Antarktika: Revizyonlar arasındaki fark

Antarktika
Antarktika
Alan	14.000.000 (Buz örtülü: 13.720.000, Buz örtüsüz: 280.000) km² ( 5.400.000 sq mi)
Nüfus	Kalıcı nüfus: 0 (2014); Geçici Nüfus: ~ 5.000
Zaman dilimi	-4 (Palmer Toprakları); +8 (Wilkes Toprakları)

Etkileşimli olarak geçmişe göz at

[kontrol edilmiş revizyon]

[kontrol edilmemiş revizyon]

← Önceki sürümle aradaki fark Sonraki sürümle aradaki fark →

İçerik silindi İçerik eklendi

GörselVikimetin

Satır içi

Sayfanın 18.26, 4 Ocak 2015 tarihindeki hâli

Antarktika, Güney Yarımküre'nin en güneyinde bulunan ve Güney Kutbu'nu içeren kıtadır. Afrika ve Okyanusya'nın güneyinde olan ve içinde ülke bulunmayan tek kıta. Dünyanın en kurak yeridir, kıtanın bazı yerlerine 2 milyon sene yağmur yağmamıştır.

“Güneydeki efsanevi kıtanın bulunması 200 yıllık bir arayıştan sonra; ancak 1840'ta başarıyla sonuçlanmıştır. Yelkenlisiyle kıyılar boyunca yaklaşık 2.000 km yol alan Charles Wilkes, denizlerden oluşan Kuzey Kutbu'nun tersine, Güney Kutbu'nun olduğu yerde gerçekten büyük bir kıta bulunduğunu kanıtlamıştır. 14,4 milyon km²'lik yüzölçümüyle bu kıta neredeyse Afrika’nın yarısı büyüklüğündedir. Bu bölgenin içinde Güney Shetland, Güney Georgia gibi birkaç takımada da yer alır.

Adı, “Arktika'nın karşısındaki” (Yunanca: Antarktikos) anlamına gelir. Antarktika'yı ortalama 2.000 m kalınlığında büyük bir buz katmanı zırh gibi örter. Bir zamanlar “ulaşılamaz” diye adlandırılan kutup noktasında buzun kalınlığı 4.335 m’yi bulur. Bu buz kütlesi 24 milyon km³'lük hacmi ile yeryüzündeki bütün buzların yüzde 92’sini oluşturmaktadır. Kıyılarından kopan 350-600 m kalınlığındaki buz parçaları günde 1-3 m hızla ilerler ve birbiri üstüne yığılır. Bu tür yüzen yığınlardan biri olan Ross Buz Sahanlığı 540.000 km²'yi bulan alanıyla neredeyse Fransa büyüklüğündedir. Gelgit olayının buzlardan kopardığı büyük parçalar yüzerek çevreye dağılır. Bu tür buzdağları arasında 20.000 km² büyüklüğe ulaşanlar olur.

Güney Kutbu'nda yeryüzünün en soğuk ve en fırtınalı iklimi egemendir. Ortalama sıcaklık yaz aylarında -20° C’dir ve bu, güneyden fırtınalar estiğinde -70 °C'ye kadar düşebilir. Coğrafi Güney Kutbu noktasında bulunan ABD gözlem istasyonunda yapılmış ölçümlerde sıcaklığın yıllık ortalamasının -50° C olduğu, en sıcak ayda ancak -29° C'ye yükseldiği belirlenmiştir. Yani yeryüzünün bu en büyük buzdolabının sıcaklığı Kuzey Kutbu'ndan ortalama 22 derece daha düşüktür.

Antarktika'nın uluslararası telefon kodu +672'dir.

Kökeni

Yunancada Arktos (ἄρκτος) “ayı” anlamına gelmektedir. Kuzey yarım kürede görülebilen Büyük ayı takım yıldızına verilen addır. Kuzeydeki yerleri işaret etmek için “Ayının yanındaki” anlamında Arktikos (ἀρκτικός) kullanılmaktadır.^[2] Sözcük günümüze Arktik (Arctic) olarak gelmiştir. Dünyanın bilinen kuzey bölümünü dengelemek için güneyde olması gerektiği düşünülen henüz bilinmeyen topraklar için de Arktos’un zıttı olarak Antarktikos (ἀνταρκτικός) adı kulanılmıştır. Birleşik ve eril bir ad olan Antarktikos Yunancanın romanizasyonu ile Latinceye dişil versiyonu olarak Antarktiké biçiminde geçmiştir.^[2] “Kuzeyin karşıtı, güneye ait olan” anlamındadır.^[3] Günümüzde kullanılan Antarktik (Antarctic, Antarctique) adının kökeni budur. M.S. Birinci yüzyıldan itibaren ve coğrafi keşifler dönemi boyunca güneydeki bilinmeyen donmuş toprak kütlesini tanımlamak için kullanılmıştır.^[4] Günümüzde ise Güney kutbu, Antarktika kıtası, buz sahanlıkları, çevre sular, Yakınsama alanı, Güney Okyanusu ve buralardaki adalardan oluşan kutup bölgesini tanımlamaktadır. Okunuşundaki ilk /k/ ya da yazılışındaki ilk ‘’c’’ etimolojik nedenlerle yazıma eklenmiş, orta çağda okunmadan telaffuz edilirken, daha sonraları yazıldığı gibi okunur hale gelmiştir.^[5]^[6] Bugünkü coğrafi kullanımından önce, “Antarktik” adı kuzeyin karşıtı anlamında başka yerler için de kullanılmıştır. Örneğin 16. yüzyılda Fransızlar tarafından Brezilya’da kurulan kısa ömürlü bir koloniye "France Antarctique" denilmiştir.

John George Bartholomew tarafından çizilen Antarktika haritası, 1886.

"Antarktik" adının geçirdiği serüvenin bir uzantısı olarak Antarktika adı ilk kez İskoç coğrafyacı ve haritacı John George Bartholomew tarafından Okyanus biliminin öncülerinden Sir John Murray’ın bir makalesi^[7] için 1886 yılında çizdiği haritada kullanıldı. Haritada kıta toprakları Antarctica olarak isimlendirilmişti. Bu harita daha sonra çizilen haritalardaki kullanımın temelini oluşturdu, kıta için Antarktika adının kullanımı giderek yaygınlaştı ve 1920’lerde bütünüyle kabul gördü. ^[4] ^[8]

Keşif tarihi

Coğrafya

lol

Jeoloji

İklim

Antarktika Dünya'nın en soğuk kıtasıdır. Dünya üzerinde ölçülen en soğuk doğal sıcaklık −89.2 °C (−128.6 °F) olarak 21 Temmuz 1983 tarihinde Rusya'nın (eski Sovyetler Birliği'nin) Antarktikadaki Vostok İstasyonunda ölçülmüştür.^[9] Antarktikanın doğu bölümü yüksekliğinden dolayı batısından daha soğuktur.

Nüfus

Kıtada bazı devletlerin kalıcı insanlı araştırma istasyonları bulunmaktadır. Kıta etrafındaki adalarda çalışan, bilimsel çalışmalarda bulunan ve diğer işlerde çalışanlarla birlikte kıtanın nüfusu kışın 1.000, yazın ise yaklaşık 5.000 kadardır.

Biyolojik çeşitlilik

Sıcaklığın çok düşük olması doğal olarak yaşam koşullarını etkilemektedir. Kuzey Kutbu'nda 400'e yakın çiçek açan bitki türü sayılabilirken, Güney Kutbu'nda bir tane bile olmaması bunun bir belirtisidir. Buna karşılık kıtanın kıyılarında ve açık denizlerinde çok sayıda hayvan yaşar. Penguenler, martılar, foklar ve balinalar soğuk, ama besin maddesi açısından zengin Güney Kutbu denizlerindeki planktonları ve balıkları yiyerek yaşamlarını sürdürürler.Kutup ayıları Antarktika'da yaşamaz.

Yönetim ve politika

Ekonomi

Bilim ve teknoloji

Çevre

Dış bağlantılar

Şablon:Kardeş projeler

Kaynakça

^ ^a ^b Washington, DC: Central Intelligence Agency (2013). "Antarctica". The World Factbook 2013-14. Government of the United States. 3 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Bilinmeyen parametre |Erişimtarihi= görmezden gelindi (|erişimtarihi= kullanımı öneriliyor) (yardım)
^ ^a ^b Liddell, Henry George; Scott, Robert. Crane, Gregory R. (Ed.). A Greek–English Lexicon. Antarktikos. Perseus Digital Library. Tufts University. Erişim tarihi: 29 Aralık 2014. Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi: "Liddell" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: Kaynak gösterme)
^ Hince, Bernadette (2000). The Antarctic Dictionary. CSIRO Publishing. s. 6. ISBN 978-0-9577471-1-1.
^ ^a ^b "The Bartholomew Archive". National Library of Scotland. Erişim tarihi: 29 Aralık 2014.
^ Crystal, David (2006). The Fight for English. Oxford University Press. s. 172. ISBN 978-0-19-920764-0.
^ Harper, Douglas. "Antarctic". Online Etymology Dictionary. Erişim tarihi: 29 Aralık 2014.
^ Murray, John (1886). "The exploration of the Antarctic Regions". Scottish Geographical Magazine. 2 (9). s. 527-548. Derginin online versiyonu (ücretli): Geographical Magazine
^ Woodburn, Susan (Temmuz 2008). "John George Bartholomew and the naming of Antarctica" (PDF). CAİRT:Newsletter of the Scottish Maps Forum, 13. ISSN 1477-4186. Bilinmeyen parametre |Erişimtarihi= görmezden gelindi (|erişimtarihi= kullanımı öneriliyor) (yardım); Bilinmeyen parametre |Yayıncı= görmezden gelindi (|yayıncı= kullanımı öneriliyor) (yardım); Bilinmeyen parametre |Editör= görmezden gelindi (|editör= kullanımı öneriliyor) (yardım)
^ Hudson, Gavin (14 December 2008). "The Coldest Inhabited Places on Earth". Eco Localizer. Erişim tarihi: 8 February 2009.