Mehmed Kemal: Revizyonlar arasındaki fark

Vikipedi, özgür ansiklopedi
[kontrol edilmemiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
İçerik silindi İçerik eklendi
→‎Îdamı sonrası: düzeltme AWB ile
Nushirevan11 (mesaj | katkılar)
Gerekçe: + telif hakkı ihlali
1. satır: 1. satır:
{{kaynaksız}}{{Kişi bilgi kutusu
{{kaynaksız}}{{Kişi bilgi kutusu
| isim = Mehmed Kemal Bey
| isim = Kemal Bey
| resim = Mehmed Kemal Bey.jpg
| resim = Mehmed Kemal Bey.jpg
| resim_boyutu = 200px
| resim_boyutu = 200px
| başlık = Boğazlıyan Kaymakamı Kemal Bey
| başlık = Boğazlıyan Kaymakamı Kemal Bey
| doğum_tarihi =1 Mart 1884
| doğum_tarihi =
| uyruk =Türk
| uyruk =
| doğum_adı =
| doğum_adı =
| doğum_yeri = [[Beyrut]], [[Osmanlı Devleti]]
| doğum_yeri = [[Osmanlı Devleti]]
| ölüm_tarihi = 10 Nisan 1919
| ölüm_tarihi = 10 Nisan 1919
| ölüm_yeri = [[İstanbul]]
| ölüm_yeri = [[İstanbul]]
| ikamet =
| ikamet =
| çocukları =[[Müşerref Gürenci]] ( D. 1915 - ö 03.02.2008)
| çocukları =

[[Adnan Ergüder]] (D. 14.04.1919 )

[[Müzehher]] (D. 1912 )
| diğer_isimleri =
| diğer_isimleri =
| eğitim =
| eğitim =
| meslek =Kaymakam, bürokrat
| meslek =
| imza =
| imza =
| ödülleri =
| ödülleri =
25. satır: 21. satır:
}}
}}


'''Mehmed Kemal Bey'''<ref>[http://books.google.com.tr/books?id=tQZVAAAACAAJ&dq=%22boğazlıyan+kaymakamı+mehmed+kemal%22&hl=tr&ei=1s6UTNuNFMKYOMuq1YgJ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=2&ved=0CCoQ6AEwAQ Nejdet Bilgi, Ermeni Tehciri ve Boğazlıyan Kaymakamı Mehmed Kemal Bey'in Yargılanması]</ref>, (D. [[1 Mart]] [[1884]] - ö. [[10 Nisan]] [[1919]]), [[I. Dünya Savaşı]]'nın son yıllarında [[Yozgat]] [[mutasarrıf]]ı ve [[Boğazlıyan]] [[kaymakam]]ı olan [[Osmanlı Devleti|Osmanlı]] bürokratı ve [[Milli Şehit]]<ref>Boğazlıyan kaymakamına M. Kemal Bey ‘e 14 ekim 1922 tarihinde çıkarılan  özel bir kanunla 
'''Mehmed Kemal Bey'''<ref>[http://books.google.com.tr/books?id=tQZVAAAACAAJ&dq=%22boğazlıyan+kaymakamı+mehmed+kemal%22&hl=tr&ei=1s6UTNuNFMKYOMuq1YgJ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=2&ved=0CCoQ6AEwAQ Nejdet Bilgi, Ermeni Tehciri ve Boğazlıyan Kaymakamı Mehmed Kemal Bey'in Yargılanması]</ref>, (ö. [[10 Nisan]] [[1919]]), [[I. Dünya Savaşı]]'nın son yıllarında [[Yozgat]] [[mutasarrıf]]ı ve [[Boğazlıyan]] [[kaymakam]]ı olan [[Osmanlı Devleti|Osmanlı]] bürokratı.

“ Milli Şehit” unvanı verilmiştir.Bkz. Tekin Erol, “ Milli Şehit Boğazlıyan Kaymakamı Kemal Bey”, Türk Dünyası Tarih Dergisi, sayı 17, Mayıs 88, İstanbul, 1988, s.46; Ferudun Kandemir, “Boğazlıyan Kaymakamı Nasıl Asıldı”, Tarih Haznesi Tarih ve İlim Mecmuası, Yıl 1, Sayı 12, İstanbul, 1951, s.575 vd.; nakleden Azmi Süslü, Fahrettin Kırzıoğlu, Refet Yinanç, Yusuf Halaçoğlu,  Türk Tarihinde Ermeniler, Ankara ,1995, s. 237 vd.
</ref>.

== Hayatı ==
Mehmed Kemal Bey, [[Sirkeci]] Gümrük Salonu Müdürlüğü’nden emekli ve Dersaadet Rüsûmât Muhasebe Başkâtiplerinden Arif Bey ile Rodoslu Şeyh Vasfî Efendi kızı Nafia Hanım’ın oğludur. 1 Mart 1884 tarihinde babasının memuren bulunduğu [[Beyrut]]’ta doğdu. “Husûsî ibtidaî mekteblerinde, mukaddemât-ı ulûm-ı diniyeyi gördükten sonra”, Rodos’ta Medrese-i Süleymaniye Mektebi’nde ilk öğrenimini, pekiyi derece ile 10 Ocak 1899 tarihinde tamamladı. Orta öğrenimini de yine pekiyi derece ile 20 Temmuz 1899 tarihinde, Rodos Mekteb-i Idâdî-i Müikiyesi’nin rüşdiye kısmında tamamladı. [[Antalya]] Idâdîsi’nde başladığı lise öğrenimini, iyi derece ile 14 Şubat 1901 tarihinde İzmir Idâdîsi’nde tamamladı. İdâdîden sonra bir süre Beyrut Fransız Mektebi’nde de okuyan Mehmed Kemal Bey, 24 Temmuz 1908 ‘de Mekteb-i Mülkiye-i Şâhâne’den pekiyi derece ile mezun oldu.

Mezuniyetini müteakip 9 Eylül 1908 tarihinde 500 kuruş maaşla [[Beyrut Vilayeti|Beyrut Vilâyeti]] maiyyet memurluğuna tayin edildi. Bu ilk görevi sırasında ilâveten, 7 Ekim 1908’den 3 Aralık 1908 tarihine kadar Merkab Kazâsı (Beyrut) kaymakam vekilliğinde bulundu. Bu görevde iken stajını tamamladı ve 24 Kasım 1909’da [[Cezayir-i Bahr-i Sefid Vilayeti|Cezâir-i Bahr-ı Sefîd Vilâyeti]] maiyyet memurluğuna nakledildi.

Mehmed Kemal Bey asil olarak tayin edildiği bu memuriyeti sırasında, 6 Mart 1910 tarihinden başlayarak [[Rodos]] idâdîsi Türkçe ve Malûmât-ı Medeniyye dersleri öğretmenlliği de yaptı. Rodosta bulunduğu sırada vefât eden büyük pederi Şeyh Vasfî Efendi’nin yerine, intikal ile postnişin olduğu hakkında bilgi de mevcuttur. 9 Eylül 1911 tarihinde Rodos’taki görevinden ayrılan Kemal Bey, Türk-ltalyan Harbi sebebiyle 17 Aralık 1911 tarihinde 1500 kuruş maaşla [[Selanik Vilayeti|Selânik Vilâyeti]]’ne bağlı Doyran Kazası kaymakamlığına tayin edildi. Bir süre sonra [[Balkan Savaşları|Balkan Harbi]]’nin çıkması ve sıhhî sebeplerden dolayı daha uygun bir yere naklini istedi. Bunun üzerine 16 Ekim 1912 tarihinde aynı maaşıyla ve [[Becayiş|becâyiş]] suretiyle [[Gebze]] Kazası kaykamalığına nakledildi. 10 Haziran 1913 tarihinde de 2000 kuruş maaşıyla ve yine becâyiş suretiyle [[Karamürsel]] Kazâsı kaymakamlığına nakledildi.

Karamürsel kaymakamlığı sırasında askere alInan Mehmed Kemal Bey, “… gayrı müsellâh ve sâbiteye tefrik…” edilmesi üzerine, Dâhiliye Nezâreti’ne müracaat etti ve 12 Haziran 1915 tarihinde [[Boğazlıyan]] kaymakamlığına tayin olundu. Boğazlıyan kaymakamı iken, 20 Ağustos-9 Ekim 1915 tarihleri arasında 5000 kuruş maaşın 1/3′ ü ile Yozgat mutasarrıf vekilliğinde bulundu.

Boğazlıyan kaymakamlığı sırasında, ilki 18 Temmuz 1915’te gelen emirler gereği 1915 Ağustos’unun ortalarına kadar Ermeniler’in sevkiyâtıyla ilgilendi. Ermeni isyanlarının yoğun olduğu bir dönemde bu göreve getirilen Kemal Bey, isyanları bastırmanın yanında tehcir işiyle de ilgilenmek zorunda kaldı. Bu durum, göç kafilelerine refakat eden görevlilerce meydana getirilen bazı suistimaller ile birtakım söylentilerin Kemal Bey’e dayandırılmasına yol açtı.

24 Nisan 1916 tarihinde Boğazlıyan kaymakamlığından alınarak, terfi ile Basrî Eski Şam Kazâsı kaymakamlığına tayin edilen Mehmed Kemal Bey, buradan da 20 Eylül 1916 tarihinde aynı maaşıyla [[İzmir]] Muhacirin Müdürlüğü’ne nakledildi. 13 Haziran 1917’de bu görevden “…Boğazlıyan kaymakamlığında bulunduğu sırada menkul ve gayrı menkul birtakım malların yağma edilmesinde ihmal veterâhîsi görüldüğü tahkikatle sâbit olduğu cihetle Ankara Vilâyeti Meclis-i Idâresi’nin 22 Ocak 1916 gün ve 185 sayılı lüzum-u muhakeme kararı üzerine…” azledildi. Yozgat istinaf Mahkemesi’nde yapılan muhakemesi sonunda, 25 Temmuz 1918’de itham edildiği suçlardan beraatine karar verildi. Beraatinden sonra azil kararı kaldırıldı ve Konya Zer’iyyât Müfettişliği’nde görevlendirildi. Bu görevde iken, Boğazlıyan kaymakamlığı sırasında Ermeni tehciri ile ilgili olaylardan sorumlu olduğu gerekçesi ile, Aralık 1918 ortalarında tevkif edilerek İstanbul’a getirildi.<ref>http://www.altayli.net/sicil-kaydi-isiginda-bogazliyan-kaymakami-mehmed-kemal-beyin-hayati.html#_edn36</ref><ref>http://www.biyografi.net/kisiayrinti.asp?kisiid=4343</ref>

== Yargılanması ve Îdamı<ref>http://www.turktoresi.com/viewtopic.php?f=58&t=968</ref><ref>http://turksandarmenians.marmara.edu.tr/tr/yozgat-tehciri-davasi-ve-kemal-bey/</ref> ==
Kemal Bey hakkındaki ilk şikayet, tehcir sırasında ortaya çıkmıştır. Dahiliye Nezareti, Ankara Valiliğine gönderdiği 9 Ağustos 1915 tarihli bir yazı ile Boğazlıyan ve çevresinde 3.160 Ermeni’nin ölümüne vasıta olduğu iddiasının incelenmesini istemiştir ve bu suclamalardan beraat etmistir. Ikinci dava; Kemal Beyin Boğazlıyan’dan ayrılmasından yaklaşık bir yıl sonra, [[Ankara Vilayeti|Ankara Vilâyeti]] İdare Meclisi 8 Ocak 1917’de ve [[Şûrâ-yı Devlet|Şura-yı Devlet]] de 12 Nisan 1917’de, Ermeni malları ile ilgili yolsuzluk iddisından dolayı hakkında yargılama kararı aldı. Kemal Beyle birlikte yedi görevli, terkedilmiş mallar konusunda müsamaha göstermek, halkın bu mallardan bir kısmını evlerine götürmesini engellememek, bunu yapanlardan borç para almak ve bu yolla yağmacıları gizlemeye çalışmakla suçlanmıştır. Kemal Bey, yargılama sonunda terk edilmiş mallardan memur sıfatıyla eşya satın aldığı gerekçesiyle 7 Ekim 1917 tarihinde üç ay hapis ve dört ay memuriyetten uzaklaştırma cezasına çarptırılmıştır. Bu karar için temyize başvurmuş ve sonuçta Konya İstinaf Mahkemesi’nin 25 Temmuz 1918 tarihli kararıyla beraat etmiştir

[[Mondros Mütarekesi]]’nin başlarında Kemal Bey davası yeniden ele alındı. Kemal Bey, Boğazlıyan kaymakamlığı sırasında Ermeniler’in tehciri ve öldürülmelerinden dolayı şikayet üzerine Aralık ayının ortalarında tutuklandı (İkdam, 16 Kânun-ı evvel 1918).

Yozgat Ermeni olaylarından dolayı Kemal Beyle birlikte yargılanmak üzere 31 Aralık 1918’de Yozgat vakıflar memuru [[Feyyaz Ali Bey]] ve 7 Ocak 1919’da da tehcir esnasında Yozgat Jandarma Kumandanı olan Binbaşı [[Tevfik Bey]] tutuklandılar (İkdam, 7 Kânun-ı sâni 1919; Sabah, 8 Kânun-ı sâni 1919). Kemal Bey bu arada Polis Müdüriyeti’nde (Sansaryan Han) tutuklu kalmış ve sorgulanmıştır. 7 Ocakta da Sıkıyönetim Mahkemesi Sorgu Kurulu’nca sorgulanmış ve Tutukevi’ne ([[Bekirağa Bölüğü]]) gönderilmiştir (Alemdar, 10 Kânun-ı sâni 1919). Mahkeme sorgulama sırasında bazı şahitleri dinlemiş ve diğer bazı şahitlerin de Yozgat’ta ifadelerinin alınarak kendilerine gönderilmesini, Yozgat İstinaf savcılığından istemiştir. Ayrıca suça katıldıkları iddiasıyla Yozgat’ta tutuklu bulunanların da İstanbul’a gönderilmeleri istenmiştir.

Sıkıyönetim Mahkemesi’nde [[Mahmud Hayret Paşa]] başkanlığında 5 Şubat 1919’da başlayan Yozgat tehciri davası, iki safhada 18 duruşma ile tamamlanabildi. Birinci safha, 6 Mart 1919 tarihinde 12. duruşmada sona erdi.

Kemal Bey ve arkadaşlarının savunmasını yedi avukat üstlenmiştir. [[Tehcir Kanunu|Tehcir]] esnasında öldürüldüğü ve mallarının gasp edildiği ileri sürülen Ermeniler, mahkemede vekâleten temsil edilmişlerdir. Müdahil avukatlar olarak anılan bu kişiler, zanlılar aleyhinde suçlamalarda bulundukları gibi, mahkeme heyetini de etkileyebilmişlerdir. Zanlı avukatları, ellerinde öldürüldüğü iddia edilen Ermeniler’in vekili veya varisi olduklarına dair hiçbir belge bulunmayan bu kişilerin, mahkemeye ancak dinleyici olarak katılabilecekleri itirazında bulunmuşlardır. Mahkeme heyeti yargılamanın olağanüstülüğü dolayısıyla, müdahil avukatların, savcının iddialarını aydınlatmak için, “[[Şikâyet|müştekî]]” olarak mahkemede bulunabileceklerine karar vermiştir.

[[Âliye Divan-ı Harb-i Örfi|Sıkıyönetim Mahkemesi]]’nin yargılama sürecinde şahitlerle ilgili tutumu da oldukça dikkat çekicidir. Dava sürecinde, müdahil avukat sıfatıyla ithamlarda bulunanların dışında, mahkemede şahit sıfatıyla 25 kişinin adı geçmektedir ve bunların haricinde ayrica yozgat müftüsü olan ve [[Taha Akyol|Taha akyol]]'un öz amcasi [[abdullahzade mehmed]]'de (Hulusi Efendi) yalanci şahitler arasinda bulunmaktaydi . Bunların 22’si müşteki olarak mahkemede bulunan Ermenilerin şahididir. Sadece üç tanesi sanıkların şahididir. Savunma şahitlerinin üçü de davadan ceza almadan kurtulan, üçüncü sanığın dinlenmesini istediği kişilerdir. Yani ceza alan sanıkların dinlenmesini talep ettikleri şahitlerden bir tanesi bile dinlenmemiştir. Aleyhteki 22 şahitten 14’ü Ermeni, 1’i Rum ve 1’i İngiliz’dir. Yine bu 22 şahitten 16’sının tehcir sırasında Yozgat veya Boğazlıyan’da olduğu anlaşılmaktadır. Bunların içinden de yedi tanesi öldürme olaylarına şahit olduğunu söylemektedir. 15 tanesi ise duyduklarını nakletmekte veya görmüş gibi anlatmaktadır. Hatta bir tanesi açıkça yalan söylediğini belirtmektedir.

Bu 25 şahit arasında savunma şahidi olarak sadece üç kişinin bulunmasının sebebi, mahkemenin bu konudaki tavrıdır. Diğer bütün şahitlerin, bulundukları vilâyetlerden getirilmesi ve yol masraflarının karşılanmasına rağmen, savunma şahitleri için bu yola başvurulmamıştır. Kemal Bey ve arkadaşlarının isimlerini verdikleri ve dinlenmesini istedikleri şahitlerden yalnızca İstanbul’da bulunanların dinlenebileceğine karar verilmiştir. Diğer şahitlerin yol masraflarını karşıladıkları takdirde dinlenmeleri uygun görülmüştür. Savunma avukatları, müvekkillerinin bu masrafları karşılayamayacakları bilindiği halde, adaletin paraya bağlanmasına itiraz ettilerse de, kabul edilmemiştir. Hatta bulundukları yerlerdeki mahkemelerde ifadelerine başvurulması talepleri de dikkate alınmamıştır.

İlk duruşmada önce soruşturma kararnamesi, ardından Savcı Sami Bey tarafından iddianame okundu. Savcı öncelikle davanın siyasî önemine değindi. Amacın, milletin masumiyetine sürülen kanlı lekeyi adalet ile silmek ve bu şahısların ülke çıkarlarını kendi çıkarlarına feda ettiklerini kanıtlayarak adaleti gerçekleştirmek olduğunu belirtti. Osmanlı idaresindeki gayrimüslimler üzerindeki dış etkiye vurgu yaptı. Ermeni örgütlerinin, ülke topraklarından bir bölümünde bağımsızlık elde etmek için çalıştıklarını, savaş sırasında isyan çıkardıklarını ve ordunun hareketlerini engellediklerini söyledi. Tehcir kararının ağır olduğunu, insafsızca uygulandığını ve görevlerini kötüye kullananlar yüzünden, feci sonuçlar doğurduğunu ileri sürdü. Göç ettirilen Ermenilerin mallarının ve paralarının gasp edildiğini, sevkiyatlarının düzenli yapılmadığını, bazılarının tecavüze uğradığını, bazı memurların bütün bunlara kayıtsız kaldıklarını vurguladı . Dönemin hükümetinin müfettişler göndererek incelemeler yaptırdığını ve öldürme olayları dışındaki yolsuzluklarla ilgili görülenlerin askeri mahkemelerde yargılandıklarını belirtti.

İddianamede önce Yozgat tehcir ve öldürmelerinden sorumlu diğer kişilerin, yargılanmaları için girişimde bulunulduğu belirtiliyor; sonra üç zanlı, Boğazlıyan ve Yozgat tehciri sırasında Ermeniler’i öldürmek, mallarını gasp etmek, ırz ve namuslarına el uzatmakla itham edilerek yargılanmaları isteniyordu.

Mahkeme başkanı Mahmud Hayret Paşa, Savcının iddianameyi okumasından sonra Kemal Beyden Yozgat tehcirini anlatmasını istemiştir. Kemal Bey önce mahkemenin kendisini yargılamaya yetkili olmadığını, dolayısı ile yargılanmak üzere Yozgat’a iadesini istemiştir. Avukatların konuyu görüşmek için ara verilmesini istemeleri üzerine buna itiraz etmiş ve mahkeme heyeti müzakere odasında konuyu görüşerek, yargılamaya yetkili olduğuna karar vermiştir (6 Şubat 1919).

Mahkeme bundan sonraki 11 duruşmada, Ermenilerin Yozgat ve çevresinden sevk edilmesiyle ilgili iddiaları ele alarak, zanlıları ve şahitleri dinlemiş, sorgulamış ve yüzleştirmiştir. Bu durum İttihat ve Terakki yöneticileri ile zorunlu göç sorumlularının bir an önce cezalandırılmasını isteyenleri tatmin etmiyordu. İtilaf Devletleri ise bu yolla dayatacakları yıkıcı barış şartlarına direnecek kimse kalmamasını hesaplıyordu.

Olağanüstü mahkemenin Yozgat davasını kısa sürede tamamlayamaması, eleştirilere yol açmıştı. Sadrazam [[Tevfik Paşa]], mahkemenin yetkilerinin genişletilmesi için Padişaha başvurduysa da kabul görmedi. Tevfik Paşa istifa etti ve yeni hükûmeti 4 Mart 1919’da İttihatçı karşıtı ve İtilaf Devletleri’ne yaranma politikasının sahibi [[Damad Ferid Paşa|Damat Ferid Paşa]] kurdu .

Ferid Paşa yargılamalara hız kazandırarak sonuca ulaşmak istiyordu. Nitekim kısa sürede Sıkıyönetim Mahkemesi’nde değişiklik isteğini Padişaha sundu ve talebi kabul edildi . 11 Mart 1919’da yayımlanarak yürürlüğe giren kararnâme ile birlikte, yargılamalar bir süre kesintiye uğradı. İttihat ve Terakkilileri ve tehcir suçlularını yargılayacak olan yeni mahkeme heyeti, kamuoyunda pek de iyi karşılanmadı ve kadrosunda sık sık değişiklikler meydana geldi.

Kararnâme ile mahkemenin başkanlığına önce [[Ali Fevzi Paşa]] getirilmiş, ancak Paşanın kısa süre sonra istifa etmesi üzerine görev Nemrud lakapli [[Mustafa Yamolki|Mustafa Nazım Paşa]]’ya verilmiştir.

Yozgat davasının 24 Mart’ta başlayan ikinci safhası, birincisinden kısa sürdü. 13. duruşma ile başlayan ikinci safha, 18. ve son duruşmanın 7 Nisan 1919’da yapılmasıyla tamamlandı. Sondan bir önceki duruşmada mahkeme heyeti Feyyaz Ali Beyin yargılamasının ayrıca yapılacağına karar verdi. Yine bu duruşmada savcı yardımcısı Haralambos, Kemal ve Tevfik Beylerin Yozgat’ta meydana gelen olayların failleri olduklarını iddia ederek idamlarını talep etti. Sanıkların savunmalarını hazırlamaları için iki gün duruşmaya ara verildi .

Kemal ve Tevfik Beylerin son duruşmaları Kemal Beyin hastalığı dolayısıyla, kamuoyuna duyurulmadan 7 Nisan 1919 günü yapıldı.

Kemal Beyin savunmasını avukatı [[Selahaddin Bey]] yaptı. Selahaddin Bey önce Ermeni meselesinin tarihçesini anlattı ve yapılan tehcirin özel bir kanunla yapıldığını, tehcir sırasında da bazı saldırıların olduğunu, fakat bunun Kemal Beyle ilgisinin bulunmadığını savundu. Kemal Beyin cezalandırılmasına dayanak gösterilen Ceza Kanunu’nun 56. maddesinin tarafları silahlandırarak öldürmeyi içerdiğini, halbuki tehcirde böyle bir şey yaşanmadığını belirtti. Yine ilgili maddenin kasten fesat çıkarılarak karşılıklı kırıma neden olmayı içerdiğini, oysa tehcirin kanun ve emirle yapıldığını ve kanuna uymanın zorunluluk olduğunu belirtti.

Selahaddin Bey, tehcir öncesi isyan ve kırımların varlığını herkesin kabul ve savcının da iddianamede bunu beyan ettiklerini Ermeni avukatların ise bu katliamları tehcire karşı yapılmış hareketler gibi göstermeye çalıştıklarını söyledi. Kemal Beyin 56. madde ile kasdedilen suçlarla bir ilişkisinin olmadığını, müvekkiline ancak 45. maddenin 3. fıkrasının uygulanabileceğini söyledi.

Avukat [[Hami Bey]] ise Tevfik Bey’in savunmasını yaptı. Ermeniler’in devlete karşı ayaklandıklarını ve Türk halkını katlettiklerini belirten Hami Bey, tehcir sırasında meydana gelen olayların kesinlikle imha amacı taşımadığını söyledi. Müvekkilinin isyan halindeki Ermeniler’i tenkil etmekle vazifesini yaptığını ve bu çetelerin hâlâ o bölgede bulunduğunu söyleyerek müvekkilinin beraatini istedi (Hâdisât, 8 Nisan 1919).

Mustafa Nazım Paşa avukatlardan sonra Kemal Beyi savunmaya davet etti. Sözüne, görülen davanın önemi ile başlayan Kemal Bey, Ermeniler’in asırlardan beri Osmanlı Devleti’nin himayesi altında, giderek artan bir refah içinde yaşadıklarını ve kendilerine adaletle hükmedildiğini, fakat son zamanlarda istiklal davasına kalkışarak ülkeyi kargaşaya sürüklediklerini söyledi. Meşrutiyetle birlikte hukuki eşitliğin gereği olarak bütün unsurların elele yaşaması gerekirken, Ermeniler’in bunu yeterli görmediklerini ve devletin savaşa girmesini fırsat bilerek, dış güçlerin tahrikiyle ülke savunmasını zora sokacak hareketlere giriştiklerini vurguladı. Dönemin hükümetinin güvenliği sağlamak ve ülkeyi korumak için, sevk ve iskân kanununu çıkardığını ve bu mahkemenin de sevk sırasında meydana gelen cürümleri işleyenleri yargıladığı için öneminin arttığını söyledi.

Bu davanın konusu olan olayların, yalnızca meydana geldiği yer ve tarzının değil, meydana geliş sebepleriyle de ele alınması gerektiğini belirterek, Ermeniler’in Dünya Savaşı sırasında devlet ve millet aleyhine takındıkları zalimce tavrı anlattı. Kemal Bey, Türklerin hiçbir zaman “sorumlu ve zâlim” olmadıklarını, fakat Ermenilerin bağımsızlık kazanmak maksadıyla yüz binlerce masum Türk’ü katlettiklerini, bunun da Müslüman halkı tahrik ettiğini belirtti.

Yozgat’tan sevk edilen bazı Ermeni kafilelerinin, asker kaçaklarının saldırısına uğradığını söyleyerek, yenilginin ülkemize karşı oluşturduğu olumsuz havayı durdurmak için kurban verilmesinin yanlış olacağını vurguladı.

Hayatında doğruluktan ayrılmadığını ve vicdanına kesinlikle kan lekesi sürdürmediğini söyleyen Kemal Bey, Ermenilere karşı tecavüze kalkışanları askeri mahkemeye verdiğini ve kendisi için 56. maddenin uygulanması yolundaki talebin izahı olmadığını belirtti. Bu maddenin birinci fıkrasında halkın birbiri aleyhine silâhlandırılarak karşılıklı kırıma yöneltmenin söz konusu olduğunu, oysa mahkemede buna dair hiçbir şeyin cereyan etmediği gibi, böyle bir durumun olmadığını söyledi. Aynı maddenin ikinci fıkrasında da, gasb, yağma, tahrip ve öldürmeye sevk fiillerinin yer aldığını belirterek bunun kendisi için uygulanamayacağını ifade etti. Zaten kendisinin bu suçları işleyenleri mahkemeye sevk ettiğini ve aksini belirten bir şahit olmadığını vurguladı.

Kemal Bey 56. maddenin yorumunu yaparak, Ceza Kanunu’nun diğer maddeleriyle ilişkisinin de dikkate alınması gerektiğini savundu. İlgili maddenin öngördüğü ceza ile bir mücrimin cezalandırılması için, suçun devlete karşı fesat kastıyla ve başkaldırarak işlenmiş olması gerektiğini söyleyerek, kendi konumunun bunun tam aksi olduğunu belirtti. Dolayısı ile 56. maddenin kendisine uygulanmasının, hukuka ve kanunun maksadına bütünüyle aykırı olduğunu ifade etti ve mahkemeden adalet isteyerek savunmasını tamamladı.

Kemal Beyden sonra Tevfik Bey savunmasını yaptı. Tevfik Bey görevi süresince devlete hizmet ettiğini ve hiçbir zaman görevinin dışına çıkmadığını örneklerle anlatarak suçsuz olduğunu söyledi.

Tevfik Beyden sonra mahkeme başkanı Mustafa Nazım Paşa, Kemal ve Tevfik Beylere hitaben mahkemenin hiçbir dış etkiye ve başkalarının hislerine bağlı olmaksızın bütünüyle vicdânî bir hükümle karar vereceğini ve bundan emin olabileceklerini söyledi. Böylece iki ay süren yargılama, kararın sonra açıklanacağının belirtilmesiyle sona erdi.

Mahkeme, Kemal ve Tevfik Beyler hakkındaki kararını 8 Nisan 1919 günü verdi. İddia, ifade ve savunmaların incelenmesinden sonra zanlılar ve vekillerinin beraat istekleri reddedilerek Kemal Bey idam, Tevfik Bey de 15 yıl kürek cezasına çarptırıldı.

Kararın gerekçesinde, Kemal ve Tevfik Beylerin Osmanlı tebası olan unsurların hukuklarını koruyacakları yerde, Ermeni kadın ve çocuklarını resmî emirdeki istisnaları göze almadan sevk ettikleri, para ve eşyalarından ayırdıkları, -bazı kötü niyetli kişilerin telkinleriyle- belirlenen yere salimen ulaştırılmaları için gerekli tedbirleri kasten dikkate almadıkları gibi, kendilerini savunmadan yoksun bırakmak için kollarını bağlayarak belirlenen faciaların meydana gelmesine sebep oldukları, hatta bu olayları âmirlerine haber vermedikleri ileri sürülmüştü. Zanlıların savunmaları dayanaksız görülmüştü. Üstelik Ermenilerin yolda planlı olarak öldürülmelerinden sorumlu tutulmuşlardı.

Mahkeme, savcının 56. maddenin uygulanması isteğini uygun görmeyerek, 45. madde gereğince suçluluklarına ve aynı suçtan ayrı ayrı cezalandırılmalarına karar vermiştir. Dolayısıyla Kemal Beyin Yozgat Sancağı’nda en büyük mülkî âmir olduğu halde, öldürme ve yağma olaylarını düzenlemesi ve sorumsuz kişileri kafileyi sevk edenlere âmir tayin etmesi sebebiyle asıl suçlu, Tevfik Beyin de bu suça ortak olduğu kanaatine varmıştır.

Mahkemenin kararı taraflara duyurulmadan önce, Padişahın onayına sunulmuş, fakat Padişah, Damat Ferid Paşanın baskılarına rağmen, mahkeme kararını yeterli görmeyerek Şeyhülislamdan fetva istemiştir. Şeyhülislam Mustafa Sabri Efendi ise, yargılama hak ve adalete uygun ise kararın şeriata uygun olacağı yolunda fetva vermiştir. Padişah bunu yetersiz bularak, Şeyhülislamdan kesin hüküm taşıyan yeni bir fetva istemiştir. Fakat daha fetva gelmeden, hükümetin baskısıyla Padişah 10 Nisan tarihinde kararı onaylamıştır. Karar aynı gün (10 Nisan 1919) Kemal ve Tevfik Beylere duyurulmuştur.

Anlaşılacağı gibi, sıkıyönetim mahkemesinin adil olmayan bir yargılama sonucunda verdiği siyasi karara kimse ortak olmak istememiştir. Çünkü aylardır Ermeni tehciri ile ilgili meseleleri peşin hükümlü olarak çözmesi beklenen mahkemeden başka bir sonucun çıkması mümkün değildi. Padişah da, dönemin siyasi havası ve İtilaf Devletleri’nin baskısı sebebiyle kararı onaylamaktan başka çare bulamamıştır.

Kararın tebliğinin ardından doktor muayenesinden geçirilen Kemal Bey, abdest alıp namaz kıldıktan sonra infaz alanı olan Bayezid Meydanı’na götürüldü. Saat 19.00 sıralarında infaz alanına çıkarılan Kemal Bey, meydanı dolduran kalabalığın önünde hakkında okunan idam fermanını sükûnetle dinledi (İleri, 12 Nisan 1919). Usulen son sözü sorulunca da halka hitap etmeyi tercih etti. Kendisinin bir Türk memuru sıfatıyla aldığı emri yerine getirdiğini, vicdanen müsterih ve masum olduğunu vurgulamış ve “Ecnebi devletlere yaranmak için beni asıyorlar. Eğer buna adelet diyorlarsa kahrolsun böyle adalet!” şeklinde haykırarak sözünü “Yaşasın millet” diyerek bitirmiştir. Kemal Bey, çocuklarını millete emanet ettiğini söyleyerek, vasiyetnamesini ilgililere vermiştir (Tasvir-i Efkâr, 11 Nisan 1919).

Kemal Beyin son sözleri ve ardından idamı, meydanı dolduran Türklerin üzüntüsüne, Ermenilerin ise sevinç gösterisine yol açmıştır. Kemal Beyin idamı, Türk milletinin cezalandırılması gibi bir duyguya yol açmış ve milli kahraman olarak nitelendirilmiştir. Bu yüzden cenazesini yalnızca ailesi değil, bütünüyle Türk halkı sahiplenmiştir. Cenazesi, önce Kadıköy’e götürülmüştür. Ertesi gün tabutu Türk bayrağına sarılarak, cenazesi aralarında askerlerin ve üniversite öğrencilerinin de bulunduğu kalabalık bir halk kitlesi ile kaldırılmıştır .

Mecidiye Dergâhı Şeyhi Münib Efendi tarafından idare edilen cenaze töreninde, Tıbbiyeli öğrenciler tarafından hararetli konuşmalar yapılmış ve Kemal Beye lâyık görülen âkıbet kınanmıştır. Cenaze, heyecanlı kalabalığın eşliğinde Kadıköyü Kuşdili Çayırı’ndaki Mahmud Baba Türbesi’nde defnedilmiştir

== Vasiyetnamesi ==
“Merhum sevgili oğlum Adnan’ın medfun bulunduğu Kadıköy Kuşdilli Çayır’ındaki kabristanda yavrumun yanına gömülmemi diliyorum. Teyzem ve kardeşim Kadıköy’ünde sakindirler. Teyzemin adresi Mühürdar Caddesinde 67 numaralı hanedir. Adı İsmet Hanım’dır. Defin masrafı teyzeme tevdi buyrulmalıdır. Kabir taşım, hamiyetli Türk ve Müslüman kardeşim tarafından dikilmeli ve üstüne şöyle yazılmalıdır: Millet ve Memleket uğruna şehit olan Boğazlıyan Kaymakamı Kemal’in ruhuna fatiha. Perişan zevcem Hatice’ye, yavrularım Müzehher ve Müşerref’e muavenet edilmesini, yavrularımın tahsil ve terbiyesine ihtimam buyrulmasını vatandaşlarımdan beklerim.

Babam, Karamürsel Aşar Memur-u Sabıkı Arif Bey de acizdir. Kardeşim Münir de kimsesizdir. Bunlara da muavenet olunursa, memnun olurum. Türk Milleti ebediyyen yaşayacak, Müslümanlık asla zeval bulmayacaktır. Allah, millet ve memlekete zeval vermesin. Fertler ölür, millet yaşar. İnşallah Türk Milleti ebediyete kadar yaşayacaktır.”

(30 Mart 1335 (1919) Boğazlıyan Kaymakam - Sabıkı Kemal)

== Îdamı sonrası ==
İdamdan sonra TBMM 19 Ekim 1922’de Kemal Bey, Urfa mutasarrıfı Nusret Beyi ve Diyarbakır Valisi Reşit Bey ‘şehid-i millî’ ilân edilirler. Bu vesile ile Beşiktaş’ta dört daireli bir apartman, Beyoğlu’nda bir ev ve kayd-ı hayat şartıyla tüm çocuklara maaş bağlanmistir.

ilgili kanun:

"Boğazlıyan kaymakamı esbakı Kemal Beyin ailesine hidematı vataniye tertibinden maaş tahsisine dair kanun No. 271

BlRlNCl MADDE — Şehidi millî Boğazlıyan kaymakamı esbakı Kemal Beyin zevcesi Hatice hanımla kerimeleri, Müzehher ve Müşerref Hnımlara ve mahdumu Adnan Beye hidematı vataniye tertibinden beşer yüz kuruş itibariyle şehrî iki bin kuruş maaş tahsis edilmiştir.

ÎKlNCt MADDE — isbu kanun tarihi neşrinden itibaren mer'iyülicradır.

ÜÇÜNCÜ MADDE — işbu kanunun icrayi ahkâmına Maliye vekili memurdur. 14 teşrinievvel 1338 ve 21 sefer 1341"<ref>https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/KANUNLAR_KARARLAR/kanuntbmmc001/kanuntbmmc001/kanuntbmmc00100271.pdf</ref>


I. Dünya Savaşı'nda Rus hükûmeti ile ilişkili Ermeni ahaliden kurulu çeteler Türk nüfusa karşı saldırı ve katliamlar yaptılar. İktidardaki [[İttihat ve Terakki Fırkası]], ilçede bulunan tüm Ermenilerin Suriye'ye sevk edilmesini mülkî amir olarak Kaymakam Kemal Bey’e emretti. Kemal Bey de bu kararı uyguladı. Osmanlı Devleti'nin savaşta yenilmesinden sonra [[İttihat ve Terakki Fırkası]] dağıldı ve Hürriyet ve İtilaf Fırkası iktidara geldi. Yeni hükümet İttihat ve Terakki Fırkası ile bağlantılı bürokratları görevden alıp yerlerinde kendine yakın bürokratları getirdi. Kaymakam Kemal Bey tehcir sırasında Ermeni ahalinin ölümünden sorumlu tutularak yargılandı. Suçlanmasının işgalci devletlerin baskısıyla olduğu iddia edilmiştir. Kurulan [[Âliye Divan-ı Harb-i Örfi]]'de, "kış gününde vatandaşları can ve mal kaybına uğrattığı, ayaklarına süngüler bağlayarak ölüme terk ettiği" iddialarıyla suçlandı. O ise, "Ben aldığım emri yerine getirdim. Sürgün edilenlere insanî şekilde davrandım. Süngü bağlamadım. Vicdan azabı duymuyorum. Kimsenin ölümü için emir vermedim." diyerek suçlamalara karşı çıktı. Yargılama sonucunda, mahkeme idamına karar verdi.
== Günümüz ==
Günümüzde Kaymakam kemal bey'in birisi Bogazliyan sehir girisinde digeri yine Bogazliyan ilçe kaymakamlik binasi onunde olmak uzere iki adet heykeli bulunmaktadir. Yine Bogazliyanda Kaymakam kemal bey adinda bir mahalle ve ayrica Kamakam kemal bey ilkogretim okulu, Kaymakam Kemal Bey Anadolu Lisesi adinda iki adet okul bulunmaktadir


Dönemin padişahı [[VI. Mehmet|Vahdettin]] idam kararını ülkede olaylar çıkabileceğini gerekçe göstererek onaylamaz ve dönemin şeyhülislamından fetva ister. Şeyhülislam [[Mustafa Sabri Efendi]]'nin verdiği fetva ile infaz, 10 Nisan 1919'da İstanbul Beyazıt Meydanı’nda gerçekleştirilir.
Ayrica Adana, Ceyhan Mithatpaşa Mahallesinde de Bir heykeli bulunmaktadir


İdamdan sonra TBMM 14 Ekim 1922’de Kemal Bey’i, Urfa mutasarrıfı Nusret Beyi ve Diyarbakır Valisi Reşit Bey’i ‘şehid-i millî’ ilân eder. Bunun üzerine dede Arif Bey Atatürk’ü makamında ziyaret eder. Orada ‘vatanın babası’ iltifatlarıyla karşılanır. Atatürk, torunlarını evlat edinmek istediğini söyler. Arif Bey ise, “Onlar bana oğlumun bediasıdır. Müsaade edin, bende kalsınlar. Nafakalarını karşılamanız yeterlidir.” der. Bu görüşmenin bir sonucu olarak TBMM’de kanun çıkarılır ve Beşiktaş’ta dört daireli bir apartman, Beyoğlu’nda bir ev ve kayd-ı hayat şartıyla tüm çocuklara maaş bağlanır.
== Özel Hayatı ==
Mehmed Kemal Bey iki defa evlenmişti. Birinci eşi Zühdî Paşa kızı Subhiye Hanım’dır. Bu eşinden Müzehher ve Müşerref adlarında iki kızı ile idamından iki yıl evvel İstanbul’da vefât eden Adnan adında bir oğlu oldu. Subhiye Hanım’dan ayrılması üzerine, Boğazlıyan kaymakamı iken Kayserili Başkomiser Ahmed Bey kızı Hatice Hanım’la evlendi. Kendisinin idamından sonra doğan Adnan (Ergüder) adında bir oğlu da bu hanımından oldu.


== Kaynakça ==
== Kaynakça ==
{{Wikisource|Türkiye Cumhuriyeti Başvekalet Kalem-i Mahsus Müdüriyeti Aded 4710, Kararnâme}}{{Kaynakça}}
<references />


{{Wikisource|Türkiye Cumhuriyeti Başvekalet Kalem-i Mahsus Müdüriyeti Aded 4710, Kararnâme}}{{Osmanlı'da ve Türkiye'de Ermeniler}}
{{Osmanlı'da ve Türkiye'de Ermeniler}}
{{Dolaşım grubu
{{Dolaşım grubu
|title=Valilikler ve kaymakamlıklar
|title=Valilikler ve kaymakamlıklar

Sayfanın 20.28, 18 Şubat 2017 tarihindeki hâli

Kemal Bey
Boğazlıyan Kaymakamı Kemal Bey
DoğumOsmanlı Devleti
Ölüm10 Nisan 1919
İstanbul

Mehmed Kemal Bey[1], (ö. 10 Nisan 1919), I. Dünya Savaşı'nın son yıllarında Yozgat mutasarrıfı ve Boğazlıyan kaymakamı olan Osmanlı bürokratı.

I. Dünya Savaşı'nda Rus hükûmeti ile ilişkili Ermeni ahaliden kurulu çeteler Türk nüfusa karşı saldırı ve katliamlar yaptılar. İktidardaki İttihat ve Terakki Fırkası, ilçede bulunan tüm Ermenilerin Suriye'ye sevk edilmesini mülkî amir olarak Kaymakam Kemal Bey’e emretti. Kemal Bey de bu kararı uyguladı. Osmanlı Devleti'nin savaşta yenilmesinden sonra İttihat ve Terakki Fırkası dağıldı ve Hürriyet ve İtilaf Fırkası iktidara geldi. Yeni hükümet İttihat ve Terakki Fırkası ile bağlantılı bürokratları görevden alıp yerlerinde kendine yakın bürokratları getirdi. Kaymakam Kemal Bey tehcir sırasında Ermeni ahalinin ölümünden sorumlu tutularak yargılandı. Suçlanmasının işgalci devletlerin baskısıyla olduğu iddia edilmiştir. Kurulan Âliye Divan-ı Harb-i Örfi'de, "kış gününde vatandaşları can ve mal kaybına uğrattığı, ayaklarına süngüler bağlayarak ölüme terk ettiği" iddialarıyla suçlandı. O ise, "Ben aldığım emri yerine getirdim. Sürgün edilenlere insanî şekilde davrandım. Süngü bağlamadım. Vicdan azabı duymuyorum. Kimsenin ölümü için emir vermedim." diyerek suçlamalara karşı çıktı. Yargılama sonucunda, mahkeme idamına karar verdi.

Dönemin padişahı Vahdettin idam kararını ülkede olaylar çıkabileceğini gerekçe göstererek onaylamaz ve dönemin şeyhülislamından fetva ister. Şeyhülislam Mustafa Sabri Efendi'nin verdiği fetva ile infaz, 10 Nisan 1919'da İstanbul Beyazıt Meydanı’nda gerçekleştirilir.

İdamdan sonra TBMM 14 Ekim 1922’de Kemal Bey’i, Urfa mutasarrıfı Nusret Beyi ve Diyarbakır Valisi Reşit Bey’i ‘şehid-i millî’ ilân eder. Bunun üzerine dede Arif Bey Atatürk’ü makamında ziyaret eder. Orada ‘vatanın babası’ iltifatlarıyla karşılanır. Atatürk, torunlarını evlat edinmek istediğini söyler. Arif Bey ise, “Onlar bana oğlumun bediasıdır. Müsaade edin, bende kalsınlar. Nafakalarını karşılamanız yeterlidir.” der. Bu görüşmenin bir sonucu olarak TBMM’de kanun çıkarılır ve Beşiktaş’ta dört daireli bir apartman, Beyoğlu’nda bir ev ve kayd-ı hayat şartıyla tüm çocuklara maaş bağlanır.

Kaynakça