviz kolonileri almıştır. Kırım'ın iç kesimleri ve Karadeniz kuzeyinde yer alan düzlüklerde ise İskitler, Kimmerler, Hunlar, Alanlar, Hazarlar, Göktürkler ve Kıpçaklar gibi göçebe bozkır halkları yerleşmiştir. Moğol İmparatorluğu'nun orduları bu bölgeye geldiklerinde karşılarında Kıpçakları buldular. Deşt-i Kıpçak, Moğol hakimiyetine girdikten sonra bölgedeki tüm halklar da bu devlete tabii oldular . Ancak Moğol ordusunun yalnızca komuta kademesi Moğol olup, geri kalanı Türklerden oluşmaktaydı. Az sayıda Moğol askeri ve boyları da bu çoğunlukta Türkleşmişlerdir. Cengiz Han'ın ölümünden sonra Cuci'nin oğlu Batu Han'a düşen Deşt-i Kıpçak, Kafkasya, Rus prenslikleri, İdil boyu, Hazar'ın kuzey kıyıları ve batıda kalan tüm topraklar Altın Orda Devleti adı ile anılmıştır. Bu devletin ardılları olan Kırım Hanlığı, Kazan Hanlığı, Astrahan Hanlığı, Sibir Hanlığı ve Şeybani Hanlığı genel olarak Kıpçak kökenli Türklerden oluşmuşlardır. Bu ardıllardan Karadeniz'in kuzeyinde hükmeden Kırım Hanlığı'nın halkına Kırım Tatarları denmiştir.

Nüfus

Kırım Tatarlarının bölgelere göre dağılımı (1939)

2001 Ukrayna nüfus sayımına göre Kırım Tatarlarının Kırım bölgelerine göre dağılımı

Türkiye'de Osmanlı dönemindeki yoğun zorunlu göç nedeniyle çok sayıda Kırım Tatarı olduğu bilinmekle birlikte, nüfus sayımlarında köken sorulmadığından kesin sayıları bilinmemektedir. Ancak, Osmanlı İmparatorluğu arşivleri baz alınarak yapılan hesaplamalara göre yaklaşık 1.200.000 kişi Osmanlı topraklarına Kırım Hanlığı'ndan göç etmiştir.Türkiye Cumhuriyeti'nin nüfus artış oranlarına düşünüldüğünde 5.000.000 Türk vatandaşının Kırım kökenli olması olasıdır.

O dönem Osmanlı İmparatorluğu toprağı olan, günümüzde ise Romanya ve Bulgaristan arasında paylaşılan Dobruca bölgesinde de toplamda 50.000 civarı Kırım Tatarı'nın kaldığı düşünülmektedir. Burada yaşayan Kırım Tatarlarının önemli bir kısmı Türkiye'ye ve az bir kısmı da Kanada'ya göç etmişlerdir.

SSCB'nin çöküşünden sonra Ukrayna'da kalan Kırım Özerk Cumhuriyeti'nde ise, sürgündeki Kırım Tatarlarının Kırım'a geri dönmelerine görünüşte müsaade verilmesine rağmen Kırım'daki Rus yetkililerce ve Moskova etkisindeki Kiev hükümetince sürekli zorluklar çıkarılmış ve geri dönüş yavaşlatılmaya çalışılmıştır. 1990 sonrası onbinlerce Kırım Tatarı kendi imkanlarıyla Kırım'a döndükten sonra 2000'li yıllarda geri dönüş hızı binlerle ifade edilmeye başlanmıştır. Sürgünden Kırım'a geri dönen Kırım Tatarlarının sayısı 2014 Rus işgali öncesinde 350.000 kişi olduğu tahmin edilmekle birlikte Rus işgalinin getirdiği olumsuz koşullar, baskı ve insan hakları ihlalleri nedeniyle yaklaşık 20.000 Kırım Tatarı Ukrayna anakarasına zorunlu göçmek durumunda kalmıştır. Yan taraftaki demografik haritalarda da görüleceği üzere, 1939 yılına atıf yapan haritada Kırım Tatarları 18 Mayıs 1944 Kırım Tatar Sürgünü öncesinde kıyı kesimlerinde çoğunluktaydılar, iç kesimde yaşayan Kırım Tatarları ise Çarlık döneminde Osmanlı topraklarına zorunlu göçmek durumunda kalmışlardı. 2001 yılına atıf yapan haritada ise Kırım Tatarları iç kesimlere yerleşmek zorunda kaldılar. Birçok insan vatandaşlık almaktan ve haklarını kullanmaktan yoksun kaldı, Kırım'da bıraktıkları hiçbir mülkü geri alamadılar ve geldikleri ilk yıllarda turistik Kırım kıyılarında yaşamaları yasaktı.

Kırım'ın Rusya tarafından işgal edilmesi sonrası Kırım'da 300.000 ila 350.000 kişi olduğu tahmin edilirken, Kırım'dan Ukrayna'ya sığınan Kırım Tatarlarının sayısının 20.000 kişi olduğu düşünülmektedir. Bu sığınmacıların önemli bir kısmı Lviv ve Kiev'de yaşamaya çalışmaktadır. Ukrayna anakarasında ise 1990 yılı öncesinde sürgünden dönüp Kırım'a girmesi engellenen ve bu nedenle Herson'a yerleşen 10.000 ila 15.000 kişi bulunmaktadır. Ayrıca Kırım'ın Kerç boğazının karşı kıyısı olan Krasnodar'da da yine 1990 öncesi gelip Kırım'a girmesi engellendiği için oraya yerleşen 10.000 kişi kadar Kırım Tatarının olduğu tahmin edilmektedir.

Kırım Tatar Sürgünü ile çoğunlukla Özbekistan'da olmak üzere eski Sovyet çoğrafyasında önemli miktarda Kırım Tatarı yaşamaktadır. Özbekistan'da kalanların sayısının 150.000 ila 200.000 kişi olduğu tahmin edilmektedir. Eski Sovyet çoğrafyasında yaşayanlar ise dağınık hallerde binlerle ifade edilmektedirler.

Almanya, Amerika Birleşik Devletleri, Hollanda ve Kanada'da yaşayan Kırım Tatar diasporaları da çoğunlukla Türkiye'deki Kırım Tatar diasporasındandırlar.

Ayrıca bakınız

• Türkiye'deki Kırım Tatarları
• Kırım Halk Cumhuriyeti
• Kırım Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti
• Kumanlar
• Kıpçaklar
• Altın Orda Devleti
• Kırım Hanlığı
• Kırım Tatar Sürgünü

Dış bağlantılar

Bu madde Kırım Tatarları ile ilgilidir Kırım Tatarları "Tamga" symbol of the Crimean Tatar Gerae family Kırım dışındaki Kırım Tatarları Bulgaristan · Türkiye Dil ve lehçeleri Kırım Tatarcası · Çöl · Yalıboyu · Orta yolak Alfabe · Osmanlı Türkçesi · Çağatayca Eski Kıpçakça · Codex Comanicus Kimlik ve milli semboller Kırım Tatar adı · Kırım · Bayrak Tarak Tamga · Ant Etkenmen Kırım Tatar kültürü Mutfak Tarih Kırım Hanlığı Kırım Halk Cumhuriyeti Sovyetler Birliği'nde Kırım Tatarları Kırım Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti Sürgün Avdet KTMH Bazı Kırım Tatarları Gaspıralı · Çelebicihan · Kırımoğlu

• Official web-site of National Party of Crimean Tatars "Milli Firka"
• Kırım Tatar Millî Meclisi resmi sitesi
• Vatan KIRIM
• Alem-i Medeniye - Kırım Tatar kültür pоrtalı
• Türkiye'deki Kırım Tatar Kültür ve Yardımlaşma Derneği
• Bizim Qırım Uluslararası Teşkilâtı
• Kırım Tatarları hakkında bir kitap
• Kırım Tatar sözcükler (Türkçe)

Resimler

• 
  Hansaray
• 
  Kırım
• 
  Aluşta şehri yakınlarında Kırım dağları

İleri okuma

Türkçe

• Magocsi, Paul Robert (2017). Şu Mübarek Topraklar Kırım ve Kırım Tatarları. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. s. 176. ISBN 9-750-841-224. 

İngilizce

• Conquest, Robert. 1970. The Nation Killers: The Soviet Deportation of Nationalities (London: Macmillan). (0-333-10575-3)
• Fisher, Alan W. 1978. The Crimean Tatars. Stanford, CA: Hoover Institution Press. (0-8179-6661-7)
• Fisher, Alan W. 1998. Between Russians, Ottomans and Turks: Crimea and Crimean Tatars (Istanbul: Isis Press, 1998). (975-428-126-2)
• Nekrich, Alexander. 1978. The Punished Peoples: The Deportation and Fate of Soviet Minorities at the End of the Second World War (New York: W. W. Norton). (0-393-00068-0)
• Quelquejay, Lemercier. "The Tatars of the Crimea, a retrospective summary." Central Asian Review 16#1 (1968): 15-25.
• Uehling, Greta (Haziran 2000). "Squatting, self-immolation, and the repatriation of Crimean Tatars". Nationalities Papers. 28 (2). ss. 317–341. doi:10.1080/713687470. 
• Williams, Brian Glyn. "The hidden ethnic cleansing of Muslims in the Soviet Union: The exile and repatriation of the Crimean Tatars." Journal of Contemporary History (2002): 323-347. in JSTOR
• Williams, Brian Glyn. "The Crimean Tatar exile in Central Asia: a case study in group destruction and survival." Central Asian Survey 17.2 (1998): 285-317.
• Williams, Brian Glyn. "The Ethnogenesis of the Crimean Tatars. An Historical Reinterpretation" Journal of the Royal Asiatic Society (2001) 11#3 pp. 329–348 in JSTOR
• Williams, Brian G., The Crimean Tatars: The Diaspora Experience and the Forging of a Nation, Leyden: Brill, 2001.

Rusça

• Vozgrin, Valery, 2013, Valery Vozgrin Kırım Tatarlarının tarihi kaderi (Şablon:Dil-ru), Simferopol, 4 cilt.
• Smirnov V D, 1886, Krymskoe khanstvo.

Fransızca

• Campana (Aurélie), Dufaud (Grégory) and Tournon (Sophie) (ed.), Les Déportations en héritage. Les peuples réprimés du Caucase et de Crimée, hier et aujourd'hui, Rennes: Presses universitaires de Rennes, 2009.