Kavram

Kavram, nesnelerin ya da olayların ortak özelliklerini kapsayan ve bir ortak ad altında toplayan genel tasarımdır. Kavramlar, soyuttur ve gerçek dünyada yoktur. Benzer olan fikirleri, insanları, olayları vs gruplandırmak için kullanılan bir sınıflamadır. Kavram yanılgıları ise daha çok kişisel deneyimler sonucu oluşmuş, bilimsel gerçeklere ve düşüncelere aykırı, anlamlı öğrenmeyi engelliyici bilgilerdir.

Kavram klasik mantıkta oldukça önemlidir. Kavramlar dille ifade edilirse buna terim adı verilir. Başka bir deyişle kavramlar nesnelerin soyut tasavvurları iken, bu tasavvurların dildeki karşılıkları ise terim olarak adlandırılır. Kavramlar işaretlerle ifade edilir. Bu işaretler sözlü veya sözsüz olabilirler. Bu işaretleri islam mantıkçıları "delalet" adıyla nitelemişler ve delaletleri tabii, akli ve vaazi delaletler olarak üç gruba ayırmışlardır. Her bir grup da sözlü veya sözsüz işaretler taşıyabilir ve böylece delaletler 6 gruba ayrılmış olur. İşte mantığı ilgilendiren sadece sözlü olan delaletlerdir.

Klasik Mantıkta kavram çeşitleri

Tek tek ele alındıklarında

Tümel, tekil ve tikel kavramlar: Eğer bir kavram bir sınıfın tümüne işaret ediyorsa tümel, sadece bir elemanına işaret ediyorsa tekil kavram denilir. Örneğin şehir kavramı tümel iken, İstanbul tekildir. Kavramlar tek başlarına ele alındıkları zaman tümel ya da tekil olabilirler. Ancak, eğer kavramlar bir önermede kullanılırsa tümel ve tekil olabildiği gibi tikel de olabilirler. Tikel kavramlar bir sınıfın bir kısmına işaret eder. Örneğin bazı insanlar veya bazı şehirler tikel kavramlardır.

Soyut ve somut kavramlar: Kavram bir cisme veya varlığa işaret ediyorsa somuttur. Örneğin taş, insan, beyaz gibi kavramlar somut kavramlardır. Ancak kavram bir oluş tarzını ifade ediyorsa soyuttur. Örneğin insanlık, beyazlık gibi kavramlar soyuttur. Şu şekilde de ifade edilebilir. Somut kavramlar insan zihninde bir konu içinde oluşurlar, soyut kavramlar ise konudan soyutlanmıştır.

Kolektif ve distrubitüf kavramlar:

Pozitif ve negatif kavramlar:

Öğrenme ve öğretme

Kavram öğrenme ve öğretme adımları şöyledir:

• Kavram adı
• Özellikleri tanımlama
• Hipotez kurma
• Alakalı bilgileri toplama, analiz etme ve yorumlama
• Özellikleri tanımlayan iyi ve benzer örnekler verme
• Özellikleri fark ettiren iyi ve ayırt edici örnekler verme
• Kavramın ayırt edici olmayan özelliklerine ilişkin örnekler verme
• Olumsuz örneklere karşı olumlu örnekler verme
• Verilen örneklerin kavramı ve hipotezi kapsayıp-kapsamadığını tahmin etme
• Hipotezi değerlendiren bir kriteri kabul etme
• Uygulama sırasında ilişkisiz özellikleri ve örnekleri genişletme
• Yeni örneklerin öğrenciler tarafından tanımlanması
• Öğrencilerin kendi örneklerini açıklamaları sağlamalı
• Tanımlanan özelliklerin öğrenciler tarafından açıkça ifade edilmesini sağlama

Kaynakça

Genel

• Öner, Prof. Dr. Necati (1986), Klasik Mantık (PDF), Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, erişim tarihi: 28 Şubat 2013  KB1 bakım: Tarih ve yıl (link)