Kafkasya: Revizyonlar arasındaki fark

Bağlantıları değiştir
Koordinatlar: 42°15′40″K 44°07′16″D / 42.26111°K 44.12111°D / 42.26111; 44.12111
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmemiş revizyon][kontrol edilmemiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
→‎Yerli dillerdeki ismi: Listedeki diğer tüm diller Türkçe telafuzu üzerinden verildiğinden, Adığabze'nin türkçe karşılığının olması daha mantıklı
Mpapsu (mesaj | katkılar)
17 değişiklik
kDeğişiklik özeti yok
11. satır: 11. satır:
*{{dil-az|Qafqaz }}
*{{dil-az|Qafqaz }}
*{{dil-ab|Кавказ}} ''Kavkáz''
*{{dil-ab|Кавказ}} ''Kavkáz''
*''[[Çerkesçe|Çerkesçe:]]'' ''Qawqaz\Xekº''
*[[Çerkesçe|Çerkesçe:]]''Кавказ
*{{dil-ar|اearلقوقاز}} ''al-Qawqāz''
*{{dil-ar|اearلقوقاز}} ''al-Qawqāz''
*{{dil-hy|Կովկաս}} ''Kovkas''
*{{dil-hy|Կովկաս}} ''Kovkas''
20. satır: 20. satır:
*{{dil-he|קווקז}} ''Kavkaz''
*{{dil-he|קווקז}} ''Kavkaz''
*[[İnguşça]]: Кавказ ''Kavkaz''
*[[İnguşça]]: Кавказ ''Kavkaz''
*{{dil-kbd|Къаукъаз}} ''Qawqaz''
*{{dil-krc|Кавказ}} ''Kavkaz''
*{{dil-krc|Кавказ}} ''Kavkaz''
*[[Lezgice]]: Къавкъаз ''K'avk'az''
*[[Lezgice]]: Къавкъаз ''K'avk'az''
31. satır: 30. satır:


== Coğrafya ==
== Coğrafya ==
Doğal sınırlarını batısında [[Karadeniz]], doğusunda ise [[Hazar Denizi]] oluşturur. '''Kafkas Dağları''' [[Taman Yarımadası]]'ndan başlayıp, güneydoğu istikametinde uzanarak [[Abşeron Yarımadası]]'na ulaşır. Uzunluğu 1440 kilometreden fazladır. Genişliği ise 50 ile 225 km arasında değişir. Genellikle iki veya üç sıra halinde uzanır. Bu sarp dağlar batıdan doğuya doğru üç ana kısımdan meydana gelir. Birinci kısım Taman Yarımadası'ndan [[Kuban]] Nehri'nin kaynaklarına kadar uzanır. [[Pseha Vadisi]]'ne kadar yükseklik 1000 metrenin altındadır. Daha doğuya doğru ise 1500 metrenin altına düşmez.
Doğal sınırlarını batısında [[Karadeniz]], doğusunda ise [[Hazar Denizi]] oluşturur. '''Kafkas Dağları''' [[Taman Yarımadası]]'ndan başlayıp, güneydoğu istikametinde uzanarak [[Abşeron Yarımadası]]'na ulaşır. Uzunluğu 1440 kilometreden fazladır. Genişliği ise 50 ile 225 km arasında değişir. Genellikle iki veya üç sıra halinde uzanır. Bu sarp dağlar batıdan doğuya doğru üç ana kısımdan meydana gelir. Birinci kısım Taman Yarımadası'ndan [[Kuban]] Nehri'nin kaynaklarına kadar uzanır. [[Pşeha Vadisi]]'ne kadar yükseklik 1000 metrenin altındadır. Daha doğuya doğru ise 1500 metrenin altına düşmez.


Orta Kafkasya ise Kuban Vadisi'nden [[Daryal Geçidi]]'ne kadar uzanır. Dağların en sarp ve yüksek kesimi buradadır. Aynı zamanda dağlar en fazla genişliğe de burada ulaşırlar. Yüksekliği 5642 metre olan [[Elbruz]] ve yine yüksekliği 5047 metre [[Kazbek Dağı|Kazbek]] burada yer alır. Burada da büyük kitlelerin hareketine elverişli geçit yoktur. Böylece Batı ve Orta Kafkaslar sarp, son derece engebeli ve geçit vermeyen özellikleri nedeniyle [[Rusya|Rusya'ya]] karşı direnen Kafkasyalıların son sığınaklarını teşkil etmiştir. Doğu Kafkaslar ise, Daryal Geçidi'nden Apseron Yarımadası'na kadar uzanır. Burada dağlar alçalır ve yayvanlaşırlar. Daha çok yüksek platolar hakim manzarayı teşkil eder. Hazar Denizi'ne doğru ise bu platolar da kademeli olarak alçalmak suretiyle yok olurlar. Bu bölgenin merkezinde doğu-batı istikametinde uzunluğu 180 km genişliği ise 106 km olan [[Dağıstan|Dağıstan Platosu]] yer alır. Bu bölgenin batısı daha yüksek ve engebeli olduğu için oraya nüfuz edilmesi de zordur. Ancak [[Hazar Denizi]]'ne doğru arazi yapısı daha yeknesak bir hal alır ve içine girilmesi daha kolaydır. İşte bu nedenle Doğu Kafkasya'da [[Rusya]]'ya karşı mukavemet daha çok [[Çeçen İnguşlar]]'ın ve [[Avarlar]]ın yaşadıkları Daryal Geçidi'ne doğru olan kesimde daha şiddetli olmuştur.
Orta Kafkasya ise Kuban Vadisi'nden [[Daryal Geçidi]]'ne kadar uzanır. Dağların en sarp ve yüksek kesimi buradadır. Aynı zamanda dağlar en fazla genişliğe de burada ulaşırlar. Yüksekliği 5642 metre olan [[Elbrus]] ve yine yüksekliği 5047 metre [[Kazbek Dağı|Kazbek]] burada yer alır. Burada da büyük kitlelerin hareketine elverişli geçit yoktur. Böylece Batı ve Orta Kafkaslar sarp, son derece engebeli ve geçit vermeyen özellikleri nedeniyle [[Rusya|Rusya'ya]] karşı direnen Kafkasyalıların son sığınaklarını teşkil etmiştir. Doğu Kafkaslar ise, Daryal Geçidi'nden Apseron Yarımadası'na kadar uzanır. Burada dağlar alçalır ve yayvanlaşırlar. Daha çok yüksek platolar hakim manzarayı teşkil eder. Hazar Denizi'ne doğru ise bu platolar da kademeli olarak alçalmak suretiyle yok olurlar. Bu bölgenin merkezinde doğu-batı istikametinde uzunluğu 180 km genişliği ise 106 km olan [[Dağıstan|Dağıstan Platosu]] yer alır. Bu bölgenin batısı daha yüksek ve engebeli olduğu için oraya nüfuz edilmesi de zordur. Ancak [[Hazar Denizi]]'ne doğru arazi yapısı daha yeknesak bir hal alır ve içine girilmesi daha kolaydır. İşte bu nedenle Doğu Kafkasya'da [[Rusya]]'ya karşı mukavemet daha çok [[Çeçen İnguşlar]]'ın ve [[Avarlar]]ın yaşadıkları Daryal Geçidi'ne doğru olan kesimde daha şiddetli olmuştur.


Kafkasya'nın akarsuları genellikle kaynaklarını Kafkas dağlarının kar ve buzlarla örtülü tepelerinden alırlar. Derin vadiler oyarak dağlardan indikten sonra kaynaklarını zaten bu dağlardan alan [[Kuban]], [[Terek Irmağı|Terek]], [[Sulak]] ve [[Kura]] nehirlerine kavuşurlar. Doğu Kafkasya'nın kuzeyi Terek ve Sulak nehirlerine rağmen bir bozkırdır. Bu bozkır ile dağlık [[Dağıstan]] arasındaki sınır aşağı yukarı [[Mahaçkale]]-[[Hasavyurt]] arasında uzanan çizgidir. Bu çizginin kuzeyindeki bozkırda ve Hazar Denizi kıyılarında [[Kumuklar]] otururlar. Buna karşılık dağlık bölgede Kafkasyalı yerli [[kabile]]ler yasarlar.
Kafkasya'nın akarsuları genellikle kaynaklarını Kafkas dağlarının kar ve buzlarla örtülü tepelerinden alırlar. Derin vadiler oyarak dağlardan indikten sonra kaynaklarını zaten bu dağlardan alan [[Kuban]], [[Terek Irmağı|Terek]], [[Sulak]] ve [[Kura]] nehirlerine kavuşurlar. Doğu Kafkasya'nın kuzeyi Terek ve Sulak nehirlerine rağmen bir bozkırdır. Bu bozkır ile dağlık [[Dağıstan]] arasındaki sınır aşağı yukarı [[Mahaçkale]]-[[Hasavyurt]] arasında uzanan çizgidir. Bu çizginin kuzeyindeki bozkırda ve Hazar Denizi kıyılarında [[Kumuklar]] otururlar. Buna karşılık dağlık bölgede Kafkasyalı yerli [[kabile]]ler yasarlar.
39. satır: 38. satır:
=== Daryal geçidi ===
=== Daryal geçidi ===


Kafkasya'nın iki önemli ve her zaman açık olan geçidi vardır. Bunlardan biri Daryal geçididir. Geçidin deniz seviyesinden yüksekliği 2379 metredir. Vladikafkas'ı [[Tiflis|Tiflis'e]] bağlayan ve Rusların "Gürcü Askeri Yolu" dedikleri yol da bu geçitten geçer. Yol aynı geçitte akmakta olan Terek Nehri'nin ana kolunu takip eder. Orta ve güney kesimleri üzerinde Osetler (Asetinler) yaşarlar. Bu geçit Kafkasya'yı siyasi, askeri ve hattâ sosyal yönlerden iki ana parçaya ayırır. Gürcistan'ın Rusya'ya bağlanmasından sonra bu geçidin önemi daha da büyümüştür. Kafkasya'yı ele geçirmek isteyen Rusya için hem [[Gürcistan|Gürcistan'la]] irtibatı sürekli açık tutmak ve hem de Batı Kafkasya'daki Çerkes-Abhazlar ile Doğu Kafkasya'daki [[Çeçen]]ler ve Dağıstanlılar arasındaki işbirliğini kesmek açısından hayati bir önem taşımaktaydı.
Kafkasya'nın iki önemli ve her zaman açık olan geçidi vardır. Bunlardan biri Daryal geçididir. Geçidin deniz seviyesinden yüksekliği 2379 metredir. Vladikafkas'ı [[Tiflis|Tiflis'e]] bağlayan ve Rusların "Gürcü Askeri Yolu" dedikleri yol da bu geçitten geçer. Yol aynı geçitte akmakta olan Terek Nehri'nin ana kolunu takip eder. Orta ve güney kesimleri üzerinde Osetler yaşarlar. Bu geçit Kafkasya'yı siyasi, askeri ve hattâ sosyal yönlerden iki ana parçaya ayırır. Gürcistan'ın Rusya'ya bağlanmasından sonra bu geçidin önemi daha da büyümüştür. Kafkasya'yı ele geçirmek isteyen Rusya için hem [[Gürcistan|Gürcistan'la]] irtibatı sürekli açık tutmak ve hem de Batı Kafkasya'daki Çerkesler ve Abazalar ile Doğu Kafkasya'daki [[Çeçen]]ler ve Dağıstanlılar arasındaki işbirliğini kesmek açısından hayati bir önem taşımaktaydı.


=== Derbent geçidi ===
=== Derbent geçidi ===
48. satır: 47. satır:
[[Dosya:Southern Federal District.png|200px|thumb|right|Rusya'nın özerk cumhuriyetleri]]
[[Dosya:Southern Federal District.png|200px|thumb|right|Rusya'nın özerk cumhuriyetleri]]


** [[Dosya:Flag of Karachay-Cherkessia.svg|40px]] [[Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti]]: Haritada 8 nolu yer.
** [[Dosya:Flag of Karachay-Cherkessia.svg|40px]] [[Karaçay-Çerkes]]: Haritada 8 nolu yer.
** [[Dosya:Flag of Kabardino-Balkaria.svg|40px]] [[Kabardin-Balkar]]: Haritada 6 nolu yer.
** [[Dosya:Flag of Kabardino-Balkaria.svg|40px]] [[Kabardey-Balkar]]: Haritada 6 nolu yer.
** [[Dosya:Flag of Chechen Republic since 2004.svg|40px]] [[Çeçenistan]]: Haritada 3 nolu yer.
** [[Dosya:Flag of Chechen Republic since 2004.svg|40px]] [[Çeçenistan]]: Haritada 3 nolu yer.
** [[Dosya:Flag of Ingushetia.svg|40px]] [[İnguşetya]]: Haritada 5 nolu yer.
** [[Dosya:Flag of Ingushetia.svg|40px]] [[İnguşetya]]: Haritada 5 nolu yer.
** [[Dosya:Flag of Dagestan.svg|40px]] [[Dağıstan]]: Haritada 4 nolu yer.
** [[Dosya:Flag of Dagestan.svg|40px]] [[Dağıstan]]: Haritada 4 nolu yer.
** [[Dosya:Flag of North Ossetia.svg|40px]] [[Kuzey Osetya]]: Haritada 10 nolu yer.
** [[Dosya:Flag of North Ossetia.svg|40px]] [[Kuzey Osetya-Alanya]]: Haritada 10 nolu yer.
** [[Dosya:Flag of Adygea.svg|40px]] [[Adige]]: Haritada 1 nolu yer.
** [[Dosya:Flag of Adygea.svg|40px]] [[Adıgey]]: Haritada 1 nolu yer.
** [[Dosya:Flag of Kalmykia.svg|40px]] [[Kalmuk]]: Haritada 7 nolu yer.
** [[Dosya:Flag of Kalmykia.svg|40px]] [[Kalmukya]]: Haritada 7 nolu yer.
** [[Dosya:Flag of Stavropol Krai.png|40px]] [[Stavropol Kray]]: Haritada 11 nolu yer.
** [[Dosya:Flag of Stavropol Krai.png|40px]] [[Stavropol Krayı]]: Haritada 11 nolu yer.
** [[Dosya:Flag of Krasnodar Krai.svg|40px]] [[Krasnodar Kray]]: Haritada 9 nolu yer.
** [[Dosya:Flag of Krasnodar Krai.svg|40px]] [[Krasnodar Krayı]]: Haritada 9 nolu yer.
** [[Dosya:Flag of Astrakhan Oblast.svg|40px]] [[Astrahan Oblast]]: Haritada 2 nolu yer.
** [[Dosya:Flag of Astrakhan Oblast.svg|40px]] [[Astrahan Oblastı]]: Haritada 2 nolu yer.


=== Güney Kafkas bölgesi ===
=== Güney Kafkas bölgesi ===

Sayfanın 19.57, 25 Aralık 2015 tarihindeki hâli

Kafkas sıradağları.
Kafkasya'yı gösteren bir jeopolitik harita.
Başlığın diğer anlamları için Kafkas ırkları sayfasına bakınız.

Kafkasya, Karadeniz ve Hazar denizi arasında yer alan, Avrupa ve Asya'nın sınırında bulunan bölgenin ismi. Kafkas sıradağlarında, Avrupa'nın en yüksek dağı olan ve Kafkas halklarının sözlü edebiyatını oluşturan Elbruz Dağı bu bölgede bulunmaktadır. Kafkas bölgesi siyasal olarak Kuzey Kafkasya ve Güney Kafkasya olmak üzere ikiye ayrılır. Güney kısımları bağımsız ve egemen devletlerden oluşmaktadır. Kuzey kesimleri ise Rusya Federasyonu yetkisi altında bulunmaktadır.

Kafkasya Adının Kökeni

Kafkas adının nereden geldiğiyle ilgili ilk açıklamalardan biri antik dönem yazarı Plinius'a aittir. Plinius, Kafkas adının kökeninin İskit dilinde ak kar anlamına gelen Gracaucasus'tan geldiğini belirtmiştir. 1800'lü yıllarda Kafkasya'yı gezen J.Klaproth ise Kafkas adının Farsça kökenli olduğunu ve Farsçada Kaf Dağı anlamına gelen Koh-Kaf(Kuh-i Kaf) kelimesinden kaynaklandığını iddia etmiştir. Romalılar ise bu bölgeyi Kavkasus olarak adlandırmıştır. Avrupa'da 15. ve 16. yüzyıllarda Kafkas adı Caucasus olarak geçmiş ve bu kullanım günümüze kadar gelmiştir; fakat bu kullanımlarda belirtilen Kafkasya, günümüzde Kuzey Kafkasya olarak anılan bölgeyi belirtiyor, Güney Kafkasya bu tanıma girmiyordu. Güney Kafkasya'yı belirtmek için Kafkas ötesi anlamındaki Transcaucasia sözcüğü kullanılıyordu.

Yerli dillerdeki ismi

Coğrafya

Doğal sınırlarını batısında Karadeniz, doğusunda ise Hazar Denizi oluşturur. Kafkas Dağları Taman Yarımadası'ndan başlayıp, güneydoğu istikametinde uzanarak Abşeron Yarımadası'na ulaşır. Uzunluğu 1440 kilometreden fazladır. Genişliği ise 50 ile 225 km arasında değişir. Genellikle iki veya üç sıra halinde uzanır. Bu sarp dağlar batıdan doğuya doğru üç ana kısımdan meydana gelir. Birinci kısım Taman Yarımadası'ndan Kuban Nehri'nin kaynaklarına kadar uzanır. Pşeha Vadisi'ne kadar yükseklik 1000 metrenin altındadır. Daha doğuya doğru ise 1500 metrenin altına düşmez.

Orta Kafkasya ise Kuban Vadisi'nden Daryal Geçidi'ne kadar uzanır. Dağların en sarp ve yüksek kesimi buradadır. Aynı zamanda dağlar en fazla genişliğe de burada ulaşırlar. Yüksekliği 5642 metre olan Elbrus ve yine yüksekliği 5047 metre Kazbek burada yer alır. Burada da büyük kitlelerin hareketine elverişli geçit yoktur. Böylece Batı ve Orta Kafkaslar sarp, son derece engebeli ve geçit vermeyen özellikleri nedeniyle Rusya'ya karşı direnen Kafkasyalıların son sığınaklarını teşkil etmiştir. Doğu Kafkaslar ise, Daryal Geçidi'nden Apseron Yarımadası'na kadar uzanır. Burada dağlar alçalır ve yayvanlaşırlar. Daha çok yüksek platolar hakim manzarayı teşkil eder. Hazar Denizi'ne doğru ise bu platolar da kademeli olarak alçalmak suretiyle yok olurlar. Bu bölgenin merkezinde doğu-batı istikametinde uzunluğu 180 km genişliği ise 106 km olan Dağıstan Platosu yer alır. Bu bölgenin batısı daha yüksek ve engebeli olduğu için oraya nüfuz edilmesi de zordur. Ancak Hazar Denizi'ne doğru arazi yapısı daha yeknesak bir hal alır ve içine girilmesi daha kolaydır. İşte bu nedenle Doğu Kafkasya'da Rusya'ya karşı mukavemet daha çok Çeçen İnguşlar'ın ve Avarların yaşadıkları Daryal Geçidi'ne doğru olan kesimde daha şiddetli olmuştur.

Kafkasya'nın akarsuları genellikle kaynaklarını Kafkas dağlarının kar ve buzlarla örtülü tepelerinden alırlar. Derin vadiler oyarak dağlardan indikten sonra kaynaklarını zaten bu dağlardan alan Kuban, Terek, Sulak ve Kura nehirlerine kavuşurlar. Doğu Kafkasya'nın kuzeyi Terek ve Sulak nehirlerine rağmen bir bozkırdır. Bu bozkır ile dağlık Dağıstan arasındaki sınır aşağı yukarı Mahaçkale-Hasavyurt arasında uzanan çizgidir. Bu çizginin kuzeyindeki bozkırda ve Hazar Denizi kıyılarında Kumuklar otururlar. Buna karşılık dağlık bölgede Kafkasyalı yerli kabileler yasarlar.

Daryal geçidi

Kafkasya'nın iki önemli ve her zaman açık olan geçidi vardır. Bunlardan biri Daryal geçididir. Geçidin deniz seviyesinden yüksekliği 2379 metredir. Vladikafkas'ı Tiflis'e bağlayan ve Rusların "Gürcü Askeri Yolu" dedikleri yol da bu geçitten geçer. Yol aynı geçitte akmakta olan Terek Nehri'nin ana kolunu takip eder. Orta ve güney kesimleri üzerinde Osetler yaşarlar. Bu geçit Kafkasya'yı siyasi, askeri ve hattâ sosyal yönlerden iki ana parçaya ayırır. Gürcistan'ın Rusya'ya bağlanmasından sonra bu geçidin önemi daha da büyümüştür. Kafkasya'yı ele geçirmek isteyen Rusya için hem Gürcistan'la irtibatı sürekli açık tutmak ve hem de Batı Kafkasya'daki Çerkesler ve Abazalar ile Doğu Kafkasya'daki Çeçenler ve Dağıstanlılar arasındaki işbirliğini kesmek açısından hayati bir önem taşımaktaydı.

Derbent geçidi

Daryal'dan başka ikinci önemli geçit de Derbent'tir. Bu geçit Hazar Denizi kıyısı boyunca uzanır ve genişliği 1.5 ile 30 km arasında değişir. Dağıstan'da bu iki geçit kadar önemli olmasa da Avar, Karayan, Sol ve Mamison geçitleri de bulunmaktadır.

Kuzey Kafkas bölgesi

Rusya'nın özerk cumhuriyetleri

Güney Kafkas bölgesi

Ayrıca bakınız

Dış bağlantılar


"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Kafkasya&oldid=16420633" sayfasından alınmıştır