Görelilik ilkesi: Revizyonlar arasındaki fark

[kontrol edilmemiş revizyon]

← Önceki sürümle aradaki fark Sonraki sürümle aradaki fark →

İçerik silindi İçerik eklendi

Satır içi

Sayfanın 18.41, 30 Mart 2014 tarihindeki hâli

Fizikte görelilik ilkesi fiziksel kuramları değerlendirmek için bir kriterdir. (Ayrıca başlangıçta söylemek uygun olur ki; fizikte görelilik ilkesi felsefi anlamda fiziğin bütünü için temel kavramlardan biridir. Dolayısıyla Einstein'in söz konusu özel görelilik ve genel görelilik kuramları ile karıştırmamak gerekir.)

Görelilik ilkesi aynı koşullar için öne sürülen fizik yasasının aynı olmaması durumunda bu fizik yasasının eksikliği olduğunu iddea eder. Görelilik ilkesi kapsamındaki ilkeler fiziğin her adımında başarıyla uygulanagelmiştir, üstü kapalı olarak Newton mekaniğinde ve açıkça Einstein'in özel görelilik ve genel görelilik kuramlarında görüldüğü gibi.

Temel görelilik ilkeleri

Geniş ölçüde, görelilik ilkelerinin bilimsel disiplinlerde yer aldığı varsayılır. En yaygın inanç, her hangi bir doğa kanununun zamanla değişmediği; her zaman aynı kaldığıdır. Bu bağlamda, bilimsel gözlemlerin ortaya koyduğu yasaların gözlemi yapandan bağımsız olması gerektiği varsayımıdır.

Herhangi bir görelilik ilkesi açıkladığı doğa yasasında bir simetri öngörür.

Göreliliğin özel ilkesi

Özel görelilik kuramının birinci varsayımına gore:^[1]

Özel görelikik ilkesi: Eğer bir koordinatlar sistemi seçilirse, fizik yasaları bu sistemde geçerli ise aynı yasalar diğer bir hareketli koordinatlar sisteminde de geçerlidir.
— Albert Einstein: Genel görelilik kuramının ilkeleri, Section A, §1

Bu varsayım eylemsiz gözlem çerçevesini tanımlar.

Özel görelilik kuramı fizik yasalarının bütün eylemsiz gözlem çerçevesi(leri)nde aynı olması gerektiğini fakat eylemli olanlarda değişiklik gösterebileceğini söyler.

Newton mekaniğinde

Özel görelilik ilkesi ilk kez Galileo Galilei tarafında 1639'da Galileo Galilei'nin Dialogue Concerning the Two Chief World Systems'ında dile getirilmiştir. Açıklama için Galileo'nun gemisi'ni mecaz olarak kullanmıştır.

Özel görelilikte

3 uzay ve 1 zamanın oluşturduğu uzay-zamanda yaşıyoruz.

Zaman boyutu ve akışı hareketli cisimlerin hızına bağlıdır.

Kütle hareketli cisimlerin hızına bağlıdır.

Cismin hareket doğrultusundaki boyu cisimin hızına bağlıdır.

4 boyutlu evrende “aynı andalık kavramı mutlak değildir, görelilidir, yani aynı andalık gözlemciden gözlemciye değişir.

Işık hızı en üst hızdır.

Öngörüleri

-Cisimler hızlandıkça zaman cisim için daha yavaş akmaya başlayacaktır.

-Cisimler hızlandıkça kinetik enerjilerinin bir kısmı kütleye dönuşür, durağan kütleye sahip cisimler hiçbir zaman ışık hızına erişemeyeceklerdir.(e=mc²)

-Cisimler hızlandıkça hareket doğrultusundaki boyları kısalmaya uğrayacaktır.

-Özel görelilik, mantığımıza ve sağ duyumuza aykırı bir evren tanımladığından bilimciler 100 yılı aşkın bir süredir bunun doğruluğunu gözleri ile görmek ve bir açık bulmak umudu ile deneyler yapıp durmaktadırlar. Bu öngörülerin pek çoğu 1905'dan günümüze dek defalarca denenmiş ve doğru çıkmıştır: İçlerinde çok hassas atom saatleri taşıyan uçaklar değişik yönlere doğru değişik hızlarla hareket ettirilmiş ve saatlerin kuramın hesaplarına yeterince uygun olarak yavaşladığı/hızlandığı gözlenmiştir.

-Zamandaki yavaşlamanın sadece saatte meydana gelmediğini, gerçekte yaşandığının kanıtı ilk olarak nötrino ve mü-mezon deneylerinde ortaya çıkmıştır. Güneşten dünyamıza gelen nötrino ve müonların ışık hızına çok yaklaştıkları (%99.4) için ömürlerinin (yaşam sürelerinin) Dünya'da üretilen durağan olanlara göre çok daha uzun olduğu görülmektedir.

-Parçacık hızlandırıcılarındaki hızlandırma deneylerinde bugüne kadar kütlesi olan hiçbir cisim, atom veya elektron ışık hızına çıkarılamamıştır. Hız arttıkça kütlesi de arttığı için ivmelendirilmesi zorlaşmaktadır.

Kaynakça

^ Einstein, A., Lorentz, H. A., Minkowski, H., & Weyl, H. (1952). Görelikik ilkesi: özel ve genel görelilik kuramlarının açıklayıcı özgün kaynaklarının yekunu. Courier Dover Publications. s. p. 111. ISBN 0486600815.

[Einstein-1] Einstein, A., Lorentz, H. A., Minkowski, H., & Weyl, H. (1952). Görelikik ilkesi: özel ve genel görelilik kuramlarının açıklayıcı özgün kaynaklarının yekunu. Courier Dover Publications. s. p. 111. ISBN 0486600815.

[1]

@@ 1. satır: / 1. satır: @@
 {{düzenle|Temmuz 2008}}
-Fizikte görelilik ilkesi fiziksel kuramları değerlendirmek için bir kriterdir. (Ayrıca başlangıçta söylemek uygun olur ki; fizikte görelilik ilkesi felsefi anlamda fiziğin bütünü için temel kavramlardan biridir. Dolayısıyla [[Albert Einstein|Einstein]]'in sözkonusu [[özel görelilik]] ve [[genel görelilik]] kuramları ile karıştırmamak gerekir.)
+Fizikte '''görelilik ilkesi''' fiziksel kuramları değerlendirmek için bir kriterdir. (Ayrıca başlangıçta söylemek uygun olur ki; fizikte görelilik ilkesi felsefi anlamda fiziğin bütünü için temel kavramlardan biridir. Dolayısıyla [[Albert Einstein|Einstein]]'in söz konusu [[özel görelilik]] ve [[genel görelilik]] kuramları ile karıştırmamak gerekir.)
 Görelilik ilkesi aynı koşullar için öne sürülen fizik yasasının aynı olmaması durumunda bu fizik yasasının eksikliği olduğunu iddea eder. Görelilik ilkesi kapsamındaki ilkeler fiziğin her adımında başarıyla uygulanagelmiştir, üstü kapalı olarak [[Newton mekaniği]]nde ve açıkça Einstein'in [[özel görelilik]] ve [[genel görelilik]] kuramlarında görüldüğü gibi.
@@ 17. satır: / 17. satır: @@
 -->{{Quotation|''Özel görelikik ilkesi'': Eğer bir koordinatlar sistemi seçilirse, fizik yasaları bu sistemde geçerli ise aynı yasalar diğer bir hareketli koordinatlar sisteminde de geçerlidir. |Albert Einstein: ''Genel görelilik kuramının ilkeleri'', Section A, §1}}
 Bu varsayım '''eylemsiz gözlem çerçevesi'''ni tanımlar.
 Özel görelilik kuramı fizik yasalarının bütün [[eylemsiz gözlem çerçevesi]](leri)nde aynı olması gerektiğini fakat eylemli olanlarda değişiklik gösterebileceğini söyler.
@@ 38. satır: / 38. satır: @@
 boyutlu evrende “aynı andalık kavramı mutlak değildir, görelilidir, yani aynı andalık  gözlemciden gözlemciye değişir.
 Işık hızı en üst hızdır.
 '''Öngörüleri'''
@@ 49. satır: / 49. satır: @@
 -Özel görelilik, mantığımıza ve sağ duyumuza aykırı bir evren tanımladığından bilimciler 100 yılı aşkın bir süredir bunun doğruluğunu gözleri ile görmek ve bir açık bulmak umudu ile deneyler yapıp durmaktadırlar. Bu öngörülerin pek çoğu 1905'dan günümüze dek defalarca denenmiş ve doğru çıkmıştır:
 İçlerinde çok hassas atom saatleri taşıyan uçaklar değişik yönlere doğru değişik hızlarla hareket ettirilmiş ve saatlerin kuramın hesaplarına yeterince uygun olarak yavaşladığı/hızlandığı gözlenmiştir.
 -Zamandaki yavaşlamanın sadece saatte meydana gelmediğini, gerçekte yaşandığının kanıtı ilk olarak nötrino ve mü-mezon deneylerinde ortaya çıkmıştır. Güneşten dünyamıza gelen nötrino ve müonların ışık hızına çok yaklaştıkları (%99.4) için ömürlerinin (yaşam sürelerinin) Dünya'da üretilen durağan olanlara göre çok daha uzun olduğu görülmektedir.
 -Parçacık hızlandırıcılarındaki hızlandırma deneylerinde bugüne kadar kütlesi olan hiçbir cisim, atom veya elektron ışık hızına çıkarılamamıştır. Hız arttıkça kütlesi de arttığı için ivmelendirilmesi zorlaşmaktadır.