Doğu Timor: Revizyonlar arasındaki fark

Vikipedi, özgür ansiklopedi
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
İçerik silindi İçerik eklendi
Değişiklik özeti yok
Bilgi Bot (mesaj | katkılar)
k Yazım hataları ve genel düzenlemeler
132. satır: 132. satır:
| dipnot7 =
| dipnot7 =
}}
}}
'''Doğu Timor''' resmî adıyla '''Doğu Timor Demokratik Cumhuriyeti''', [[Güneydoğu Asya]]'da [[Timor]] adasının doğusu, [[Atauro Adası|Atauro]] ve [[Jaco (Doğu Timor)|Jaco]] adaları ile [[Oecussi-Ambeno]] bölgesini kaplayan devlet. Tek komşusu [[Endonezya]]'ya bağlı [[Batı Timor]]'dur. 14,609 km² yüz ölçümüne sahip olan Doğu Timor'un başkenti [[Dili]]'dir.
'''Doğu Timor''' resmî adıyla '''Doğu Timor Demokratik Cumhuriyeti''', [[Güneydoğu Asya]]'da [[Timor]] adasının doğusu, [[Atauro Adası|Atauro]] ve [[Jaco (Doğu Timor)|Jaco]] adaları ile [[Oecussi-Ambeno]] bölgesini kaplayan devlet. Tek komşusu [[Endonezya]]'ya bağlı [[Batı Timor]]'dur. 14,609 km² yüz ölçümüne sahip olan Doğu Timor'un başkenti [[Dili]]'dir.


[[16. yüzyıl]]'da [[Portekiz]] kolonisi olan Doğu Timor asırlarca [[Portekiz Timoru]] adıyla [[Portekiz]]'e bağlı kaldı. [[Endonezya]] tarafından işgal edilen Doğu Timor [[1975]] yılında kesin olarak [[Endonezya]]'nın 27. vilayeti oldu. [[1999]] yılında [[Endonezya]] bölgenin kontrolü üzerindeki iddialarından vazgeçti ve [[20 Mayıs]] [[2002]]'de bağımsız oldu. Doğu Timor [[Güneydoğu Asya]]'nın [[Katolik]] çoğunluklu nüfusuna sahip 2 devletinden biridir.
[[16. yüzyıl]]'da [[Portekiz]] kolonisi olan Doğu Timor asırlarca [[Portekiz Timoru]] adıyla [[Portekiz]]'e bağlı kaldı. [[Endonezya]] tarafından işgal edilen Doğu Timor [[1975]] yılında kesin olarak [[Endonezya]]'nın 27. vilayeti oldu. [[1999]] yılında [[Endonezya]] bölgenin kontrolü üzerindeki iddialarından vazgeçti ve [[20 Mayıs]] [[2002]]'de bağımsız oldu. Doğu Timor [[Güneydoğu Asya]]'nın [[Katolik]] çoğunluklu nüfusuna sahip 2 devletinden biridir.
144. satır: 144. satır:


=== Erken Tarih ===
=== Erken Tarih ===
Timor halkının kökenleri [[Güneydoğu Asya]]'ya ve [[Avustralya]]'ya dayanır. İlk başlarda göçen çok küçük halk nesilden nesile dalga dalga büyümüş ve halk kalabalıklaşmıştır. İlk akrabaları Yeni Gine ve Avustralya, 40.000 yıl önce Doğu Timor'a göçmeyi başarmıştır. Milattan 3000 yıl önce doğuya doğru göçmeye başlayan [[:en:Austronesian people|Avustranasya]]'lılar Okyanusya adaları'na gelmişlerdir.
Timor halkının kökenleri [[Güneydoğu Asya]]'ya ve [[Avustralya]]'ya dayanır. İlk başlarda göçen çok küçük halk nesilden nesile dalga dalga büyümüş ve halk kalabalıklaşmıştır. İlk akrabaları Yeni Gine ve Avustralya, 40.000 yıl önce Doğu Timor'a göçmeyi başarmıştır. Milattan 3000 yıl önce doğuya doğru göçmeye başlayan [[:en:Austronesian people|Avustranasya]]'lılar Okyanusya adaları'na gelmişlerdir.


Bu halk Timor'da mümkün olduğunca tarımı geliştirmiştir. Son olarak gelişmiş, uygar Malay toplumu güney [[Çin]] ve kuzey [[Çinhindi]]'nden gelir.<ref>{{Web kaynağı| url = http://www.timor-leste.gov.tl/AboutTimorleste/history.htm | başlık = Brief History of Timor-Leste | erişimtarihi = | yayımcı = Government of the Democratic Republic of Timor-Leste | tarih = 2006 | iş = Official Web Gateway to the Government of Timor-Leste }}</ref><ref>{{Web kaynağı| url = http://www.uc.pt/timor/CURSO1A.HTM | başlık = Population Settlements in East Timor and Indonesia | erişimtarihi = | yayımcı = University of Coimbra | tarih = [[24 October]] [[1994]] | yazar = A. Barbedo de Magalhães | iş = University of Coimbra website }}</ref>.
Bu halk Timor'da mümkün olduğunca tarımı geliştirmiştir. Son olarak gelişmiş, uygar Malay toplumu güney [[Çin]] ve kuzey [[Çinhindi]]'nden gelir.<ref>{{Web kaynağı| url = http://www.timor-leste.gov.tl/AboutTimorleste/history.htm | başlık = Brief History of Timor-Leste | erişimtarihi = | yayımcı = Government of the Democratic Republic of Timor-Leste | tarih = 2006 | iş = Official Web Gateway to the Government of Timor-Leste }}</ref><ref>{{Web kaynağı| url = http://www.uc.pt/timor/CURSO1A.HTM | başlık = Population Settlements in East Timor and Indonesia | erişimtarihi = | yayımcı = University of Coimbra | tarih = [[24 October]] [[1994]] | yazar = A. Barbedo de Magalhães | iş = University of Coimbra website }}</ref>.
183. satır: 183. satır:
[[Dosya:East Timor map mhn.jpg|thumb|350px|right|Doğu Timor haritasında büyük şehirler ve ulaşım yolları]]
[[Dosya:East Timor map mhn.jpg|thumb|350px|right|Doğu Timor haritasında büyük şehirler ve ulaşım yolları]]
{{Ana|Doğu Timor coğrafyası}}
{{Ana|Doğu Timor coğrafyası}}
[[Malay Takımadaları]]na bağlı [[Küçük Sunda Adaları]]nın bir parçası olan [[Timor]] adası bu takımadanın en büyük adasıdır. Kuzeydeki dağlık adalardan [[Ombai Boğazı|Ombai]] ve [[Wetar Boğazı]] ile ayrılan Timor [[Avustralya]]'dan güneydeki [[Timor Denizi]] ile ayrılır. Ülkenin batıdan [[Endonezya]]'ya bağlı olan [[Doğu Nusa Tenggara]] bölgesi ile komşudur. Doğu Timor'un en yüksek yeri [[Ramelau Dağı]] (ya da [[Tatamailau dağı]]) vardır <sup>2,963m.</sup>.
[[Malay Takımadaları]]na bağlı [[Küçük Sunda Adaları]]nın bir parçası olan [[Timor]] adası bu takımadanın en büyük adasıdır. Kuzeydeki dağlık adalardan [[Ombai Boğazı|Ombai]] ve [[Wetar Boğazı]] ile ayrılan Timor [[Avustralya]]'dan güneydeki [[Timor Denizi]] ile ayrılır. Ülkenin batıdan [[Endonezya]]'ya bağlı olan [[Doğu Nusa Tenggara]] bölgesi ile komşudur. Doğu Timor'un en yüksek yeri [[Ramelau Dağı]] (ya da [[Tatamailau dağı]]) vardır <sup>2,963m.</sup>.


Ülkenin iklimi [[Tropikal İklim]]'dir. Ülke sıcak ve nemli'dir. Ülkede kurak ve yağmurlu geçen 2 mevsim vardır. Başkent, en büyük şehir ve liman olan [[Dili]]'dir ve ülkenin kent denilebilecek tek şehiridir. İkinci büyük şehir ise bir doğu kasabası olan [[Baucau]]'dur. [[Dili]]'de uluslararası bir [[havalimanı]], [[Baucau]], [[Suai]] ve [[Oecusse]] gibi daha küçük şehirlerde ise küçük [[Havaalanı|Havaalanları]] vardır. Dili'deki Havalimanı'nın pistinden büyük uçaklar geçemez<ref>A [[Boeing 737]] or [[C-130 Hercules]] the largest.</ref>.
Ülkenin iklimi [[Tropikal İklim]]'dir. Ülke sıcak ve nemli'dir. Ülkede kurak ve yağmurlu geçen 2 mevsim vardır. Başkent, en büyük şehir ve liman olan [[Dili]]'dir ve ülkenin kent denilebilecek tek şehiridir. İkinci büyük şehir ise bir doğu kasabası olan [[Baucau]]'dur. [[Dili]]'de uluslararası bir [[havalimanı]], [[Baucau]], [[Suai]] ve [[Oecusse]] gibi daha küçük şehirlerde ise küçük [[Havaalanı|Havaalanları]] vardır. Dili'deki Havalimanı'nın pistinden büyük uçaklar geçemez<ref>A [[Boeing 737]] or [[C-130 Hercules]] the largest.</ref>.


== Demografi ==
== Demografi ==
[[Dosya:Man_in_traditional_dress,_East_Timor.jpg|right|thumb|upright|Yerel kıyafetler]]
[[Dosya:Man in traditional dress, East Timor.jpg|right|thumb|upright|Yerel kıyafetler]]
{{Ana|Doğu Timor demografisi}}
{{Ana|Doğu Timor demografisi}}
Doğu Timor nüfusu yaklaşık 1 milyondur. Son zamanlarda yetişkin nüfus oranı, yüksek doğum oranları ile artmaya başlamıştır, nüfusun artmasında mültecilerin ülkelerine geri dönmesinin katkısı vardır. Nüfus özellikle başkent ve tek kenti [[Dili]]'de yoğunlaşmıştır.
Doğu Timor nüfusu yaklaşık 1 milyondur. Son zamanlarda yetişkin nüfus oranı, yüksek doğum oranları ile artmaya başlamıştır, nüfusun artmasında mültecilerin ülkelerine geri dönmesinin katkısı vardır. Nüfus özellikle başkent ve tek kenti [[Dili]]'de yoğunlaşmıştır.
218. satır: 218. satır:
| [[28 Kasım]] || Bağımsızlığın ilanı günü || 1975</tr>
| [[28 Kasım]] || Bağımsızlığın ilanı günü || 1975</tr>
| Değişken || [[Ramazan Bayramı]] || </tr>
| Değişken || [[Ramazan Bayramı]] || </tr>
| [[7 Aralık]] || Ulusal Kahramanlar günü || [[Endonezya]]'nın [[Doğu Timor]]'a saldırısı, 1975</tr>
| [[7 Aralık]] || Ulusal Kahramanlar günü || [[Endonezya]]'nın Doğu Timor'a saldırısı, 1975</tr>
| [[8 Aralık]] || [[Immaculate Conception]] || </tr>
| [[8 Aralık]] || [[Immaculate Conception]] || </tr>
| [[25 Aralık]] || [[Noel]] || </tr>
| [[25 Aralık]] || [[Noel]] || </tr>

Sayfanın 21.29, 2 Mart 2015 tarihindeki hâli

Doğu Timor
Repúblika Demokrátika Timor Lorosa'e
República Democrática de Timor-Leste
Doğu Timor Demokratik Cumhuriyeti
Slogan
"Honra, Pátria e Povo" (Portekizce)
"Onur, Anayurt ve Halk"
Doğu Timor haritadaki konumu
Başkent
ve
Dili
Resmî dil(ler)Tetum, Portekizce
HükûmetCumhuriyet
Taur Matan Ruak
• Başbakan
Rui Maria de Araújo
Tarihçe 
• Tanınmadan
28 Kasım 1975
• Tanınma
20 Mayıs 2002
GSYİH (SAGP)2005 tahminî
• Toplam
370 milyon $
• Kişi başına
800 $
İGE0.513
düşük · 2004.
Para birimiABD Doları (USD)
Zaman dilimiUTC+9
Telefon kodu670
İnternet alan adı.tl

Doğu Timor resmî adıyla Doğu Timor Demokratik Cumhuriyeti, Güneydoğu Asya'da Timor adasının doğusu, Atauro ve Jaco adaları ile Oecussi-Ambeno bölgesini kaplayan devlet. Tek komşusu Endonezya'ya bağlı Batı Timor'dur. 14,609 km² yüz ölçümüne sahip olan Doğu Timor'un başkenti Dili'dir.

16. yüzyıl'da Portekiz kolonisi olan Doğu Timor asırlarca Portekiz Timoru adıyla Portekiz'e bağlı kaldı. Endonezya tarafından işgal edilen Doğu Timor 1975 yılında kesin olarak Endonezya'nın 27. vilayeti oldu. 1999 yılında Endonezya bölgenin kontrolü üzerindeki iddialarından vazgeçti ve 20 Mayıs 2002'de bağımsız oldu. Doğu Timor Güneydoğu Asya'nın Katolik çoğunluklu nüfusuna sahip 2 devletinden biridir.

Kişi başına 800 $ milli geliri ile Doğu Timor Gayri safi yurtiçi hasıla ve Satın alma gücü paritesi bakımından Asya'nın ve Dünya'nın en fakir ülkelerinden biridir. İnsani Gelişme Endeksine göre orta gelimiş bir ülke olan Doğu Timor, dünya devletleri arasında gelişmişlik bakımından 142. gelmektedir.

Etimoloji

"Timor" sözcüğünün kökeni Timur sözcüğüdür. Resmî olarak Portekizce adı Timor-Leste (Lua hatası 23 satırında Modül:Dil: Girilen dil kodu veritabanında bulunamadı. Lütfen Modül:Dil/veri'yi kontrol edin..), gayriresmî olarak Tetumca adı Timór Lorosa'e ve bazen İngilizce adı kullanılır. Birleşmiş Milletler Fransızca olan Timor-L'este'i kullanır. Lorosa (Tetumca'da dünyanın "doğu"su) harfi harfine "doğan güneş" anlamına gelir.

Tarih

Erken Tarih

Timor halkının kökenleri Güneydoğu Asya'ya ve Avustralya'ya dayanır. İlk başlarda göçen çok küçük halk nesilden nesile dalga dalga büyümüş ve halk kalabalıklaşmıştır. İlk akrabaları Yeni Gine ve Avustralya, 40.000 yıl önce Doğu Timor'a göçmeyi başarmıştır. Milattan 3000 yıl önce doğuya doğru göçmeye başlayan Avustranasya'lılar Okyanusya adaları'na gelmişlerdir.

Bu halk Timor'da mümkün olduğunca tarımı geliştirmiştir. Son olarak gelişmiş, uygar Malay toplumu güney Çin ve kuzey Çinhindi'nden gelir.[1][2].

Portekiz Koloniliği

Portekizliler, Avrupa'nın ilk kolonilerini 16. yy'da Güneydoğu Asya'da kurdu. Onlar başta Timor adasını ve etrafındaki adaları yönetmeye çalıştılar ama sonra bir tek Doğu Timor'da kolonilerini sürdürebilmişlerdir. Bu sırada Habsburg Hanedanı Portekiz'de hükmetmekteydi (1580-1640).

Uzun yıllar Portekiz idaresinde kaldıktan sonra 1975 yılında komşusu Endonezya tarafından işgal edilen Doğu Timor 1975 yılında kesin olarak Endonezya'nın 27. vilayeti oldu. 1999 yılını takiben Birleşmiş Milletler'in araya girmesiyle özerkliğin verilmesinin ardından Endonezya bölgenin kontrolü üzerindeki iddialarından vazgeçti ve 1999 yılında yapılan referandumun ardından 20 Mayıs 2002'de bağımsızlığını kazandı. 1999 referandum sonrası ve 2006 yılında rakip siyasi partiler, çeteler ve kabileler arasındaki çatışmalar ve ayaklanmalar sırasında başkent Dili ve diğer Doğu Timor kasabaları yakılarak ağır hasar görmüştür. Nüfusun çoğu mülteci kamplarına kaçmıştır ve gerginlik hala devam etmektedir.

Bölge ve Belediyeler

Doğu Timor bölgeler haritası

Doğu Timor'da 13 bölge vardır:

Bu 13 bölge 65 altbölge, 443 sucos ve 2,336 kasaba, köy ve küçük köy'e ayrılır. Şablon:PDFlink

Coğrafya

Doğu Timor haritasında büyük şehirler ve ulaşım yolları

Malay Takımadalarına bağlı Küçük Sunda Adalarının bir parçası olan Timor adası bu takımadanın en büyük adasıdır. Kuzeydeki dağlık adalardan Ombai ve Wetar Boğazı ile ayrılan Timor Avustralya'dan güneydeki Timor Denizi ile ayrılır. Ülkenin batıdan Endonezya'ya bağlı olan Doğu Nusa Tenggara bölgesi ile komşudur. Doğu Timor'un en yüksek yeri Ramelau Dağı (ya da Tatamailau dağı) vardır 2,963m..

Ülkenin iklimi Tropikal İklim'dir. Ülke sıcak ve nemli'dir. Ülkede kurak ve yağmurlu geçen 2 mevsim vardır. Başkent, en büyük şehir ve liman olan Dili'dir ve ülkenin kent denilebilecek tek şehiridir. İkinci büyük şehir ise bir doğu kasabası olan Baucau'dur. Dili'de uluslararası bir havalimanı, Baucau, Suai ve Oecusse gibi daha küçük şehirlerde ise küçük Havaalanları vardır. Dili'deki Havalimanı'nın pistinden büyük uçaklar geçemez[3].

Demografi

Yerel kıyafetler

Doğu Timor nüfusu yaklaşık 1 milyondur. Son zamanlarda yetişkin nüfus oranı, yüksek doğum oranları ile artmaya başlamıştır, nüfusun artmasında mültecilerin ülkelerine geri dönmesinin katkısı vardır. Nüfus özellikle başkent ve tek kenti Dili'de yoğunlaşmıştır.

Din

Doğu Timor Filipinler ile birlikte Asya'daki Katolik nüfus'un olduğu 2 ülkeden biridir. Halkın %90'ı Roma Katolikliğidir. İkinci büyük din eski Doğu Timor başbakanınında dahil olduğu Müslümanlık(5%), üçüncü din ise Protestanlıktır (%3). Küçük dinler Hinduizm (%0,3), Budizm (%0,1) ve diğer yerel dinlerdir. Resmî dilleri Tetum ve Portekizce'dir.

Dil

Doğu Timor'da 2 resmî dil vardır. Bunlar; Portekizce ve Austronesian dillerinden biri olan Tetum'dur. Halk arasında Tetum daha çok kullanılır. Bu 2 dilden sonra Endonezce ve yerli dilleri konuşulur.

En önemli 15 yerli dil: Bekais, Bunak, Dawan, Fataluku, Galoli, Habun, Idalaka, Kawaimina, Kemak, Lovaia, Makalero, Makasai, Mambai, Tokodede ve Wetarese'dir.

Tatiller

Doğu Timor'da resmi tatiller tarihi olayları anmak, bağımsızlık ve din (Katoliklik ve Müslümanlık) için yapılır.Şablon:PDFlink.

Tarih İsim Not
1 Ocak Yılbaşı
Değişken Idul Adha
Mart-Nisan İyi Cuma
1 Mayıs İşçi Bayramı
20 Mayıs Bağımsız yenilenme günü Birleşmiş Milletler egemenliğin birleşmiş milletler tarafından devredilmesi, 2002
Mayıs-Haziran Corpus Christi
30 Ağustos Halka Danışma Günü Halkoylaması yıldönümü, 1999
1 Kasım Tüm Azizler günü
2 Kasım Tüm Ruhlar günü
12 Kasım Ulusal Gençler günü Santa Cruz katliamı yıldönümü, 1991
28 Kasım Bağımsızlığın ilanı günü 1975
Değişken Ramazan Bayramı
7 Aralık Ulusal Kahramanlar günü Endonezya'nın Doğu Timor'a saldırısı, 1975
8 Aralık Immaculate Conception
25 Aralık Noel

Resmi "Anısına tarihler" bunlar tatil değildir fakat iş zamanından kısıntılar yapar;

Tarih İsim
Şubat-Mart Paskalya öncesi perhizin ilk çarşambası
Mart-Nisan Kutsal Perşembe
Mayıs-Haziran Miraç
1 Haziran Uluslararası çocuklar günü
20 Ağustos Doğu Timor Silahlı Kuvvetler Kurtuluş günü (FALINTIL)
3 Kasım Ulusal kadınlar günü
10 Aralık Uluslararası insan hakları günü

Kaynaklar

  1. ^ "Brief History of Timor-Leste". Official Web Gateway to the Government of Timor-Leste. Government of the Democratic Republic of Timor-Leste. 2006. 
  2. ^ A. Barbedo de Magalhães (24 October 1994). "Population Settlements in East Timor and Indonesia". University of Coimbra website. University of Coimbra.  Tarih değerini gözden geçirin: |tarih= (yardım)
  3. ^ A Boeing 737 or C-130 Hercules the largest.

Dış bağlantılar

Devlet