El-Efdâl Şehinşâh

El-Melik el-Efdâl ibn Bedr el-Cemâli Şehenşâh (Şablon:Lang-ar) ve Şablon:Lang-la (1066 – Aralık 11, 1121) Fâtımîler Hâlifeliği'nin bir vezir idi.

Hayâtı

İktidâra gelişi

Ermeni bir köle olan ve sonradan müslüman olan Bedr el-Cemâli'nin oğlu olarak Akka'da doğdu. Babası olan "Bedir", 1074 yılından 1094 yılına ölene kadar Kahire'de Fâtımîler Hâlifeliği'nin bir veziri olarak görev yapmıştı. Öldüğünde de yerine oğlu "el-Efdâl Şehenşâh" Fâtımîler Hâlifesi Ebû Tamîm Ma’add el-Mûstensir bil-Lâh tarafından vezir olarak tâyin oldu.

ʿAhmed el-Mustâ‘lî’nin hâlife ilân edilmesi

Hâlife Ebû Tamîm Ma’add el-Mûstensir bil-Lâh'ın kısa bir süre sonra vefâtı üzerineyse "El-Melik el-Efdâl Şehenşâh" Hâlife Ebû Tamîm Ma’add el-Mûstensir bil-Lâh'ın büyük oğlu olan Ebû Mansûr Nizâr el-Mustafâ li-Dîn’il-Lâh’ın yerine henüz daha genç ama kendi kız kardeşiyle evli olan ʿAhmed el-Mustâ‘lî’yi hilâfet mâkamına geçirdi. Bu adaletsiz durum üzerine isyân eden Ebû Mansûr Nizâr el-Mustafâ li-Dîn’il-Lâh 1095 yılında mağlup edildi. Hasan bin Sabbah yönetimindeki taraftarları doğuya doğru Hasan Sabbah'ın ileride kendilerine Haşhaşin adı da verilecek olan Nizârî-İsmâ‘îlî topluluğunun kurulacağı bölgelere ri'cat ettiler.

Mustâ‘lî'nin hâlife ilân edilmesinin ardında yatan gerçekler

ʿAhmed el-Mustâ‘lî, El-Efdâl Şehinşâh'ın da kızkardeşi olan Ermeni asıllı vezir Bedr el-Cemâli'nin kızı ile evliydi. Bedr el-Cemâli'nin On sekizinci Fâtımî Hâlifesi Ebû Tamîm Ma’add el-Mûstensir bil-Lâh'tan kısa bir süre evvel vefât etmesi üzerine oğlu El-Melik el-Efdâl ibn Bedr el-Cemâli Şehenşâh Fâtımîler Hâlifeliği'nin en yüksek devlet memûriyeti olan vezirlik mâkamına yükseltilmişti. Hâlife Ebû Tamîm Ma’add el-Mûstensir bil-Lâh'ın vefâtı üzerine Vezir El-Efdâl Şehinşâh verdiği beyânatta Hâlifenin son anda ölüm döşeğinde kararını değiştirdiğini ve yerine küçük oğlu ʿAhmed el-Mustâ‘lî'yi imâm olarak tâyin ettiğini açıklamıştı.

Kudüs ve Filistin'i fethi

Bu sıralarda Selçuklular'ın bölgeye gelmeleri üzerine Filistin'deki Fâtımî nüfuzuda bir hayli güç kaybetmişti. El-Efdâl, 1097 tarihinde Sur şehri'ni Selçuklular'dan almaya muvaffak oldu. Ayrıca, 1098'de Kudüs'ü buranın Artuklu Beyliği'inden olan valisi İlgazi Bey'i şehirden çıkararak, buranın yönetimini tamamen Fâtımîler Hâlifeliği'nin denetimine geçirmeği başarmış oldu. Böylece geçici bir süre için dahi olsa tüm Filistin'in idaresinin Fâtımîler Hâlifeliği'nin yönetimi altına girmesini sağlamış oldu.

Vefâtı

1121 yılının Kurban Bayramı'ında, tarihçi İbn el-Qalanisi'ye göre Haşhaşinler tarafından öldürüldü. Fakat, aslında bu iddia doğru olayıp asıl sebep 1011 yılında iktidâra gelen yeni hâlife El-Âmir bi'Ahkâmi’l-Lâh'ın artan cüret ve cesaretiydi. Yerine "El-Me'mûn el-Bata'ihi" hâlife El-Âmir bi'Ahkâmi’l-Lâh tarafından vezir olarak atandı.

Ayrıca bakınız: İsmâ‘îl’îyye, Ebû Tamîm Ma’add el-Mûstensir bil-Lâh, Fâtımîler Hâlifeliği, Mustâ‘lîyye, Ebû’l-Kâsım ʿAhmed el-Mustâ‘lî b'il-Lâh, Bedr el-Cemâli, Nizâr’îyye ve Ebû Mansûr Nizâr el-Mustafâ li-Dîn’il-Lâh

Kaynakça

Dış bağlantılar

• al-Afdal

Bibliografya

• Steven Runciman, A History of the Crusades, vol. I: The First Crusade and the Foundation of the Kingdom of Jerusalem. Cambridge University Press, 1951.
• Kenneth Setton, ed. A History of the Crusades, vol. I. University of Pennsylvania Press, 1958 (available online).
• William of Tyre. A History of Deeds Done Beyond the Sea. Edited and translated by E. A. Babcock and A. C. Krey. Columbia University Press, 1943.
• The Damascus Chronicle of the Crusades: Extracted and Translated from the Chronicle of "Ibn al-Qalanisi. H.A.R. Gibb, London, 1932.