Postmodern edebiyat: Revizyonlar arasındaki fark

Etkileşimli olarak geçmişe göz at

[kontrol edilmiş revizyon]

← Önceki sürümle aradaki fark Sonraki sürümle aradaki fark →

İçerik silindi İçerik eklendi

GörselVikimetin

Satır içi

Sayfanın 18.14, 13 Haziran 2014 tarihindeki hâli

Postmodern Edebiyat

Modernist edebiyat eleştirmenleri edebi eserlere bir "tür"ün örnekleri olarak bakmaya ve onları bu türün "sınır"ı içinde geçerli olan bir "ana kod"a uygun biçimde yargılamaya eğimliyken, "Postmodern" üslup, bir eseri kendine özgü bir retorik ve diyalektiğe sahip olan ama ne türden olursa olsun herhangi bir başka metin ile karşılaştırılabilecek bir metin olarak görmektir.

Kaynak

David Harvey, Postmodernliğin Durumu, Metis Yayınları, İstanbul, s.58.

@@ 1. satır: / 1. satır: @@
-{{diğer anlamı2|Postmodern}}
+== Postmodern Edebiyat ==
+Modernist edebiyat eleştirmenleri edebi eserlere bir "tür"ün örnekleri olarak bakmaya ve onları bu türün "sınır"ı içinde geçerli olan bir "ana kod"a uygun biçimde yargılamaya eğimliyken, "Postmodern" üslup, bir eseri kendine özgü bir retorik ve diyalektiğe sahip olan ama ne türden olursa olsun herhangi bir başka metin ile karşılaştırılabilecek bir metin olarak görmektir.
-'''Postmodern roman''', bir anlamda söylemsel olarak mimaride başlayıp gelişen, kurumsal, kuramsal ve düşünsel alanlarda hızla yayılan ve 20. yüzyılın ikinci yarısından itibaren edebiyat dünyasında da kendisini gösteren postmodernizmin ürünüdür. [[Edebiyat]] yapıtlarında özellikle [[roman]]larda görülen [[postmodern]] eğilim, genel postmodernizmin söylemsel ve düşünsel yönelimlerinden doğrudan etkilenir ve o söylemsel yapının özelliklerini barındırır.
-== Postmodern romanın kökleri ==
-Bu roman türünde yazar, dış dünyayı birebir yansıtmaktan özellikle kaçınır. Postmodern romanın kökleri incelenmek istediğinde bu köklerin sanıldığından çok daha eskilere uzandığı görülür. Bunların belli başlıcaları şöyle zikredilebilir.
-Postmodern romanın kökleri, öncelikle [[postmodern durum]]un ve postmodern düşüncenin ortaya çıkmasından çok daha eskilere gider. Daha klasik roman olarak adlandırılan roman gelenegi içinde bile postmodern romana ait öğelerin görülmesi sözkonusudur.Hatta roman türünün öncü metinlerinde postmodern romanın özellikleri olarak kabul edilen girişimler görülür.[[Jale Parla]], [[Don Kişot]]’un bir anlatı türü olarak romanın öncüsü olduğu kadar, ''üst-kurmaca'', ''temsilin sorunsallaştırılması'', ''parodi'', ''ironi'' ögelerini de barındırdığını, bu bakımdan [[Miguel de Cervantes]]’in ve kitabının modernitenin öncü yazarlarından ve yaptlarından olduğu kadar postmodernizmin de habercisi olduğunu belirtir.
-Bir başka köken, geç dönem modernist romanlarda görülür. Postmodern romana ait olduğu kabul edilen ögelerin çoğunun bizzat modernist roman içinde ortaya çıkması söz konusudur. Meselâ, [[Thomas Mann]], [[Robert Musil]], [[James Joyce]], [[Virginia Woolf]], [[Samuel Beckett]] gibi yazarlar, hem işledikleri konular hem de işleyiş biçimlerindeki yenilikleriyle ''postmodern romanın köklerinde'' yer alırlar.Ancak modernist romancılar, belirli bir ölçüde sanatçı olan okurları hedeflemelerine rağmen, postmodern yazarlar bir anlamda metnin okumalarını çoğaltırlar.Modernist roman okurun ''belirli bir yoruma'' ulaşmasını zorlaştırmak için elinden geleni yaparken, postmodernist roman, belirli bir evrensel yoruma yol açabilecek ''anlam bütünlüklerine'' kuşkulu bakışı dolayısıyla anlamın sürekli kaybolduğu ya da ertelendiği metinler olarak üretilir.
-Postmodern romanın köklerinden birisi de [[Beat Kuşağı]] olarak adlandırılan yazarlara uzanır.[[Jack Kerouac]] ve [[Allen Ginsberg]]’in bu kuşağın ruhunu yansıtan [[avangard]] yapıtları ve [[William Burroughs]]'un kitapları , anlatı geleneğinde [[sürrealizm]]e benzeyen bir eğilim olarak belirginleşir. Macera, coşku ve cinsel fantezilerdeki yoğunluk, sanat-dışılık ve toplumu ve onun taleplerini reddedişdeki bireysel radikallik bu kuşağın özellikleri olarak bilinir; yazınsal alanda da tam bu şekilde bir içerik ve söylem yapısı kulanmışlardır. Postmodern romanlarda bu tür etkileri görmek mümkündür.
-Kendi yapıtlarını başka yapıtların bir parçası olarak tanımlayan Fransız yazar [[Georges Perec]] postmodern romanın köklerinde bulunan yazarlardan biri olarak değerlendirilebilir.Perec'in neredeyse konularından daha çok kitaplarının teknik yönleri ilginclikler barındırır. Postmodern romanlarda görülen zevk ya da okumanın amacı ve gerekcesi olarak zevk ögesini Perec'in metinlerinde görürüz. Onun [[lipogram]]lara dayanan metinleri bir ilginçlik örneğidir. ''[[Kayboluş (roman)|Kayboluş]]'' adlı romanını Perec hiç "e" harfi kullanmaksızın yazmıştır.
-[[Jorge Luis Borges]] ise, postmodern romancılar arasında değilse bile köklerinde tartışmasız bir şekilde yer alır. Üst-anlatı, parodi, anlamın sorunsallaştırılması, çoğulluk ögeleri Borges’in hemen bütün metinlerinde görülen özelliklerdir. Bunun yanında, gerçek/gerçek-dışı onun metinlerinde sürekli birbirine geçiştirilir, gerçeklik sürekli olarak yeniden yorumlanabilir şekilde kurgulanır. Fantazi Borges anlatılarının vazgecilmez ögelerinden biridir.
-== Genel Özellikleri ==
-Postmodern roman denilince ilk akla gelen [[dil oyunları]] düşüncesidir. Dilin gerçekliği ''temsil eden'' değil ''kuran'' bir yapı olduğu önermesinden hareket ederler.Postmodern romancılar, bu anlamda postmodern teorinin ''temsili sorunsallaştırma'' girişimini üstlenirler, ve gerçekligi temsil etmekten ziyade anlam çoğulluğunu hedeflerler.Çünkü dil, postmodern anlayışa göre bir gerçekliği temsil etmez, belirli bir anlamda aksine ''gerçekliği kurar''. Postmodern roman, tam da dile dair bu bilgi ile üretilen anlatıları işaret eder.
-Çoğu postmodern romancıda, hem anlatıcının ([[yazar]]'ın) hem anlatının sürekli devrede olması, metin içinde birçok anlatıcı sese imkân verilmesi, anlatı içinde anlatıların içiçe gecmesi ya da anlatı içinde başka bir anlatının/ya da anlatıların izinin sürülmesi türünde ögeler görülür. Bu romanlarda ''yazar’ın geleneksel statüsünü kaybettiği'' ya da en azından bu statüsünün sorunsallaştırıldığı görülür.Temsilin yani sıra yazarın konumu da sorunsallaştırılır. Bu noktada, "anlamı üreten okurdur" düsüncesi belirginlik kazanır. Bu önerme tamamen ona ait olmasa bile büyük ölcüde ''postmodern roman anlayışının'' düsturlarından biridir.
-Öte yandan, romanlar, kendilerinden önceki anlatıların seslerini yankılarlar.Bu anlamda, postmodern roman, edebi anlatıların ya da daha doğrusu tüm edebiyat geleneğinin bir [[parodi]]si olarak belirir. Kristeva’nin değişiyle bu durum, edebi metnin, [[Metinlerarasılık|metinlerarası]] bir göndermeler mozaği içinde oluştuğu anlamına gelir. Bu nedenledir ki, postmodern roman, tek doğrultulu, kapalı, kapanabılır tek bir anlam katmanına sahip anlatı türlerinden farklılaşmanın bir ürünüdür.
-Postmodern roman, klasik romandaki gibi [[olay örgüsü]] üzerine kurulu bir anlatı değildir.Olay örgüsünden daha çok [[olay]]'ın ya da olayların ön plana çıkması sözkonusudur.Postmodern roman modernist romandaki gibi zor da olsa ulaşılabilir olan ''anlam bütünlüklerine'' sahip bir anlatı değildir. [[Postyapısalcı felsefe]]nin dil dolayımında ulaştığı kuramsal sonuçlar, postmodern romanın perspektifini doğrudan belirlemektedir.Buna göre, metin, anlamın tamamlanıp bitirildiği ve tüketildiği bir yer değil, aksine hiçbir zaman tamama erişilemeyen, her okumada yeniden değerlendirilmeye açık bir ''uğraktır''; cünkü ardında ya da daha doğrusu ''yapısında'' asla bir yere indirgenemeyecek olan ''uçsuz bucaksız'' bir işaretler sistemi olan [[dil]] vardır.
-Jale Parla, postmodern romanda okur-yazar-metin ilişkisini şu şekilde belirtmektedir: "hiç bir metin tamamlanmış bir bütün değildir.Bu da okur ve yazarı yeni bir konumda düşünmemizi gerektirir. Okur ve yazar dil denizinde sözcüklerin anlamlarının dalgalar gibi birbirini izlediği bir devinim içinde yüzerken, metinler, benlikler, kimlikler ve yorumlar da yeni göstergelere dönüşürler....bu epistemolojiye göre, belirleyebileceğimiz yazar, okur, metin yoktur; yalnızca o metin aracılığıyla oluşan söylemler vardır" (''Don Kişot'tan Günümüze Roman'', s.180)
-== Postmodern roman anlayışında görülen bazı kavramlar ==
-* [[üstkurmaca]]
-* [[metinlerarasılık]]
-* [[söylem çoğulluğu]]
-* [[okur merkezlilik]]
-* [[ironi]]
-* [[parodi]]
-* [[pastij]]
-* [[kolaj]]
-* [[imgesel anlatım]]
-* [[metafor]]
-* [[metonimi]]
-* [[simgesellik]]
-== Postmodern Yazarlar ==
-Dünya çapında tanınan postmodern yazarların en özgün örneği olarak [[Italo Calvino]] ([[Bir Kış Günü Eğer Bir Yolcu]] kitabıyla), [[Umberto Eco]] ([[Gülün Adı]] ve [[Foucault Sarkacı]] adlı kitaplarıyla), aynı zamanda [[postyapısalcı felsefe]]nin öncüsü olan, felsefi sorunları edebiyat aracılığıyla işleyen [[Jacques Derrida]] (özellikle [[Kartpostallar]] kitabıyla) ilk başta anılabilir. Ancak postmodern romanın temsilcisi olan yazarların listesi bir hayli kabarıktır. Bunların bazılarını şöyle sıralayabiliriz:
-* [[Kathy Acker]]
-* [[Paul Auster]]
-* [[John Barth]]
-* [[Giannina Braschi]]
-* [[Roberto Bolaño]]
-* [[Don Delillo]]
-* [[Dave Eggers]]
-* [[Raymond Federman]]
-* [[William Gaddis]]
-* [[Christian Kracht]]
-* [[Viktor Pelevin]]
-* [[Thomas Pynchon]]
-* [[Alain Robbe-Grillet]]
-* [[Salman Rushdie]]
-* [[Vladimir Sorokin]]
-* [[Philippe Sollers]] ("Cennet")
-* [[Marija Sumnina]]
-* [[Tomek Tryzna]]
-* [[Oswald Wiener]]
-* [[Robert Anton Wilson]]
-* [[Hans Wollschläger]]
-* [[Milorad Pavić]]
-* [[Pierre Péju]]
-* [[Urs Widmer]]
-== Türkiye'de postmodern roman ==
-[[Berna Moran]], [[Jale Parla]] ve [[Yıldız Ecevit]] gibi edebiyat kuramcıları Türkiye'deki edebiyatta kimi yazarların postmodern roman özellikleri barındıran eserler ortaya koyduğunu belirterek bunları değerlendirirler.
-Genel olarak ismi anılan yerli postmodern yazarlar ve yapıtları şöyledir:
-:1.[[Oğuz Atay]], ([[Tutunamayanlar]], [[Tehlikeli Oyunlar]], [[Korkuyu Beklerken]])
-:2.[[Orhan Pamuk]], ([[Benim Adım Kırmızı]], [[Kara Kitap]], [[Yeni Hayat]], [[Beyaz Kale]])
-:3.[[Hasan Ali Toptaş]], ([[Bin Hüzünlü Haz]])
-:4.[[Metin Kaçan]], ([[Fındık Sekiz]])
-:5.[[Latife Tekin]], ([[Sevgili Arsız Ölüm]], [[Buzdan Kılıçlar]])
-:6.[[Murat Gülsoy]], ([[Bu Kitabı Çalın]], [[Bu Filmin Kötü Adamı Benim]], [[İstanbul'da Bir Merhamet Haftası]])
-:7.[[Elif Şafak]], ([[Mahrem]], [[Pinhan]], [[Bit Palas]], [[Baba ve Piç]])
-:8.[[Sema Kaygusuz]], ([[Yere Düşen Dualar]], [[Sandık Lekesi]])
-:9.[[İhsan Oktay Anar]], ([[Puslu Kıtalar Atlası]], [[Efrasiyab’ın Hikâyeleri]], [[Suskunlar (kitap)|Suskunlar]])
-:10.[[Süreyya Evren]], ([[Kanlar Ülkesinde Karnaval]], [[Ur Lokantası]], [[Postmodern Bir Kız Sevdim]])
-:11.[[Murat Uyurkulak]], ([[Tol]], [[Har]])
-:12.[[Mehmet Açar]], ([[Siyah Hatıralar Denizi]], [[Hayatın Anlamı]])
-:13.[[Güray Süngü]], ([[Düş Kesiği]])
-== Azerbaycan`da postmodern roman ==
-{{Düzenle|Ağustos 2010}}
-{{Taraflı|Ağustos 2010‎}}
-Bağımsızlık kazandıktan sonra bir türlü kendini ispatlayamayan Azerbaycan romancılığı gazeteci, ünlü köşe yazarı [[Taleh Şahsuvarlı]] nın "Canlanma" tarihyazar üstkurmacası ile yeniden canlanmış gibi oldu. [[Orhan Pamuk]], [[Oğuz Atay]], [[Bilge Karasu]], [[İhsan Oktay Anar]], [[Elif Şafak]] gibi türk yazarlarının da pozitif etkisiyle şu an [[Taleh Şahsuvarlı]] yeni dönem Azeri edebiyatını 21. yüzyıla taşımakta.
-== Gözat ==
-* [[Modernist edebiyat]]
-* [[Roman]]
-* [[Edebiyat kuramı]]
-* [[Postmodernizm]]
-* [[Edebiyat eleştirisi]]
-== Bağlantılar ==
-* [http://www.let.leidenuniv.nl/tcimo/tulp/htmlles/tekst-z/tekst-z.htm Berna Moran’ın 80 sonrası roman degerlendirmesi]
-* [http://yayim.meb.gov.tr/dergiler/163/inan.htm Tutunamayanlar üzerine bir degerlendirme]
-* [http://www.kultur.gov.tr/TR/BelgeGoster.aspx?F6E10F8892433CFF7E7F2B691D9F0097322E97719224DEB5 Türk romanında modern ve postmodern eğilimler]
-* [http://vision1.eee.metu.edu.tr/~metafor/yazi/11205sukrankozaliturk_postmodern.htm Yıldız Ecevit’in kitabı üzerine bir değerlendirme]
 == Kaynak ==
+David Harvey, ''Postmodernliğin Durumu'', Metis Yayınları, İstanbul, s.58.
-# '''Don Kişot’tan Günümüze Roman''', [[Jale Parla]], [[İletişim Yayınları]].
-# '''Edebiyat Kuramları''', [[Terry Eagleton]], [[Ayrıntı Yayınları]].
-# '''Türk Romanında Postmodernist Açılımlar''', [[Yıldız Ecevit]], [[İletişim Yayınları]], [[İstanbul]]/[[2001]].
-# '''Postmodern Tarih Kuramı''', [[Serpil Oppermann (Tunç)]], [[Phoenix-Türkçe yayınları]].
-# '''Anlatı Ormanlarında Altı Gezinti''', [[Umberto Eco]], Çev. [[Kemal Atakay]], [[Can Yayınları]]
-# '''Yorum ve Aşırı Yorum''', [[Umberto Eco]], Çev. [[Kemal Atakay]] Can Yayınları.
-# '''Edebiyat Kuramları ve Eleştiri''', [[Berna Moran]], İletişim Yayınları.
-[[Kategori:Postmodern edebiyat| Roman]]
+[[Kategori:Edebiyat]]
-[[Kategori:Çağdaş edebiyat]]
-[[Kategori:Türlerine göre romanlar]]