Türkü

Türkiye'nin sözlü geleneğinde, bir ezgi ile söylenen halk şiirlerinin her çeşidini göstermek için, en çok kullanılan ad "türkü"dür. Türkü sözcüğünün, Türk adının sonuna, ilgi eki olan "i" ekinin getirilmesiyle ortaya çıktığı anlaşılır. Türki: Türk’le ilgili, Türk'e özgü anlamında kullanılır.

Kendine özgü ve değişik ezgilerle söylenen türkü zamanla anonimleşen bir nazım biçimidir. Türküler ana dörtlüklerle, onu izleyen nakaratlardan oluşur. Türkülerdeki dörtlüklere (üçlük veya ikilik de olabilir) “bent” adı verilir. Nakaratlar ise halk dilinde bağlama ve kavuştak olarak adlandırılır. Kavuştaklar her ezgiden sonra tekrar edilen ikilik (ya da daha çok) dizelerdir.

Türk Edebiyatında ise belli bir ezgisi olan ve hece ölçüsüyle yazılan halk şiiri nazım şekline denir.

Türkünün belli bir şekli yoktur. Bir koşma, bir semai, bir destan ya da herhangi bir halk şiiri türkü ezgisiyle söylendiğinde türkü olur. Bu yüzden türkü tipinin en belirgin özelliği "melodisidir". Türküler yukarıda saydığımız nazım biçimlerinin aksine hece vezninin her kalıbıyla söylenir. Yani hece sayısı itibariyle bir sınırlama olmaz.

Türkülerin büyük çoğunluğu anonimdir ya da ağızdan ağza söylenirken söyleyeni kaybolmuştur. Türküler bu şekilde halkın malı olurlar. Türküler çoğu kez, bir doğa olayı ya da bir kahramanlık karşısında doğar ve yayılırlar. Türküler, doğdukları bölgenin özelliklerini koruyamazlar. Taşındıkları bölgelerde kişilerin, yer adlarının, hatta konuların bile değiştiği görüldüğü için, nerde doğduklarını saptamak güçleşir.

Mahmut Ragıp Gazimihal, ezgilere göre usulsüz ve usullü türküler olarak iki ayırım yapar. Usulsüz olanlar; divan, bozlak, koşma, hoyrat ve Çukurova'yı içine alan uzun havalardır. Usullü olan türküler grubunda ise genellikle oyun havaları yer alır ki bunlara Konya'da oturak havası, Urfa'da kırık hava adı verilmektedir.

Ezgilerine göre türküler:

—Usullü (Oyun havaları)

—Usulsüz (Uzun Havalar)

Türklerde işlenen konulara göre de sınıflama yapan yazarlarımız vardır. Konularına göre türküler:

—Ninniler

—Çocuk türküleri

—Doğa türküleri

—Aşk türküleri

—Kahramanlık ve askerlik türküleri

—Tören türküleri

—İş türküleri

—Karşılıklı türküler

—Ölüm türküleri

—Oyun türküleri

—Tabiat ve hayvan türküleri

—Zeybek ve derebeyi türküleri

—Cinayetler ve acıklı olaylarla ilgili türküler

—Güldürücü türküler

—Yemek ve yiyecekle ilgili türküler.

Yapılarına göre türküleri sınıflandıran yazarlar da türkülerin bent kavuştaklarını göz önünde bulundurmuşlardır. Bu tür sınıflama şöyledir:

—Bentleri dörtlüklerle kurulan türküler

—Bentleri üçlüklerle kurulan türküler

—Bentleri beyitlerle kurulan türküler.

—Mahlasa göre türküler.

—Yöreye Göre türküler.

Kaynak

• • • 9. sınıf edebiyat kitabı ***