Centaur (küçük gezegen)

Centaurlar , diğer gezegenlerin arasında orta-büyük eksenlere sahip olan küçük gezegenlerdir. Centaurlar sabit olmayan çapraz yörüngelere veya çaprazlaşmış yörüngesi olan bir veya daha fazla büyük gezegenlere sahiptirler ve bir kaç milyon yıllık dinamik ömürleri vardır. Centaurlar genel olarak hem asteroidler hemde kuyruklu yıldızlar gibi davranırlar. Centaurların ismi, mitolojik olaylardan sonra anlamı insan ve at olan karışımdan türemiştir. Güneş sisteminde 44,000 civarında , çapı 1 km olan centaurların olduğu tahmin edilmektedir.

Positions of known outer Solar System objects. The centaurs lie generally inwards of the Kuiper belt and outside the Jupiter Trojans.

İlk keşfedilen centaur 1920 yılında Hidalgo'da , Jet Propulsion Labaratory (JPL) adı altında olan labaratuarda keşfedilmiştir. Fakat, centaurların 1977 yılında 2060 Chiron adlı centaurun keşfine kadar fazla bir miktarda olunduğu hakkında bilgi sahibi olunamamıştı. En büyük centaur olarak bilinen 10199 Chariklo 260 km çapa sahip olan ve ana kemerli asteroid kadar büyük olan , halkalı sisteme sahip centaurdur. 1997 yılında keşfedilmiştir. Fakat, 1995 SN55 olarak bilinen kaybolmuş centaurun geçmişte daha büyük olduğu biliniyordu. O zamana kadar hiçbir centaur fotoğraflanamamıştı ,Satürn'ün ayı Phoebe olmasına rağmen. 2004 yılında Cassini tarafından fotoğraflanıp yakalanan centaur bilinmektedir. Buna ek olarak, Hubble Uzay Teleskopu 8405 Absolus isimli Centaurun yüzeyi hakkında bilgiler derlemiştir. 2008'den itibaren , üç centaur kuyrukluyıldıza ait saçılmayı görüntülemek için keşfedilmiştir : Chiron, 60558 Echeclus ve 166P/NEAT. Chiron ve Echeclus hem asteroid olarak hem de kuyrukluyıldız olarak sınıflandırılmaktadırlar. Diğer centaurlar , 52872 Okyrhoe gibi , kuyrukluyıldız aktivitesi gösterenler olarak bilinmektedirler. Herhangi bir güneşe yakın olan centaur, kuyrukluyıldız olarak sanılmaktadır.

Sınıflandırılması

Centaurun genel tanımı şu şekildedir : Küçük bir parçanın güneş etrafındaki yörünge hareketi ile Jüpiterle Neptün arasında bir ve daha fazla büyük gezegenle kesişmesidir. Bu bölgede centaurun kendinden kaynaklı uzun süreli yörüngelerinin dayanıksızlığı, 2000 GM136 ve 2001 XZ255 bile, hiçbir gezegenle kesişmemiş olan, kademeli olarak yörüngelerinin değişmesi , onların bir veya daha fazla büyük gezegenle çakışmaya başlamasına kadar kafa karışıklığına sebep olmuştur. Fakat, farklı kuruluşlar kendi yörünge elementlerinin özel değerlerine dayanaraktan sınıf objelerini sınıflandırmak için farklı kriterlere sahiptir.

• The Minor Planet Center (MPC) centaurları Jüpiter yörüngesinde , Neptününkinden küçük olan ve yarı büyük eksen boyunca günberiye sahip olan gezegenler olarak tanımlamaktadırlar. Fakat, bu günlerde The Minor Planet Center (MPC) centaurlarla saçılan disk objeleri beraber bir grup olarak saymaktadır.
• The Jet Propulsion Laboratory (JPL) benzer olarak centaurları Jüpiter ve Neptünün arasında yarı büyük eksene sahip olarak ,a, tanımlamaktadır.(5.5 AU < a < 30.1 AU)
• Buna karşılık, the Deep Ecliptic Survey (DES) centaurları dinamik sınıflandırma şeması kullanarak tanımlamıştır.Bu sınıflandırmalar 10 milyon yıl uzatılmış olan şimdiki yörüngelerin davranışlarındaki simüle edilmiş değişikliğe dayandırılmıştır. The Deep Ecliptic Survey (DES) centaurları anlık günberileri yarı büyük eksenli Neptünün anlık günberisinin simülasyonun herhangi bir zaman evresinde, resonant olmayanlar olarak tanımlamaktadır.

Neptün boyunca toplanmış güneş sistemi ise Jüpiter ve Neptün arasında yarı büyük ekseni olan ve Jupiter Tisserand'ın parametresi 3.05 üstündeyse centaur olarak, Jüpiter Tisserland'in parametresinin altına göre sınıflandırılan objeler, Kuiper kuşak obkelerini dahil etmezsek, sıradan bir günberi Satürn'ün yarı yolunu Jüpiterailesi kuyrukluyıldızı olarak kesebilir.(q<7.35). Ayrıca bu objeler , kendilerinin sabit olmayan yörüngelerine Neptün'ün dahil edildiği saçılan disklerle beraber sınıflandırılmıştır. Diğer astronotlar ise centaurları günberisi Neptün'ün içinde resonant olmayan , Hill küresi şeklinde gösterilen gas topluluğunun içinde tanımlamışlardır. 10 milyon yıl içinde centaurların içeriye ışıma yapan objeler olarak ve birbirleriyle daha güçlü etkileşim yapmaları ve normal saçılan disk objelere göre daha hızlı yayılmaları beklenmektedir. The JPL Small-Body Database listesi 324 centaurdan oluşmaktadır. Ayrıca ek olarak 65 trans-Neptünsel objeler ( yarı büyük ekseni olan Neptününkiden daha ileri olan , örnek olarak : a > 30.1) günberiye sahip Uranüsten daha yakın olanlardır. (q < 19 AU). Küçük Parçacıklar Uluslararası Astronomi Birleşimi Terimlendirmesi bu tartışmada resmi olarak herhangi bir yer almamıştır. Bunun yerine, bu komite şu isimlendirmeyi cisimler için kullanmıştır : Onların centaura benzeyen geçici yörüngelerini TNO'lar ve kuyrukluyıldızlar arasında yakıştırmıştır. "Sabit olmayan cisimler, reonant olmayanlar , büyük gezegenlerle çakışan Neptününkinden daha büyük olan ve yarıbüyük eksene sahip cisimlerin yörüngeleri hibrit ve şekil değiştiren mitolojik yaratıklar olarak isimlendirilmişlerdir. Şimdiye kadar sadece iki elemanlı cisimler Ceto ve Phorcys ve Typhon ve Echidna bu tanımlamaya uygun olarak isimlendirilmişlerdir. Diğer cisimler sınıflandırma metodundan oluşan farklılıkları , 944 Hidalgo da dahil olmak üzere , 1920 yılında keşfedilen ve JPL Small-Body Database'de listelenen da yakalamıştır. (44594) 1999 OX3, 32 AU adında yarı büyük eksene sahip olan fakar hem Uranüsün hem de Neptünün yörüngeleriyle çakışan centaur olarak Deep Ecliptic Survey tarafından listelenmiştir. Dahili centaurlar içinde, (434620) 2005 VD, Jupitere çok yakın olan günberi mesafesiyle, JPL ve DES centaurlar olarak listelenmişlerdir. Ölçülmüş çaplı centaurlar cüce planetler olarak Mike Brown'un vebsitesine 10199 Chariklo, 2060 Chiron ve 54598 Bienor olarak listelenmiştir.

Yörüngeler

Dağılım Sağda belirtilmiş olan diyagram , gezegenlerin yörüngelerinin bütün bilinen centaurlarla alakalı olanlarını örneklendirmektedir. Seçilen nesneler için , yörüngelerin dışmerkezleri kırmızı segmentlerle belirtilmiştirler. ( günberiden günöteye kadar genişlemektedir. )

Centaurların yörüngeleri geniş bir dışmerkezlilikle karakterlendirilmişlerdir , yüksek dışmerkezlilerden ( Pholus, asbolus , Amicus , Nessus) daha dairesel olanlara doğrudur. ( Chariklo ve Saturn crosserlar : Thereus ve Okyrhoe). Geniş yelpazeli yörüngelerin parametlerini örneklendirmek için , bir kaç objeler çok tanınmamış yörüngelerle birlikte diyagramda sarı renkte belirtilmişlerdir :

• 1999 XS35 (Apollo asteroid) dışmerkezli yörüngeyi takip etmektedir (e=0.947),kendisine Dünya'nın(0.94 AU) içindeki yörüngeden Neptüne kadardır. (>34 AU)
• 2007 TB434 yarı dairesel öyürngeyi takip etmektedir. (e<0.026)
• 2001 XZ255 en düşük eğime sahiptir.(i<3°).
• Damocles birkaç centaurun içinde en yüksek eğime sahip olan centaurdur. (prograd i>70°, 2007 DA61, 2004 YH32, geriye doğru giden i<120° e.g. 2005 JT50; gösterilmemiş.)
• 2004 YH32 çok yüksek eğimli yörüngeyi takip etmektedir.(yaklaşık 80°) Bu centaur asteroid kemerinden güneşe doğru çaprazlamasına giderken ,Satürnü de geçer eğer kendi yörüngesinin gölgesi Jüpiterin yörüngesinin üstüne düşerse , kendisi Jüpiter kadar gitmese bile.

Birçok bilinen centaurlar , Dioretsa'yı da içererek , ("asteroid" geriye doğru telaffuz edilen )gerileyen yörüngesini takip eder. [text]