Neandertal: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
→Fiziksel farklar: edit: imla. |
|||
| 74. satır: | 74. satır: | ||
{{Link SM|de}} |
{{Link SM|de}} |
||
{{Link SM|he}} |
{{Link SM|he}} |
||
[[als:Neandertaler]] |
|||
[[ar:نياندرتال]] |
|||
[[ast:Homo neanderthalensis]] |
|||
[[az:Neandertal]] |
|||
[[be:Неандэрталец]] |
|||
[[bg:Неандерталец]] |
|||
[[bn:নিয়ানডার্থাল]] |
|||
[[br:Den Neandertal]] |
|||
[[ca:Home de Neandertal]] |
|||
[[cs:Neandertálec]] |
|||
[[cv:Неандерталь çынни]] |
|||
[[cy:Dyn Neanderthal]] |
|||
[[da:Neandertaler]] |
|||
[[de:Neandertaler]] |
|||
[[el:Νεάντερταλ]] |
|||
[[en:Neanderthal]] |
|||
[[eo:Neandertala homo]] |
|||
[[es:Homo neanderthalensis]] |
|||
[[et:Neandertallane]] |
|||
[[eu:Neanderthalgo gizaki]] |
|||
[[fa:نئاندرتال]] |
|||
[[fi:Neandertalinihminen]] |
|||
[[fr:Homme de Néandertal]] |
|||
[[fy:Neandertaler]] |
|||
[[ga:Néandartálach]] |
|||
[[gl:Home de Neanderthal]] |
|||
[[he:האדם הניאנדרטלי]] |
|||
[[hi:निअंडरथल मानव]] |
|||
[[hr:Neandertalac]] |
|||
[[hu:Neandervölgyi ember]] |
|||
[[hy:Նեանդերթալյան մարդ]] |
|||
[[ia:Homo neanderthalensis]] |
|||
[[id:Neanderthal]] |
|||
[[is:Neanderdalsmaður]] |
|||
[[it:Homo neanderthalensis]] |
|||
[[ja:ネアンデルタール人]] |
|||
[[ka:ნეანდერტალელი]] |
|||
[[kk:Неандерталдықтар]] |
|||
[[ko:네안데르탈인]] |
|||
[[la:Homo neanderthalensis]] |
|||
[[lb:Neandertaler]] |
|||
[[li:Neanderthaler]] |
|||
[[lt:Neandertalietis]] |
|||
[[lv:Neandertālietis]] |
|||
[[mk:Неандерталец]] |
|||
[[ml:നിയാന്തർത്താൽ മനുഷ്യൻ]] |
|||
[[ms:Neanderthal]] |
|||
[[nds:Neanderdaler]] |
|||
[[nl:Neanderthaler]] |
|||
[[nn:Neandertalarar]] |
|||
[[no:Neandertalere]] |
|||
[[oc:Òme de Neandertal]] |
|||
[[pl:Neandertalczyk]] |
|||
[[pnb:نیاندرتھال]] |
|||
[[pt:Homem-de-neandertal]] |
|||
[[ro:Homo neanderthalensis]] |
|||
[[roa-rup:Homo neanderthalensis]] |
|||
[[ru:Неандерталец]] |
|||
[[scn:Homo neanderthalensis]] |
|||
[[sh:Neandertalac]] |
|||
[[simple:Neanderthal]] |
|||
[[sk:Človek neandertálsky]] |
|||
[[sl:Neandertalec]] |
|||
[[sr:Неандерталац]] |
|||
[[sv:Neandertalmänniska]] |
|||
[[ta:நியண்டர்தால் மனிதன்]] |
|||
[[te:నియాండర్తల్]] |
|||
[[tl:Neandertal]] |
|||
[[uk:Неандертальці]] |
|||
[[vep:Neandertalin ristit]] |
|||
[[vi:Người Neanderthal]] |
|||
[[yo:Neanderthal]] |
|||
[[zh:尼安德特人]] |
|||
[[zh-yue:尼安德特人]] |
|||
Sayfanın 17.27, 8 Mart 2013 tarihindeki hâli
Neandertal ya da Neandertal insanı, günümüzden yaklaşık 200 bin ila 28 bin yıl önce yaşamış insan türü.[1] İkili adlandırmada Homo neanderthalensisdir.[1][2] Fosilleri muhafaza etmeye müsait kireçtaşı mağaralarda yaşadıkları için haklarında en fazla bilgi sahibi olunan ve bunun bir sonucu olarak modern kültürde tipik "mağara adamı" kalıbını yaratan tarih öncesi insan türüdür.[1]
Kökenbilim
İlk neandertal fosili Almanya'nın Düsseldorf kenti yakınlarındaki Neander vadisinde 1856'da bulundu. Bu nedenle Neandertal ismi verildi.[1] Almanca "tal" ve eski Almanca'da "thal" sözcükleri vadi anlamına gelir.
Yaşadıkları dönem ve bölge
Neandertaller günümüzden yaklaşık 200 ila 100 bin yıl önce ortaya çıkmışlardır. Soyları yaklaşık 28 ila 35 bin yıl önce tükenmiştir.[1] Atlantik kıyılarından Orta Asya'ya, en kuzeyde Belçika'dan, güneyde Akdeniz ve güneybatı Asya'ya kadar olan bölgede yaşamışlardır.[1]
Neandertaller muhtemelen Avrupa'da, soğuk iklim koşullarına uyum sağlayabilmek amacıyla ortaya çıktı.[3] Daha sonra batı Asya'ya ulaştı ve muhtemelen Levant'da (doğu Akdeniz) Homo sapiens ile karşılaştı. Neandertalların Afrika'ya ya da Özbekistan'ın doğusuna ulaştıkları konusunda herhangi bir iskeletsel kanıt yoktur.[3]
Modern insan ile akrabalığı
Neandertallerin evrimsel kaderi ile modern insanın ortaya çıkışı doğrudan alakalıdır. Homo sapiens, yaklaşık 200 ila 100 bin yıl önce doğu veya güney Afrika'da ortaya çıkmıştır.[3] Modern insan, yaklaşık 40 byö kuzeye doğru yayılmış, bu esnada yerel tarih öncesi insan türlerini sürmüş veya tüketmiştir. Bunun sonucu olarak, güneybatı Asya, Orta Asya ve orta Avrupa'daki Neandertaller çeşitli oranlarda modern insan ırkı tarafından absorbe edilmişlerdir.[1] Modern insana geçişin göreceli olarak geç yaşandığı batı Avrupa'da bile Neandertaller ile ilk modern insanların çiftleştiğine dair kanıtlar vardır.[1]
Fosil kanıtları
Neander Vadisi'nde 1856'da bulunan ilk fosiller 16 parçadan oluşuyordu. İlk etapta bunların tarih öncesi bir insan ırkına ya da anormal bir modern insana ait olabileceği düşünüldü.[1] 1886'da Belçika'nın Spy bölgesindeki bir mağarada bulunan fosiller ilk tespiti haklı çıkardı. Mağaradaki Neandertal fosillerinin yanında, Orta Paleolitik döneme ait taş aletler ve soyu tükenmiş hayvanların fosilleri vardı.[1]
1910'da batı ve orta Avrupa'da bir dizi Neandertal iskeletine ulaşıldı. Bu verilere dayanarak bilimadamları Neandertallerin tam dik ayakta duramayan, modern insandan daha az zekaya sahip bir yarı-insan oldukları sonucuna vardı. O dönemde, daha eski insan formları yaygın olarak kabül görmediği için, Neandertallerin insansı maymunlar ile modern insan arasında bir tür olduğu, modern insandan çok farklı oldukları için de insanın atası olamayacakları düşünüldü. II. Dünya Savaşı'ndan sonra bu görüşün hatalı olduğu, evrimsel bir bakış açısıyla Neandertal ve modern insanın oldukça yakın olduğu görüşü hakim oldu. Bu nedenle Neandertaller Homo sapiens türüne dahil edildi ve sıklıkla "Homo sapiens neanderthalensis" olarak anılmaya başlandı. Yakın dönemde Neandertaller Homo sapiens olarak değil de yakın fakat farklı bir tür olarak, "Homo neanderthalensis" şeklinde adlandırıldı.[1]
Neandertal iskeletleri, bir çok arkeolojik materyalle birlikte Avrupa, güneybatı Asya ve en son Özbekistan dahil Orta Asya'da yoğun olarak bulundu. Günümüzde yaklaşık birkaç yüz tane bireye ait Neandertal fosiline ulaşılmıştır. Bunlardan bir kısmı neredeyse tam iskeletlerdir.[1]
Fiziksel farklar
Neandertaller ile ilk modern insanlar arasındaki en önemli fark güçlülük ve dayanıklılıktır. Neandertaller de tıpkı diğer tarih öncesi insan türleri gibi modern insandan daha güçlü ve dayanıklı canlılardı. İlk modern insanların üst kolları ve baldırları -günümüz insanına nazaran kalın olmakla birlikte- Neandertallere göre daha inceydi. İlk modern insanların ellerinin anatomisi tutmayı daha hassaslaştıracak şekilde değişti. Bacaklar gücünden fazla bir şey kaybetmedi zira tüm Pleistocene dönemi avcı-toplayıcı topluluklarında hızlı hareket etme önemliydi. Ön dişler küçüldü, yüz kısaldı, çene sivrildi, kaş çıkıntıları küçüldü. Beyin boşluğu daha yukarıya çıktı, yuvarlaklaştı ancak büyümedi. Bunun yanı sıra Neandertallerin geniş kafatasının farklı bir beyin şekli dolayısıyla da farklı bir düşünme yapısına işaret ettiği, bu yüzden de modern insandan daha zeki olabilecekleri yorumları yapılmaktadır.[4]
Kaynakça
- "Neandertal." Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica Online. Encyclopædia Britannica Inc.
Dipnotlar
- ^ a b c d e f g h i j k l "Neandertal." Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica Online. Encyclopædia Britannica Inc.
- ^ "Neanderthal." Oxford Dictionary of English 2e, Oxford University Press, 2003.
- ^ a b c "evolution Neandertal." Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica Online. Encyclopædia Britannica Inc.
- ^ http://fotogaleri.ntvmsnbc.com/neandertaller-yeniden-dogacak.html?position=3