Rüstem Paşa: Revizyonlar arasındaki fark

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
Kafkasmurat (mesaj | katkılar)
Devriyeler
7.351 değişiklik
Gerekçe: + kaynak gerektiren bilgi eklentisi + ansiklopedik olmayan bilgi eklentisi
k Yazım hatası düzeltildi Bağlantı düzeltme
26. satır: 26. satır:
Rüstem Paşa, yaklaşık 1500 yılında Hırvat asıllı [[Hristiyan]] bir ailenin çocuğu olarak [[Saraybosna]] yakınlarında olan ya Butmir ya da Sarajevsko Polje adlı bir köyde doğmuştur.<ref name="yaşamyapıt">Topaloğlu, Aydın, "Rüstem Paşa", (1999) ''Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi'', İstanbul:Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık A.Ş. C.3 s.471-472 ISBN 975-08-0072-9</ref> Ailesinin adının Opuković veya Cığaliç olduğu bildirilmektedir. Babası Mustafa Bey (Paşa) olup Sinan ([[Kaptân-ı derya|Kaptân-ı Derya]] [[Sinan Paşa]], ö. [[1554]]) ve Nefise adlı iki kardeşi olduğu belirtilmektedir.
Rüstem Paşa, yaklaşık 1500 yılında Hırvat asıllı [[Hristiyan]] bir ailenin çocuğu olarak [[Saraybosna]] yakınlarında olan ya Butmir ya da Sarajevsko Polje adlı bir köyde doğmuştur.<ref name="yaşamyapıt">Topaloğlu, Aydın, "Rüstem Paşa", (1999) ''Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi'', İstanbul:Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık A.Ş. C.3 s.471-472 ISBN 975-08-0072-9</ref> Ailesinin adının Opuković veya Cığaliç olduğu bildirilmektedir. Babası Mustafa Bey (Paşa) olup Sinan ([[Kaptân-ı derya|Kaptân-ı Derya]] [[Sinan Paşa]], ö. [[1554]]) ve Nefise adlı iki kardeşi olduğu belirtilmektedir.


Genç yaşta İstanbul'a getirilip devşirilen Rüstem Paşa [[Enderun]]'da eğitim gördü. Enderundan rikâb ağalığı ile çıktı. 1526 [[Mohaç Muharebesi]]'ne [[silahdar]] olarak katıldı. Bu seferden döndükten sonra birinci imrahor görevine tayin edildi. Üstün yetenekleri dolayısıyla Sultan Süleyman'ın gözüne girdi. Önce [[Diyarbakır]] beylerbeyi oldu. Sonra Anadolu beylerbeyliğine nakledildi. 1539'da üçüncü vezir olarak görevlendirildi. Üçüncü vezir iken 26 Kasım 1539'da [[Şehzade Cihangir]] ve [[Şehzade Bayezid]]'in [[sünnet]] düğününde [[Kanûnî Sultan Süleyman]]'ın kızı [[Mihrimah Sultan]] ile evlendi. Bu nedenle 'damat' sıfatıyla anılır.<ref name="yaşamyapıt"/>
Genç yaşta İstanbul'a getirilip devşirilen Rüstem Paşa [[Enderun]]'da eğitim gördü. Enderundan rikâb ağalığı ile çıktı. 1526 [[Mohaç Muharebesi]]'ne [[silahdar]] olarak katıldı. Bu seferden döndükten sonra birinci imrahor görevine tayin edildi. Üstün yetenekleri dolayısıyla Sultan Süleyman'ın gözüne girdi. Önce [[Diyarbakır]] beylerbeyi oldu. Sonra [[Anadolu Beylerbeyliği]]'ne nakledildi. 1539'da üçüncü vezir olarak görevlendirildi. Üçüncü vezir iken 26 Kasım 1539'da [[Şehzade Cihangir]] ve [[Şehzade Bayezid]]'in [[sünnet]] düğününde [[Kanûnî Sultan Süleyman]]'ın kızı [[Mihrimah Sultan]] ile evlendi. Bu nedenle 'damat' sıfatıyla anılır.<ref name="yaşamyapıt"/>


Padişaha damat olması söz konusu olunca Rüstem Paşa'yı çekemeyen rakipleri onun [[cüzzam]]lı olduğu dedikodusunu yaymışlardı. Bunun üzerine hassa hekimlerinden Mehmet Halife, bu söylentinin gerçek olup olmadığını araştırmak için paşayı muayeneden geçirdi. Muayene sırasında gömleğinde bir [[bit]] bulundu. O günlerdeki tip bilgisine ve halk inanışına göre bir cüzamlının üzerinde bit barınamaz olduğu kabul edilmekteydi. Gömleğindeki bit, cüzzamlı olmadığına delil olarak kabul edilerek evlenmesine izin verildi.<ref name="yaşamyapıt"/>
Padişaha damat olması söz konusu olunca Rüstem Paşa'yı çekemeyen rakipleri onun [[cüzzam]]lı olduğu dedikodusunu yaymışlardı. Bunun üzerine hassa hekimlerinden Mehmet Halife, bu söylentinin gerçek olup olmadığını araştırmak için paşayı muayeneden geçirdi. Muayene sırasında gömleğinde bir [[bit]] bulundu. O günlerdeki tıp bilgisine ve halk inanışına göre bir cüzamlının üzerinde bit barınamaz olduğu kabul edilmekteydi. Gömleğindeki bit, cüzzamlı olmadığına delil olarak kabul edilerek evlenmesine izin verildi.<ref name="yaşamyapıt"/>


{{Alıntı|Olucak bir kişinin bahtı kavi talii yar.<br />Kehlesi dahi mahallinde anın işe yarar.}}
{{Alıntı|Olucak bir kişinin bahtı kavi talii yar.<br />Kehlesi dahi mahallinde anın işe yarar.}}

Sayfanın 19.15, 19 Mart 2014 tarihindeki hâli

Başlığın diğer anlamları için Rüstempaşa sayfasına bakınız.
Damat Rüstem Paşa
Osmanlı Sadrazamı
Damat Rüstem Paşa'nın Süleymanname'de yer alan bir minyatürü, 16. yüzyıl
Görev süresi
28 Kasım 1544 - 6 Ekim 1553
Yerine geldiği Hadım Süleyman Paşa
Yerine gelen Kara Ahmed Paşa
Görev süresi
29 Eylül 1555 - 10 Temmuz 1561
Yerine geldiği Kara Ahmed Paşa
Yerine gelen Semiz Ali Paşa
Kişisel bilgiler
Doğum 1500
Saraybosna yakınlarında "Butomir" veya "Sarajovska Polje"
Ölüm 10 Temmuz 1561
İstanbul

Damat Rüstem Paşa (1500 - 10 Temmuz 1561), I. Süleyman saltanatı döneminde 28 Kasım 1544-6 Ekim 1553 ve 29 Eylül 1555-10 Temmuz 1561 tarihleri arasında sadrazamlık yapmış Osmanlı devlet adamıdır.

Hayatı

Rüstem Paşa, yaklaşık 1500 yılında Hırvat asıllı Hristiyan bir ailenin çocuğu olarak Saraybosna yakınlarında olan ya Butmir ya da Sarajevsko Polje adlı bir köyde doğmuştur.[1] Ailesinin adının Opuković veya Cığaliç olduğu bildirilmektedir. Babası Mustafa Bey (Paşa) olup Sinan (Kaptân-ı Derya Sinan Paşa, ö. 1554) ve Nefise adlı iki kardeşi olduğu belirtilmektedir.

Genç yaşta İstanbul'a getirilip devşirilen Rüstem Paşa Enderun'da eğitim gördü. Enderundan rikâb ağalığı ile çıktı. 1526 Mohaç Muharebesi'ne silahdar olarak katıldı. Bu seferden döndükten sonra birinci imrahor görevine tayin edildi. Üstün yetenekleri dolayısıyla Sultan Süleyman'ın gözüne girdi. Önce Diyarbakır beylerbeyi oldu. Sonra Anadolu Beylerbeyliği'ne nakledildi. 1539'da üçüncü vezir olarak görevlendirildi. Üçüncü vezir iken 26 Kasım 1539'da Şehzade Cihangir ve Şehzade Bayezid'in sünnet düğününde Kanûnî Sultan Süleyman'ın kızı Mihrimah Sultan ile evlendi. Bu nedenle 'damat' sıfatıyla anılır.[1]

Padişaha damat olması söz konusu olunca Rüstem Paşa'yı çekemeyen rakipleri onun cüzzamlı olduğu dedikodusunu yaymışlardı. Bunun üzerine hassa hekimlerinden Mehmet Halife, bu söylentinin gerçek olup olmadığını araştırmak için paşayı muayeneden geçirdi. Muayene sırasında gömleğinde bir bit bulundu. O günlerdeki tıp bilgisine ve halk inanışına göre bir cüzamlının üzerinde bit barınamaz olduğu kabul edilmekteydi. Gömleğindeki bit, cüzzamlı olmadığına delil olarak kabul edilerek evlenmesine izin verildi.[1]

“ Olucak bir kişinin bahtı kavi talii yar.
Kehlesi dahi mahallinde anın işe yarar. 		„

Rüstem Paşa için söylenmiştir. Ballı adamın üzerinde bit çıksa işine yarar, anlamındadır ve üzerinde bit çıkması üzerine dile getirilmiştir. Bu yüzden, tarihçilerin kendisine vermiş oldukları bir diğer isim "Kehle-i İkbal" (İkbal Biti) Rüstem Paşa'dır.[1]

1544'de Hadım Süleyman Paşa'nın azledilmesi üzerine yerine getirilmesi beklenen ikinci Vezir Deli Hüsrev Paşa'yı Hürrem Sultan'ın emriyle birbirine düşürdü ve ardından Kanuni Sultan Süleyman hem Hüsrev Paşa'yı hem de Hadım Süleyman Paşa'yı azledip sadrazamlığa Rüstem Paşa'yı getirdi.

Hürrem Sultan ve kızı Mihrimah Sultan bir olup Şehzade Mustafa'nın idamına ortam hazırladı. [kaynak belirtilmeli] Kanuni, Şehzade Mustafa'yı öldürttükten sonra yeniçerilerin ayaklanma çıkarabileceği korkusuyla Rüstem Paşa'yı azletti (1553) ve yerine Kara Ahmet Paşa'yı getirdi.

Ancak Hürrem Sultan ile Mihrimah Sultan, Rüstem Paşa'yı sadrazamlığa tekrar getirebilmek için çalıştılar. 29 Eylül 1555 tarihinde Kanuni Sultan Süleyman basit bir bahaneyle Kara Ahmet Paşa'yı Divan-ı Humayun'un ortasında idam ettirdikten sonra Rüstem Paşa tekrar sadrazam oldu. 10 Temmuz 1561 İstanbul'da ölümüne dek sadrazamlık görevini sürdürdü. Cenazesi Şehzade Camii bahçesindeki türbesinde gömülüdür.[1]

Değerlendirilmesi

Sicill-i Osmani'de şöyle değerlendirilmektedir.[2]

Zengin, tedbirli, akıllıydı.

Osmanlı kişileri hakkında önemli bir biyografi eserinde ise şu değerlendirilme yapılmıştır:[1]

Rüstem Paşa arkasında büyük miktarda mücevherat, altın ve gümüşten yapılmış değerli eşya bıraktı. 1.700 köle, 2.900 at, 1.160 deve, 8.000 dülbent, 780 bin sikke-i hasene, 5.000 hilat, 1.100 altın üsküf, 2.009 yük keçe, 2.000 zırh, 100 gümüş eyer, 500 mürassa altın eyer, 130 çift altın üzengi, 760 mürassa kılıç, 1.500, gümüşlü tolga, 1000 gümüşlü sesper, Anadolu ve Rumeli'de sahip olduğu 1.000 çiftlik zenginliklerinin önemli bir kısmını oluşturmaktaydı.

Yerli ve yabancı kaynaklar..(onu)... abus çehreli ve aksi bir adam olarak tanıtmaktadır. Aynı zamanda onu hüsn-i tedbir sahibi, kabiliyetli, müktesit bir devlet adamı olarak bildirilmektedir.

Kısa dönemde devlet hazinenin doldurulmasına önem vermiş, bunun uzun dönemde nelere sebep olacağını düşünememiştir. Örneğin önce hass-ı hümayun ve sonra diğer hasları iltizam suretiyle işletmesi hazineye büyük gelir sağlamıştır; ama bu, toprakları işleten mültezimlerin toprakların verimliğini artırmak hatta aynı seviyede tutmak için yatırım yapmamalarına ve böylece zamanla tarım topraklarınin verimliğinin kaybolmasına neden olmuştur. İltizam satışlarında bir rüşvet şekli olan komisyon verilmesinin yaygınlaşması; hazineyi doldurmak için bahşiş, peşkeş vb. isimler takılan bir çeşit rüşvet alıp ve verilmesi usul haline getirmiştir. Bu türlü yolsuz kazanç kazanma ile kendi şahsi servetini de büyük miktarlara yükseltmiştir.[1] Bu yolsuz kazancın yaygınlaşıp alışılır görenek haline girmesi, devlet kademesinde rüşvetin yaygınlaştırılması Osmanlı İmparatorluğu'nun içine bozulma tohumlarını atmıştır.

Eserleri

Rüstem Paşa Camii, Eminönü, İstanbul

Biri Tekirdağ'da, diğeri İstanbul'da kendi adına yaptırdığı 2 adet camii vardır. Edirne' de Mimar Sinan'a Rüstem Paşa Kervansarayı'nı yaptırmıştır. Ankara'da 1522-1523 tarihlerinde Çengel Han'ı inşa ettirmiştir. Ayrıca Kütahya'da Anadolu Beylerbeyliği yaptığı sırada bir medrese ve bir hamam yaptırmıştır. Kütahya'daki bu eserlerden hamam günümüze kadar gelmiş; taç kapısının bir bölümü hariç yıkılan medrese ise orijinaline uygun olarak yeniden yapılmıştır.

Rüstem Paşa'nın tarihçi olarak Osmanlı kültürüne katkıları da bulunmaktadır. Tevarih-i Ali Osaman veya Tarih-i Rüstem Paşa adı ile yazdığı tarih eseri Osmanlı devletinin kuruluşundan 1561'e kadar dönem tarihini ihtiva etmektedir. Bu eserde kendisinin büyük katkısı olan Kanuni devrini işlemiş ve Osmanlı devletinin gelişmesinin zirvesine tarihsel bir pencere açmıştır. Ancak bu eserin 1923'de ilk Almanca çevrisini (Die Osmanische Chronik des Rüstem Pascha adlı) yapan I. Ferrer ve bazı diğer tarihçiler bu eserin Rüstem Paşa tarafından şahsen yazıldığına şüphe ile bakmaktadırlar.[1]

Popüler kültürdeki yeri

2003 yapımı Hürrem Sultan dizisinde Serhat Nalbantoğlu tarafından canlandırılmıştır. 2011 yılından itibaren yayınlanan Muhteşem Yüzyıl adlı Türk TV dizisinde ise Rüstem Paşa'yı Ozan Güven canlandırmaktadır.

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  • Danişmend, İsmail Hâmi, (1961) Osmanlı Devlet Erkânı, İstanbul:Türkiye Yayınevi.
  • Tektaş, Nazım. (2009), Sadrâzamlar - Osmanlı'da İkinci Adam Saltanatı. İstanbul:Çatı Kitapları. ISBN 9789758845000
  • Mehmed Süreyya (haz. Nuri Akbayar) (1996), Sicill-i Osmani, İstanbul:Tarih Vakfı Yurt Yayınları ISBN 975-333-0383 C.1I say.377-378 [2]
  • Topaloğlu, Aydın, "Rüstem Paşa", (1999) Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi, İstanbul:Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık A.Ş. C.3 s.471-472 ISBN 975-08-0072-9
  1. ^ a b c d e f g h Topaloğlu, Aydın, "Rüstem Paşa", (1999) Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi, İstanbul:Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık A.Ş. C.3 s.471-472 ISBN 975-08-0072-9
  2. ^ Mehmed Süreyya (haz. Nuri Akbayar) (1996), Sicill-i Osmani, İstanbul:Tarih Vakfı Yurt Yayınları ISBN 975-333-0383 C.1İ say.377-378 [1]
Önce gelen:
Hadım Süleyman Paşa
Osmanlı Sadrazamı
1. kez
28 Kasım 1544 - 6 Ekim 1553 		Sonra gelen:
Kara Ahmed Paşa
Önce gelen:
Kara Ahmed Paşa 		2. kez
29 Eylül 1555 - 10 Temmuz 1561 		Sonra gelen:
Semiz Ali Paşa
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Rüstem_Paşa&oldid=14241073" sayfasından alınmıştır