Türk halkları: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmemiş revizyon] |
k RasitK tarafından yapılan değişiklikler geri alınarak, Yagmurlukorfez tarafından değiştirilmiş önceki sürüm geri getirildi. |
Değişiklik özeti yok Etiketler: Mobil değişiklik Mobil ağ değişikliği |
||
| 2. satır: | 2. satır: | ||
{{Diğer anlamı|Türk (anlam ayrımı)}} |
{{Diğer anlamı|Türk (anlam ayrımı)}} |
||
[[Dosya:Map-TurkicLanguages.png|thumb|500px|right|Bir [[Türk dilleri|Türk dili]]nin resmî dil statüsüne sahip olduğu ülke ve bölgeler.]] |
[[Dosya:Map-TurkicLanguages.png|thumb|500px|right|Bir [[Türk dilleri|Türk dili]]nin resmî dil statüsüne sahip olduğu ülke ve bölgeler.]] |
||
'''Türk halkları''', [[Avrasya]]'da geniş bir coğrafyada dağınık olarak yaşayan ve [[Altay dilleri]] ailesinin bir alt kolunu oluşturan [[Türk dilleri]]nin çeşitli [[Ağız (dilbilim)|ağız]], [[şive]] ve [[Lehçe (dil bilimi)|lehçe]]lerini konuşan etnik Türk gruplarıdır. |
'''Türk halkları''', [[Avrasya]]'da geniş bir coğrafyada dağınık olarak yaşayan ve [[Altay dilleri]] ailesinin bir alt kolunu oluşturan [[Türk dilleri]]nin çeşitli [[Ağız (dilbilim)|ağız]], [[şive]] ve [[Lehçe (dil bilimi)|lehçe]]lerini konuşan etnik Türk gruplarıdır. Türk ırkı en yüce ırktır. Türk Irkı Sağolsun! |
||
== Coğrafî dağılım == |
== Coğrafî dağılım == |
||
Sayfanın 06.33, 28 Ağustos 2014 tarihindeki hâli
 | Bu madde hiçbir kaynak içermemektedir. (Bu şablonun nasıl ve ne zaman kaldırılması gerektiğini öğrenin) |
Türk halkları, Avrasya'da geniş bir coğrafyada dağınık olarak yaşayan ve Altay dilleri ailesinin bir alt kolunu oluşturan Türk dillerinin çeşitli ağız, şive ve lehçelerini konuşan etnik Türk gruplarıdır. Türk ırkı en yüce ırktır. Türk Irkı Sağolsun!
Coğrafî dağılım
.jpg)
Türk halklarının 1995 yılındaki verilere göre toplam nüfusu 170 milyona ulaşmıştır. Günümüzde ise 200-250 milyona ulaştığı tahmin edilmektedir.[1][kaynak belirtilmeli]
Sovyetler Birliği'nin dağılması ile Azerbaycan, Özbekistan, Kazakistan, Kırgızistan ve Türkmenistan bağımsızlıklarını kazandılar ve Türk dillerini egemen ve resmî dil olarak kabul eden devletlerin sayısı, Türkiye ve Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti ile birlikte yediye çıkmıştır. Bunların dışında Rusya, İran (Doğu Azerbaycan, Batı Azerbaycan, Erdebil, Zencan, Hamedan ve Fars eyaletleri ile Türkmensahra bölgesi), Çin (Doğu Türkistan (Uyguristan), Kansu), Tacikistan ve Afganistan (Mezar-ı Şerif çevresi), Gürcistan (Ahıska, Ahılkelek, Borçalı (Kvemo Kartli) bölgeleri) 'da Türk dilleri konuşan azınlıklar yaşamaktadırlar.
Osmanlı Devleti'nin yayılma alanında bulunan Yunanistan (Trakya Bölgesi), Bulgaristan (Rodop ve Deliorman bölgeleri), Romanya (Dobruca'nın batısında Kobro Nehri çevresi), Kosova, Makedonya, Suriye,Mısır ve Irak (Musul, Kerkük, Erbil bölgeleri) 'ta da Türkler ve Türkçe konuşan topluluklar bulunur.
Ayrıca modern dönemdeki işçi göçleri sonucunda, Almanya, Hollanda, Fransa, Belçika, Avusturya, İsviçre, İsveç, Danimarka, Norveç, Britanya, ABD, Kanada, Avustralya, Libya, Suudi Arabistan ve Yeni Zelanda gibi birçok ülkede Türk toplulukları oluşmuştur.
Aşağıda Türk dillerini anadili olarak konuşan toplulukların başlıca yerleşim alanları ve yaklaşık nüfusları gösterilmiştir.
.svg){kind=small}
Türk dilleri
Türk dilleri maddesine bakınız.
.png)
Türk dilleri birbirlerini anlayabilen dillerden oluşan gruplara ayrılır. En büyük grup Türkiye Türkçesi, Azerice ve Türkmenceyi içine alan Oğuz grubudur. Diğer gruplar, Uygur, Kıpçak, Ogur, Sibirya ve Argu gruplarıdır. Aynı grubun içinde yer alan dillerin arasındaki fark bir şive farkı kadardır, ancak iki farklı gruba ait dilin arasında anlaşabilirliği zorlaştıran ya da imkânsız kılan gramer farkları vardır.
Tarihçe
- "Türk" sözcüğünün kökenine ilişkin çeşitli görüşler için Türk kelimesi maddesine bakınız.
"Türk" adına tarihte ilk kez MS 6. yüzyıl ortalarında Orta Asya'da Göktürk Kağanlığı (Kök Türk veya Göktürk adıyla da bilinir) kuran bir boy veya aşiretin adı olarak tesadüf edilir. Göktürk Kağanlığı'nın kazandığı büyük prestijden ötürü, daha sonraki yüzyıllarda Oğuzlar, Kırgızlar, Türgişler gibi çeşitli boylar da "Türk" adını benimsemiştir.
Göktürklerden önce
Göktürk Kağanlığı'nun ortaya çıkışından önce Türk dilleri konuşan kavimler hakkında tarihi ve epigrafik bilgi çok kısıtlıdır. Arkeolojik buluntulardan hareketle oluşturulan hipotezler, doğal olarak, önemli oranda spekülatif malzeme içerir.
Göktürklerden önce Güney Sibirya'da ve Kuzey Çin'de çok sayıda Türkçe konuşan topluluğun bulunduğu bilinmektedir.[kaynak belirtilmeli] Bunlardan biri Tiele'dir. Bunlar Hsiung-nu Birliği'nin dağılmasından sonra ortaya çıkmışlardır.
Göktürk Kağanlığı'ndan 700 yıl kadar önce, MÖ 2. yüzyılda, Çin kaynaklarında Hiung-nular Orta Asya'ya egemen olmuştur. Ancak gerek Hiung-nu, gerek Hun'ların kullandığı dil veya dillerin Türk dilleriyle bağlantılı olup olmadığı açık değildir. Göktürk Kağanlığı, Hiung-nuların devlet yapısına ilişkin bazı gelenekleri, Tengri (tanrı) inancını ve bazı tarihi gizemleri devralmıştır. Ancak bundan hareketle dilsel veya etnik süreklilik varsayılamaz.
Orta Asya'nın "bozkır imparatorlukları" içinde Türk halkları daima belirleyici bir rol oynadılar; çoğu zaman bu imparatorlukların kurucu ve yönetici zümresini oluşturdular. İnsan eliyle yapılmış en büyük yapı olan Çin Seddi, Çin'in yerleşik uygarlık alanlarını Orta Asya'nın bozkır halklarına karşı korumak için MÖ 2. yüzyılda inşa edildi.
Orta Asya'da bulunan arkeolojik kalıntılar, erken Neolitik çağa giden bir kültürün varlığını kanıtlamaktadır (Bakınız: Afanas'evo Kültürü, Andronovo Kültürü, Karasuk Kültürü, Tagar Kültürü). Bu kültürler ile tarihi dönemlerdeki Türk, Moğol, Tohar ve Tibet kültürleri arasında bazı devamlılıklar görülür. Ancak bu olgu, prehistorik Orta Asya kültürlerini "Türk" veya "Moğol", "Tohar" vb. olarak tanımlamak için yeterli değildir.
Chicago Üniversitesi bünyesinde 2003'te yapılan bir araştırmada, Moğolistan'da Egyin Gol'de bulunan Hiung-nu dönemine ait insan kalıntılarıyla Anadolu'da derlenen veriler arasında bazı genetik benzerlikler tespit edilmiştir.[9]
Göktürklerden sonra
Göktürk Kağanlığı'nu kuran Türk halkının köken efsanesine 8. yüzyıla ait olan Orhun Yazıtları'nda ve daha sonraki birçok kaynakta yer verilmiştir. Buna göre Türk halklarının anayurdu Altay dağları yakınında, Selenga ve Orhun ırmakları arasında bulunan Ötüken Ormanı idi. Bu yer Baykal Gölü'nin güney ucunun 250 km kadar güneyinde olup, günümüzde Moğolistan sınırları içinde bulunmaktadır.
Dilsel verilerden hareket eden bazı araştırmacılar Türk dillerinin nihai kökeninin daha kuzeyde, belki Baykal Gölü'nün kuzeyinde veya doğu Sibirya'da olabileceğini ileri sürmüşlerdir. (Türk dillerinde ılıman ve soğuk iklim ormanlarına ilişkin kelimeler bozkır kuşağına ilişkin kelimelerden daha eski ve daha zengindir.[kaynak belirtilmeli])
Göktürk Kağanlığı'nın 8. yüzyılda yıkılmasından sonra Uygurlar, bugünkü Moğolistan ve Batı Çin'i kapsayan güçlü bir imparatorluk kurdular. 10. yüzyılda Orta Asya'nın Batısında bir imparatorluk kuran Karahanlılar, Müslümanlığı benimseyen ilk Türk hanedanıydı. Yine 10. yüzyılda, Türk asıllı bir mamlûk olan Gazneli Mahmut, Afganistan'ın Gazne kentinde bir imparatorluk kurarak Hindistan'ın büyük bir bölümüne egemen oldu.[kaynak belirtilmeli]
Orta Doğu'nun İslam ülkelerinde Türk halkları 8. yüzyıldan itibaren profesyonel paralı asker olarak önemli bir yer edinmişlerdi. 9. yüzyıl sonunda Abbasi İmparatorluğu'nun zayıflamasıyla mamlûkler Mısır, Bağdat ve İran'da bağımsız veya yarı bağımsız devletler kurdular.[kaynak belirtilmeli]
1040 yılı dolayında, Oğuz boyuna mensup olan Selçuklular İran'ı ele geçirerek Büyük Selçukluları kurdular. 1071 yılında Selçuklular Bizans İmparatorluğu'nu ağır bir yenilgiye uğratarak, Anadolu, Suriye ve Kafkaslar'da çok sayıda Anadolu Beyliklerinin ortaya çıkmasına zemin hazırladılar. Ancak Türk halklarının kitle halinde Anadolu'ya yerleşmesi daha çok 13. yüzyılda, Moğol istilasından batıya kaçmalarıyla gerçekleşti.[kaynak belirtilmeli]
13. yüzyıl sonunda Anadolu'da kurulan Türk devletlerinden biri olan Osmanlı Devleti, İslam dünyasının en güçlü imparatorluğu haline geldi. Balkan Yarımadası'nı fethetti; 16. yüzyılda bir yandan Viyana'ya dayandı ve diğer yandan Cezayir'i himaye altına aldı.[kaynak belirtilmeli]
Orta Asya'nın egemenliği 13. yüzyılda Cengiz Han'ın kurduğu Moğol hanedanının eline geçti. Ancak Moğol İmparatorluğu'nda da Türk halklarının kilit mevkilerde idi.[kaynak belirtilmeli] 14. yüzyılda Orta Asya ve İran'ı fetheden Timur, Cengiz Han soyundan olmayan Moğol soylulardan olup Türkleşmiş olanlardandı.[kaynak belirtilmeli] 16. yüzyıl başında Özbek Han önderliğindeki Şeybani'lerin istilasından sonra Orta Asya'da bir daha güçlü bir imparatorluk doğmadı.[kaynak belirtilmeli] Orta Asya'daki Özbek hanlıkları 18. ve 19. yüzyıllarda güçlenen Rusya İmparatorluğu'nun egemenliği altına girdiler.[kaynak belirtilmeli]
Demografi ve Antropoloji
Türk halkları günümüzde Doğu Sibirya'dan Orta Asya'ya, Anadolu'dan, Balkanlar'a kadar geniş yayılım göstermektedir. Türk halklarının yoğun olarak yaşadığı başlıca ülkeler Doğu Türkistan, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Türkmenistan, Türkiye, Azerbaycan ve İran'dır. Irak, Rusya, Balkanlar ve diğer çeşitli Avrupa ülkelerinde de ayrıca azınlık konumunda bulunan Türk kökenli halklar yaşamaktadır.
Bugün nüfusları yaklaşık 150-200 milyonu bulan[10] Türk halkları, etnik olarak yayılım sahaları içerisinde Doğu'ya gittikçe "mongoloid" (sarı), Batıya gittikçe de "europid" (beyaz) ırk özellikleri göstermektedir.[11] Türk halkları tarihte sıklıkla "beyaz" (europid) ırkın bir alt kolu olan ve "sarı" (mongoloid) ırkla karışmış ırkı tanımlamak için kullanılan[12][13] "Turanid" terimi ile anılmışlardır. [14]
Türk halklarının da içerisinde yer aldığı bilinen Orta Asya kültür çevrelerine (Afanasiyevo-(MÖ 2500-1700), Andronova-(MÖ 1700-1200), Okunevo-(MÖ 1000-), Karasuk-(MÖ 1300-800) v.b.) ait insan kalıntıları, bu bölgede en eski çağlardan beri bu iki farklı ırkın iç içe yaşadığını göstermektedir.[15][16]
Bilimsel görüşler
 | Bu alt başlığın geliştirilmesi gerekiyor. |
Türk halklarının dilleri, kültürleri ve tarihi ile meşgul olan bilim dalının adı Türkoloji'dir. Bu anlamda görüş bildiren Fransız tarihçi ve Türkolog Jean-Paul Roux Türklerle ilgili olarak:
- "Türkler dışardan evlenme eğiliminde oldukları ve eşlerini Türk olmayanlar arasından seçtikleri, rastladıkları her kavimle kaynaştıkları, dilleri çok büyük bir çekim gücüne sahip olduğu ve pek çok topluluk da bu dili ve kültürü benimsediği için Türklerle ilgili karakteristik denilebilecek (..) herhangi bir özellik saptama olanağı kalmamıştır. (...) [17] Çünkü dünyada en çok yayılan ve gittikleri bölgelerdeki yerli halklarla en çok karışan millet Türkler'dir. Türklerle ilgili olarak kabul edilebilecek tek tanım dilbilimsel olandır. Türk; Türk diliyle konuşandır;" tarifinden sonra, "İnsanlık tarihinde baştan beri var olan bu millet;kendine özgü yasaları, ayırt edici özellikleri olan canlı bir organizma, çok çeşitli ögelerden oluşmuş; ancak matematiksel bir bütün oluşturmuş ve kesin ve net tanımla Türk adını almış, aynı kültürden olan,aynı dili konuşan insan topluluğudur; ifadesini kullanmıştır.[17].
Türkiye'deki Türk dillerinin dağılımı
|
Çağdaş Cumhuriyetler
| Devlet | Tarih | Notlar | |
 |
Türkiye | 1923-.... | |
 |
Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti | 1983-.... | |
 |
Azerbaycan | 1991-.... | |
 |
Kazakistan | 1991-.... | |
 |
Kırgızistan | 1991-.... | |
 |
Özbekistan | 1991-.... |
|
 |
Türkmenistan | 1991-.... |
Çağdaş Özerk Cumhuriyetler
| Devlet | Tarih | Notlar | |
 |
Sincan Uygur Özerk Bölgesi | 1955-.... |
|
 |
Altay | 1991-.... | |
| Dosya:Balkarya.gif | Balkar | 1991-.... | |
 |
Çuvaşistan | 1991-.... | |
 |
Dağıstan | 1991-.... | Halkın yaklaşık %25'ini Türki halklar olan Kumuklar, Azeriler ve Nogaylar teşkil eder. Kafkasya Avarları'nın kökeni tartışmalıdır.
|
 |
Gagavuzya | 1991-.... | |
 |
Kırım Özerk Cumhuriyeti | 1991-.... | |
 |
Hakasya | 1991-.... | |
 |
Karaçay | 1991-.... | |
 |
Karakalpakistan | 1991-.... | |
|
Nahçıvan | 1991-.... | Azerbaycan'ın bir bölgesidir. |
 |
Tataristan | 1991-.... | Rusya'da bir bölgedir. |
 |
Tuva | 1991-.... | |
 |
Yakutistan | 1991-.... |
Dinler
Türk halklarının büyük bir çoğunluğu 10. yüzyıldan itibaren İslam dinini kabul etmiştir. Ancak Gagavuzlar, Çuvaşlar ve Yakutlar gibi Hıristiyanlığın Ortodoks koluna mensup olan, Kırımçaklar ve Karaylar gibi Yahudilik dinine mensup olan, Tuvalar gibi Budizm dinine mensup olan ve Altaylar gibi geleneksel Gök-Tanrı veya Şamanizm inancını sürdüren Türk toplulukları da vardır.
Dinsel Tarih
Türklerin dinî hayatını kısaca İslamiyet öncesi ve sonrası olmak üzere iki ana kısma ayırabiliriz. İslamiyet’i kabul etmeden önce Tengricilik dinine tabi olan bu Asya topluluğu, önce yönetici kesiminin, daha sonra da halk tabakasının Müslümanlığı kabul etmesiyle İslam'ı inanç dünyalarının merkezine yerleştirmişlerdir. Örneğin: Muhammed Peygamberin, Türkler hakkında "أتركوا الترك ما تركوكم" (Uturkû al-Turka ma tarakûkum) yani "Türkler size dokunmadıkça siz de onlara dokunmayın," dediği rivayet edilir.[22][23] Böylece Türklerin İslamiyetin koruyucusu olan bir millet haline geleceği yönündeki inanç bu Hadis-i Şerif'e dayanarak öne sürülür. Bu hadis bazı kaynaklarda "Habeşliler sizinle uğraşmadıkça siz de onlara uğraşmayınız. Ve Türkler size dokunmadıkça siz de Türkler’e dokunmayınız!" (دَعُوا الْحَبَشَةَ مَا وَدَعُوكُمْ ، وَاتْرُكُوا التُّرْكَ مَا تَرَكُوكُمْ) şeklinde yer alır.[24][25][26]
Ancak buna karşın değişik kaynaklarda gerçek (sahih) olmadığı veya gerçekliği (sahihliği) kanıtlanamadığı halde Muhammed Peygamberin söylediği iddia edilen, Hadis olduğu öne sürülen pek çok söz bulunur. Örneğin Kaşgarlı Mahmud "Divânu Lügati't-Türk"te Türkleri öven pek çok hadise yer vermiştir. Ancak bunların neredeyse hiçbirisi hadis kaynaklarında yer almaz. Bunlardan bir tanesi şöyledir: "Türk dilini öğreniniz, çünkü onlar için uzun sürecek egemenlik vardır."[27] Bu cümleden önce şöyle bir açıklama bulunur: "And içerek söylüyorum, ben Buhara'nın, sözüne güvenilir imamlarından birinden ve başkaca Nişabur'lu bir imamdan işittim."[28][29] Ancak bu hadis güvenilir (hatta yeterince güvenilir bile olmayanlar dahil) hiçbir hadis kaynağında yer almaz, dolayısıyla sahih kabul edilemez.[30]
Bunun dışında Orta Asya’da Şamanist geleneğin bazı yönlerini İslam ve Hıristiyanlıkla bir biçimde bağdaştırarak sürdüren toplumlar olduğu gibi, bir inanç sistemi olarak Kamlık (Türk-Moğol Şamanizm’i) dışında başka bir din kabul etmeyen topluluklar da -sayıları çok az da olsa- günümüzde dahi mevcuttur. Bu toplumların bugünkü uygulamaları bile geçmiş çağlardaki inançları hakkında pek çok kıymetli bilgiler içerir. Bunun dışında geçmiş dönem inançlarına ait pek çok uygulama ve anlayışın örtülü bir biçimde günümüzde varlığını sürdürdüğü de görülmektedir. Ancak istisnalar (mesela Gagavuzlarda Hıristiyanlık, Karaylarda Musevilik, Moğollarda Budizm, kimi Sibirya ve Altay boylarında Kamlık) dışında İslam Dini tüm Türk Dünyasının en önemli ortak paydalarından ve ortak değerlerinden birisidir. Türklerin devlet kurarak yayılmış oldukları alanların tamamında nüfusun en az yüzde 90’ı İslamiyet’i benimsemiş durumdadır. Dolayısıyla İslamiyet artık Türk Dünyası için halk kültürünün asli unsurlarını da içeren ve etkileyen bir öneme sahiptir.
Tarihi Türk halkları ve boyları
- Afşarlar ya da Avşarlar
- Ağaçeri
- Hazarlar
- Göktürkler
- Hunno-Bulgarlar: Bugünün Bulgaristan-Bulgarları islavlarla karışmış Türklerin torunlarıdır, ama kendilerini islav olarak görürler. Bulgarların ilk Kağanları Türkçe konuşurdu (Bulgar-Türkçesi), bakınız: Volga Bulgarları
- Karamanoğulları: Devlet-i Âliyye'nin (Osmanlı Devleti) Karamanoğulları Beyliği'ni ortadan kaldırmasından sonra Kıbrıs'a göç etmişlerdir. Osmanlı'ya oynadıkları oyunlar, "Karaman'ın koyunu, sonra çıkar oyunu" deyimiyle ad bulmuştur.
- Kanglılar
- Karahanlılar
- Kara Kıtaylılar
- Karaçaylar
- Gacallar
- İskitler
- Karluklar
- Kayılar
- Keraitler
- Kerul-Tatarları
- Kimekler ya da Kımaklar
- Kınıklar
- Yenisey-Kırgızları
- Kutrigurlar
- Kıpçaklar (Romanya'da yaşayan ve macarca konuşan Székler Kumanların torunları olarak görülebilir.
- Merkitler
- Naymanlar
- Oğuzlar
- Ogurlar
- Onogurlar
- Osmanlılar
- Peçenekler
- Sakalar
- Sabirler
- Karakoyunlular
- Selçuklular
- Tabgaçlar
- Tahtacılar
- Tarduşlar
- Toxsıler
- Çiğiller
- Türgişler
- Utrigurlar
- Akkoyunlular
- Yağmalar
- Yabakular
Günümüz Türk halkları
- Afşarlar
- Ahıska Türkleri
- Aymaklar
- Azeriler
- Balkarlar
- Başkurtlar
- Batı Trakya Türkleri
- Bulgaristan Türkleri
- Hamseler
- Irak Türkmenleri
- Kaçarlar
- Kafkasya Türkleri
- Kafkasya Türkmenleri ya da Stavropol Türkmenleri
- Karadağ Türkleri
- Karaylar
- Karakalpaklar
- Karapapaklar ya da Terekemeler
- Karaçaylar
- Kaşkaylar
- Kayılar
- Kazaklar
- Kırgızlar
- Kırımçaklar
- Kırım Tatarları
- Kızılbaşlar
- Kosova Türkleri
- Kumuklar
- Makedonya Türkleri
- Nogaylar ya da Nogay-Tatarları
- Salarlar
- Romanya Türkleri
- Sibirya Türkleri
- Şahsevenler
- Suriye Türkleri
- Tatarlar
- Terekemeler
- Çuvaşlar
- Türkiye Türkleri
- Türkiye Türkmenleri
- Türkmenler (Doğu-Oğuzları da denir)
- Uygurlar
- Yugurlar
- Öngütler - Gobi Çölü çevresinde yaşayan bir halk.
- Özbekler
- Halaçlar ya da Kalajlar, Kalaçlar
- Kıbrıs Türkleri
- Gagavuzlar
Küçük Türk grupları
- Beltirler
- Delikanlılar (İran'da yaşayan Türkçe konuşan küçük halk)
- Kamasinler
- Zagajlar
- Çulım Tatarları
- Kaçlar (Kaçalar)
- Koyballar
- Kızıllar
Ayrıca bakınız
Kaynaklar
- ^ M1
- ^ Turkish Speaking Peoples, Joshua Project
- ^ Uzbek, Northern Speaking Peoples, Joshua Project
- ^ Uzbek, Southern, Joshua Project
- ^ Azerbaijani, North Speaking Peoples, Joshua Project
- ^ Azerbaijani, South, Joshua Project
- ^ a b c Lars Johanson / Elisabetta Ragagnin, Central Asia and Mongolia IX Regional Overview, Sociolinguistics Vol. 3, No. 3, s. 1890
- ^ 2013 yılı Tuva nüfusu http://tuvastat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/tuvastat/resources/2a2fdf804147762caba2ef367ccd0f13/%D0%A7%D0%98%D0%A1%D0%9B%D0%95%D0%9D%D0%9D%D0%9E%D0%A1%D0%A2%D0%AC+%D0%9D%D0%90%D0%A1%D0%95%D0%9B%D0%95%D0%9D%D0%98%D0%AF.htm
- ^ Christine Keyser-Tracqui, Eric Crubézy , Horolma Pamzsav, Tibor Varga, Bertrand Ludes, "Population origins in Mongolia: Genetic structure analysis of ancient and modern DNA", American Journal of Physical Anthropology, 2006 Apr 4.
- ^ Brigitte Moser, Michael Wilhelm Weithmann, Landeskunde Türkei: Geschichte, Gesellschaft und Kultur, Buske Publishing, 2008, p.173
- ^ Golden, "Türk halkları tarihine giriş."
- ^ Racial and cultural minorities: an analysis of prejudice and discrimination, Environment, development, and public policy, George Eaton Simpson, John Milton Yinger, Springer, 1985, ISBN 0-306-41777-4, p.32.
- ^ American anthropologist, American Anthropological Association, Anthropological Society of Washington (Washington, D.C,), 1984 v. 86, nos. 3-4, p. 741.
- ^ Eickstedt, Rassenkunde und Rassengeschichte der Menschheit, 1934, pp. 169-174. In: Maksim Grigorʹevich Levin, Ethnic origins of the peoples of northeastern Asia, Arctic Institute of North America by University of Toronto Press, 1963, p.31.
- ^ Ögel,İslamiyetten önce Türk kültür tarihi s.5-7
- ^ Karatay, İran ile Turan s.29
- ^ a b Jean Paul Roux, çev.: Aykut Kazancıgil, Lale Arslan-Özcan, Türklerin Tarihi: Pasifik'ten Akdeniz'e 2000 Yıl, Kabalcı Yayınevi, Şubat 2007, ISBN 9759970910, Sayfa 29
- ^ Documentation for ISO 639 identifier: crh
- ^ Crimean Turkish
- ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi;EthnoTRAisimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme) - ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi;KONDAisimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme) - ^ El-Cüveyni; Tarih-i Cihan-güşa, 1, s:11
- ^ İmam Taberani (Mu’cem’ül-Kebir ve Mu’cem’ül Evsat)
- ^ (Sünen-i Davud, IV.s:112)
- ^ Câmi'u's-Sahîh, 3884
- ^ Ebû Davud , Melâhim: 8.
- ^ Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. ISBN 975-16-0405-2, Cilt-1, Sayfa:3
- ^ Divânu Lügati't-Türk, Kaşgarlı Mahmud, Trc. Besim Atalay, I, XVII, TDK Ankara
- ^ Türklerin Araplarla Münasebetleri, Sami Baskın, ODÜ, Sosyal Bilimler Arastırmaları Dergisi
- ^ KARAHANLI DÖNEMİ TÜRKÇESİNDE SÖZÜN ETKİLİ KULLANIMI, Ramazan Çakır, Mevlana Üniversitesi
