Özgür yazılım: Revizyonlar arasındaki fark

[kontrol edilmemiş revizyon]

← Önceki sürümle aradaki fark Sonraki sürümle aradaki fark →

İçerik silindi İçerik eklendi

Satır içi

Sayfanın 19.12, 3 Eylül 2015 tarihindeki hâli

Özgür yazılım (İngilizcesi İngilizce: free software), kullanıcısına çalıştırma, kopyalama, dağıtma, inceleme, değiştirme ve geliştirme özgürlükleri tanıyan yazılım türüdür. Tersi, sahipli yazılımdır (İngilizcesi İngilizce: proprietary software). Özgür yazılımlar çoğunlukla ücretsiz olsalar da ücretsiz olmak zorunda değildirler.

Tarihçe

1950'lerden 1970'lerin başına kadar bilgisayar kullanıcılarının özgür yazılımla ilgili yazılım hürriyetlerine sahip olmaları normaldi. Yazılım genellikle fertler arasında paylaşılır, kişilerin yazılım yaparak donanımlarını daha kullanışlı yapmalarını iyi karşılayan donanım üretilerinden dağıtılırdı. SHARE gibi kullanıcıların ve satıcıların üye olduğu kuruluşlarla yazılım değiş dokuşu kolaylaştırmak hedeflenmişti. 1970'lerin ilk yıllarında durum değişti: yazılım masrafları hızla yükselirken büyümekte olan yazılım endüstrisi, donanım üreticilerinin bilgisayar satışıyla beraber verdikleri "yazılım demetleri", kiraya verilen bilgisayarların kâr getirmeyen yazılım desteğiyle rekabet başlamıştı. Bazı müşterilerin kendi ihtiyaçlarını daha iyi karşılamasıyla "özgür" yazılım masraflarının donanım masraflarıyla bütünleşmesini istemiyordu.

17 Ocak 1969'da yayınlanan Amerika Birleşik Devletleri IBM'ye karşı yazısında hükumet, yazılım demetlerinin rekabet engelleyici olarak sıfatlandırdı.^[1] Bazı yazılım her zaman hürken ancak ödemeyle alınabilen yazılımlar artıyordu. 1970'ler ve 1980'lerde yazılım endüstrisi, bilgisayar programlarını sadece kullanıcıların kodu incelemesi ve değiştirmesini önleyen çalıştırılabilirler şeklinde dağıtmaya başlamasıyla teknik tedbirler almaya başladı. 1980'de copyright kanununun kapsamı bilgisayar programlarını içine aldı.

1983'te MIT Yapay Zekâ Laboratuvarı'ndaki çökertici topluluğunun uzun süreli üyesi Richard Stallman, bilgisayar endüstrisi ve kullanıcılarının kültürel değişiminden yıldığını açıklayarak GNU projesini îlan etti. GNU işletim sistemi için yazılım geliştirmesine Ocak 1984'te başlandı. Ekim 1985'te de [[Özgür Yazılım Vakfı]] kuruldu. Kendisi hür yazılımı tanımlayarak "copyleft" kavramını yazılım hürriyeti garantilemek için çıkardı.

Bazı yazılımdışı endüstriler, kendi araştırma ve geliştirmeleri için özgür yazılım geliştirmeye benzer teknikler kullanmaya başladı. Mesela bilim adamları, daha açık geliştirme süreçleri ararken mikroçip gibi donanımlar da copyleft lisanslarıyla geliştirilmeye başlandı (OpenCores projesi gibi). Creative Commons ve serbest kültür hareketi, özgür yazılım hareketinden çok etkilenmişlerdir.

Barındırdığı özgürlükler

Özgür Yazılım Vakfı'nın ifadesiyle özgür yazılım, belli başlı dört özgürlüğü barındırır:

Özgürlük 1	:	Her türlü amaç için yazılımı çalıştırma özgürlüğü.^[2]
Özgürlük 2	:	Yazılımın nasıl çalıştığını inceleme ve kendi gereksinimleri doğrultusunda değiştirme özgürlüğü. Yazılım kaynak koduna erişim bunun için bir ön şarttır.^[2]
Özgürlük 3	:	Kopyalarını dağıtma ve toplumla paylaşma özgürlüğü.^[2] Bir özgür yazılım herkesçe istenilen sayıda makineye kurulabilir, kopyası çıkarılabilir ve istenilen kimselere dağıtılabilir, hatta satılabilir.
Özgürlük 4	:	Yazılımı tüm toplumun yarar sağlayabileceği şekilde geliştirme ve geliştirilmiş haliyle yayınlama özgürlüğü. Yazılım kaynak koduna erişim bunun için de bir ön şarttır.^[2]

Bir yazılım, ancak bütün kullanıcıları bu hakların tümüne sahip oldukları zaman özgür bir yazılım olur. Bu özgürlüklere sahip olmak, kimseden izin almamayı ve izin için hiçbir bedel ödememeyi de içerir.^[2]

Genel kanının aksine özgür bir yazılım, ücretsiz dağıtılabileceği gibi ücretli de dağıtılabilir. Bu nedenle ticari yazılım olarak satılmasına engel yoktur.

Özgür yazılım, çoğu zaman açık kaynak kodlu yazılım kavramı (İngilizce: open source) ile karıştırılmaktadır. Bütün özgür yazılımlar açık kaynak kodludur ancak bütün açık kaynak kodlu yazılımlar özgür yazılım olmayabilir.

Özgür yazılımlar açık kaynak kodlu yapıları sayesinde, bünyesinde zararlı bir amaç barındıran (gizli verileri çalma gibi) kodlara sahip olup olmadığı, programlama bilen herkes tarafından denetlenebilir. Güvenli yapısı sayesinde Dünya'da pek çok ülkede askeri kuruluş, Linux işletim sistemi tercih edilmektedir.^[3]

Bazı özgür yazılım lisansları (örneğin GNU GPL), yazılım kodlarının gelecekte de özgürlüğünü sürdürmesini garanti altına alırken bazı özgür yazılım lisansları bunu garanti altına almamaktadır. Yazılım kodlarının gelecekte de özgürlüğünü sürdürmesini altına alan özgür yazılım lisanslarına "Copyleft" denilir.

Bazı özgür yazılım lisansları

Özgür Yazılım Vakfı tarafından özgür kabul edilen lisanslar ile özgür kabul edilmeyen lisanslar GNU'nun Licenses sayfasında listelenmektedir.

En yaygın kullanılan özgür yazılım lisanslarının başında GNU GPL lisansı gelmektedir. Aşağıdaki belli başlı bazı özgür yazılım lisansları listelenmiştir.

Ayrıca bakınız

Kaynakça

^ Fisher, Franklin M. (1983). IBM and the U.S. Data Processing Industry: An Economic History. Praeger. ISBN 0-03-063059-2. Bilinmeyen parametre |ortak yazarlar= görmezden gelindi (yardım)
^ ^a ^b ^c ^d ^e "Özgür Yazılım Tanımı". GNU. 2011-08-04. Erişim tarihi: 2012-10-18.
^ Görkem Çetin / Ali Işıngör (2006-07-24). "Ordunuz hâlâ annenizin iletim sistemini mi kullanıyor?". Tankado.com. Erişim tarihi: 2012-10-18.

Dış bağlantılar

Özgür Yazılım Vakfı (İngilizce)
[http://www.gnu.org/philosophy/free-sw.tr.html Özgür yazılımın tanımı -

felsefesi]

[http://www.gnu.org/licenses/license-list.html GNU'nun web sitesinde

sürekli güncellenen lisans bölümü] (İngilizce)

[http://www.gnu.org/philosophy/categories.tr.html Lisanslarına göre

yazılım kategorileri]

[http://www.rtuk.org.tr/upload/UT/32.pdf Kamuda özgür yazılım

kullanımı]

[http://www.cagataycebi.com/free_articles/freedom/eula_facts.html

Microsoft EULA üzerine bir inceleme] (Çağatay Çebi)

[http://seminer.linux.org.tr/wp-content/uploads/ozguryazilimlisanslari.pdf

Özgür Yazılım seminer notları] (Doruk Fişek)

[http://www.sendika.org/2013/11/ozgur-yazilim-simdi-neden-daha-onemli-richard-stallman-1/

Özgür Yazılım Şimdi Neden Daha Önemli] (Richard Stallman)

Özgürlisanslar.org.tr (Özgür

lisansların Türkçe çevirileri)

[https://blog.piesso.com/ozgur-yazilim-lisanslari Özgür Yazılım

Lisansları] (blog.piesso.com)

[http://en.wikibooks.org/wiki/FOSS_Licensing/How_to_Make_the_Source_Free_or_Open

Yazılım lisansları hakkında bir karşılaştırma tablosu] (İngilizce)

Yazılım ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz.

[1] Fisher, Franklin M. (1983). IBM and the U.S. Data Processing Industry: An Economic History. Praeger. ISBN 0-03-063059-2. Bilinmeyen parametre |ortak yazarlar= görmezden gelindi (yardım)

[Özgür_Yazılımın_Tanımı-2] "Özgür Yazılım Tanımı". GNU. 2011-08-04. Erişim tarihi: 2012-10-18.

[3] Görkem Çetin / Ali Işıngör (2006-07-24). "Ordunuz hâlâ annenizin iletim sistemini mi kullanıyor?". Tankado.com. Erişim tarihi: 2012-10-18.

[1]

[2]

[3]

@@ 49. satır: / 49. satır: @@
 bilim adamları, daha açık geliştirme süreçleri ararken [[mikroçip]] gibi
 donanımlar da copyleft lisanslarıyla geliştirilmeye başlandı (OpenCores
- projesi gibi). [[Creative Commons]] ve [[serbest kültür|serbest kültür
+projesi gibi). [[Creative Commons]] ve [[serbest kültür|serbest kültür
 hareketi]], özgür yazılım hareketinden çok etkilenmişlerdir.
@@ 103. satır: / 103. satır: @@
 (''{{lang|en|open source}}'') ile karıştırılmaktadır. Bütün özgür
 yazılımlar açık kaynak kodludur ancak bütün açık kaynak kodlu yazılımlar
- özgür yazılım olmayabilir.
+özgür yazılım olmayabilir.
 Özgür yazılımlar açık kaynak kodlu yapıları sayesinde, bünyesinde
@@ 122. satır: / 122. satır: @@
 Bazı özgür yazılım lisansları (örneğin [[GNU Genel Kamu Lisansı|GNU
 GPL]]), yazılım kodlarının gelecekte de özgürlüğünü sürdürmesini garanti
- altına alırken bazı özgür yazılım lisansları bunu garanti altına
+altına alırken bazı özgür yazılım lisansları bunu garanti altına
+almamaktadır. Yazılım kodlarının gelecekte de özgürlüğünü sürdürmesini
-almamaktadır.
+altına alan özgür yazılım lisanslarına "Copyleft" denilir.
 == Bazı özgür yazılım lisansları ==
@@ 133. satır: / 134. satır: @@
 En yaygın kullanılan özgür yazılım lisanslarının başında [[GNU GPL]]
 lisansı gelmektedir. Aşağıdaki belli başlı bazı özgür yazılım lisansları
- listelenmiştir.
+listelenmiştir.
 * [[GNU Genel Kamu Lisansı]] (GPL)

g t d Özgür ve açık kaynak kodlu yazılım
Genel	Açık ve kapalı kaynakların karşılaştırılması Özgür yazılım için alternatif terimler Kaynak kod barındırma servislerinin karşılaştırılması Eski özel yazılımlar Özgür ve açık kaynak kodlu Android uygulamaları Özgür ve açık kaynak kodlu yazılım paketleri Özgür yazılım Özgür yazılım etkinlikleri Özgür yazılım projesi dizinleri Özgür yazılım web uygulamaları Gratis versus libre Uzun süreli destek Açık kaynak Anahat SPDX
Yazılım listesi	Android yazılımları Çözücüler İşletim sistemleri Oyunlar Programlama dilleri Ses yazılımları Web uygulamaları
Tarihçe	GNU Haiku Linux Mozilla
Topluluk	Açık kaynak yazılım hareketi Özgür yazılım hareketi Kuruluşlar Etkinlikler Yazılım Özgürlüğü Günü LibrePlanet
Lisanslar	Apache Artistik Beerware Boost BSD CC0 GNU GPL GNU LGPL ISC MIT MPL Ms-PL/RL WTFPL zlib
Lisans türleri ve standartlar	Özgür ve açık kaynak kodlu yazılım lisanslarının karşılaştırılması Katılımcı Lisans Sözleşmesi Copyfree Copyleft Debian Özgür Yazılım Yönergeleri Özgür Kültür İşleri Tanımı Özgür lisans Özgür Yazılım Tanımı Açık Kaynak Tanımı Açık kaynak lisansı Hoşgörülü özgür yazılım lisansı Kamu malı
Zorluklar	İkili leke Dijital haklar yönetimi Özgür ve açık kaynak kodlu grafik aygıtı sürücüsü Donanım kısıtlamaları Lisansın yayılması Mozilla yazılım markalanması Sahipli yazılım SCO–Linux tartışmaları Güvenli önyükleme Yazılım patentleri Yazılım güvenliği Güvenilir bilişim
İlgili başlıklar	Özgür Yazılım, Özgür Toplum Katedral ve Pazar Çatallama Linux dağıtımı Microsoft'un Açık Teknik Şartname Sözü Revolution OS
Kategori * Commons