Alâeddin Tekiş: Revizyonlar arasındaki fark

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmemiş revizyon][kontrol edilmemiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
MastiBot (mesaj | katkılar)
24.830 değişiklik
k r2.7.2) (Bot: Ekleniyor: ca:Alà-ad-Din Tekix
Noyder (mesaj | katkılar)
34.095 değişiklik
17. satır: 17. satır:
== Hükümdarlık dönemi ==
== Hükümdarlık dönemi ==


1072de babasi Harezmsah Hukumdarai olan babasi Il Arslan oldugunde hem Tekiş ve hem de kucuk kardesi Sultan Sah tahta gecme haklarini ilan ettiler. O zaman [[Cend]] sehri valisi olan Tekis kucuk kardesinden daha once ulkenin baskenti olan [[Gurgenc]]'e eristi ve hemen hukumdar ilan edildi. Ama bu hedefe erismek icin Harezmsah devletinin tabi oldugu Karahitay devletinin izini ve destegini almis bulunuyordu. Kardesi Sultan Sah ise sahlik iddiasindan fazgecmeyip Horasan'in kuzyine kacip [[Merv]] sehrinde kendi hukumdarligini ilan etti. 1187de Tekvis Nisapur'u eline gecirip oraya kendi oglu Malik Sah'i vali tayin etmesine ragmen Sultan Sah 1193de olunceye kadar Horasan diger taraflarinda ([[Merv]], [[Tus]], [[Saraks]]) bagimsiz olarak hukumdarlik yapti ve devamli olarak Tekis'i tehdit altinda bulundurdu.<ref>Cuvayni, say.289-91, 357</ref>
1072de babası Harezmsah Hükümdarı İl Arslan öldüğünde hem Tekiş ve hem de küçük kardeşi Sultan Şah tahta geçme haklarını ilan ettiler. O zaman [[Cend]] şehri valisi olan Tekiş küçük kardeşinden daha önce ülkenin başkenti olan [[Gürgenç]]'e erişti ve hemen hükümdar ilan edildi. Ama bu hedefe erişmek için Harezmşah devletinin tabi olduğu Karahitay devletinin izini ve desteğini almış bulunuyordu. Kardeşi Sultan Şah ise şahlık iddiasından vazgeçmeyip Horasan'ın kuzeyine kaçıp [[Merv]] şehrinde kendi hükümdarlığını ilan etti. 1187de Tekiş Nişapur'u eline geçirip oraya kendi oğlu Malik Şah'ı vali tayin etmesine rağmen Sultan Şah 1193'de ölünceye kadar Horasan diğer taraflarında ([[Merv]], [[Tus]], [[Saraks]]) bağımsız olarak hükümdarlık yaptı ve devamlı olarak Tekiş'i tehdit altında bulundurdu.<ref>Cuvaynı, say.289-91, 357</ref>


<!--
<!--


'''Ala ad-Din Tekish''', (d. 1200) was [[Khwarezmid Empire|Khwarazm]] Shah from 1172 until his death. He was the son of [[Il-Arslan]]. His rule was contested by his brother, [[Sultan Shah of Khwarezm|Sultan Shah]], who held a principality in Khorasan. Tekish inherited Sultan Shah's state after he died in 1193.
'''Ala ad-Din Tekish''', (d. 1200) was [[Khwarezmid Empire|Khwarazm]] Shah from 1172 üntil his death. He was the son of [[İl-Arslan]]. His rüle was contested by his brother, [[Sultan Shah of Khwarezm|Sultan Shah]], who held a principalıty in Khorasan. Tekish inherited Sultan Shah's state after he died in 1193.


Tekish conquered the [[Seljuks]] of Hamadan in 1194, in an alliance with Caliph [[An-Nasir]]. After the war, he broke with the Caliphate and was on the brink of a war with it until the Caliph accepted him as Sultan of Iraq, Khorasan, and Turkestan in 1198.
Tekish conquered the [[Seljüks]] of Hamadan ın 1194, ın an alliance with Çalıph [[An-Nasır]]. After the war, he broke with the Caliphate and was on the brink of a war with it üntil the Caliph accepted him aş Sultan of İraq, Khorasan, and Türkeştan ın 1198.


He died of a [[peritonsillar abscess]] in 1200<ref>Juvaini, Ala-ad-Din Ata-Malik, History of the World Conqueror, Manchester University Press, Manchester U.K. 1997. p. 314.</ref> and was succeeded by his son, [[Muhammad II of Khwarezm|Ala ad-Din Muhammad]].
He died of a [[peritonsillar abşcess]] in 1200<ref>Juvaini, Ala-ad-Din Ata-Malik, History of the World Conqueror, Manchester University Press, Manchester U.K. 1997. p. 314.</ref> and was succeeded by his son, [[Muhammad II of Khwarezm|Ala ad-Din Muhammad]].


--------
--------
Aleddin Tekis Harezmsah tahtini ele gecirmekte ve tahtin kendine ait oldugunu iddia eden kardesi Sultan Sah'in hucumlarina karsi koymakta Karahitaylilara buyuk bir minnet borcu olmasi gerekmekteydi. Buna ragmen Tekis Karahitay kontrollerine ve ozellikle Harezmsah topraklarinda vergi toplamalarina ve Karahitay vergi memurlarina karsi gelmisti. 1172de Harezmsah'in Karahitaylara odemesi gereken yillik tazminat geciktigi zaman Karahitaylar Harezmsah arazilerine hucum edip isgala etmeye basladilar. Bu Karahitay hucumunun bir nedeni de tahta goz dikmnis olan kardesi Sultan Sah'in Karakatylari kiskirtmasi ve kendisi tahat gecrese Karahitaylara daha uygun ve daha rahatca toplanan tazminat verecegini onlari inandirmsi idi. Tekis bu Karahitaylar hucumunu durdurmayi basardi . Bununla kalmayan Tekis karsi hucuma gecrek geceici olarak Buhara sehiri eline gecirdi.
Aleddin Tekis Harezmsah tahtını ele geçirmekte ve tahtın kendine ait olduğunu iddia eden kardeşi Sultan Şah'ın hücumlarına karşı koymakta Karahitaylılara büyük bir minnet borcu olması gerekmekteydi. Buna rağmen Tekis Karahitay kontrollerine ve özellikle Harezmsah topraklarında vergi toplamalarına ve Karahitay vergi memurlarına karşı gelmişti. 1172de Harezmsah'ın Karahitaylara ödemesi gereken yıllık tazminat geciktiği zaman Karahitaylar Harezmsah arazilerine hücum edip işgala etmeye başladılar. Bu Karahitay hücumunun bir nedeni de tahta göz dikmnis olan kardeşi Sultan Şah'ın Karakatyları kışkırtması ve kendisi tahat geçrese Karahitaylara daha uygun ve daha rahatça toplanan tazminat vereceğini onları inandırmsi idi. Tekis bu Karahitaylar hücumunu durdurmayı başardı . Bununla kalmayan Tekis karşı hücuma geçrek geceici olarak Buhara şehiri eline geçirdi.


Diger Harzmsah sultanlari gibi Tekis'de ordusuna gereken askeri bulmak icin bozkirdaki gocebe Turklerin bitmez bir kaynak oldugunu bilmakteydi. fakat bu turlu toplanan askeri birliklerin de egitimi ozellikle disiplini arzu edilen standartlara yetismemekteydi. Sultan Tekis'in karisi Terken Hatunb ya bir Kipcak veya Kangli prensesi idi ve Harezm'in kuzeyinde Dest-i Kipcak'daki gocebe Turkler ona inadiklari icin bu yorelerden asker toplamak bir bakima koaylasmisti. 1195 kisinda Sultan Tikis Seyhun nehri kuzeyinde bulunan kKayir BukuHan uzerine bir sefer yapti. Kuzey sinirlaraini savunmanin yaninda Tikis'in en onemli askeri harekatlari kardesi Sultan Sah'a karsi hucum, Karahitaylara karsi savunma ve kuzey Horasan'a ve Ceyhun nehri kiyilarina yerlesmis olan Gurlular uzerine olmustur.
Diğer Harzmsah sultanları gibi Tekis'de ordusuna gereken askeri bulmak için bozkırdaki göçebe Türklerin bitmez bir kaynak olduğunu bilmakteydi. fakat bu türlü toplanan askeri birliklerin de eğitimi özellikle disiplini arzu edilen standartlara yetişmemekteydi. Sultan Tekis'in karısı Terken Hatunb ya bir Kıpçak veya Kangli prensesi idi ve Harezm'in kuzeyinde Dest-i Kıpçak'daki göçebe Türkler ona inadıkları için bu yörelerden asker toplamak bir bakıma koaylaşmıştı. 1195 kişinda Sultan Tıkış Şeyhun nehri kuzeyinde bulunan kKayır BükuHan üzerine bir sefer yaptı. Kuzey sınırlaraini savunmanın yanında Tıkış'ın en önemli askeri harekatları kardeşi Sultan Şah'a karşı hücum, Karahitaylara karşı savunma ve kuzey Horasan'a ve Ceyhun nehri kıyılarına yerleşmiş olan Gürlular üzerine olmuştur.




36. satır: 36. satır:




The Ghurids were endeavoring to expand their power through Khorasan into northern Iran and so al-Nāṣer (r. 1180-1225), after his accession to the caliphate in 1180, supported Tekiš out of fear of a Ghurid advance into central Iran. After the death of Solṭān Šāh, the Ghurid sultan Ḡiāṯ-al-Din Moḥammad (r. 1173-1203) remained Tekiš’s main rival in Khorasan and the upper Oxus region (Jovayni, pp. 292-98). Conversely, Tekiš never had sufficient strength to break free from the overlordship of the Qara Khitay, and in 1194, he even had to appeal to the Qara Khitay for help to expel the Ghurids from Balkh. Only after Tekiš’s death in June 1200 did the Khwarazmshahs get the upper hand over the Ghurids.
The Ghurids were endeavoring to expand their power through Khorasan into northern İran and so al-Nāṣer (r. 1180-1225), after his accession to the caliphate in 1180, supported Tekiš out of fear of a Ghurid advance ınto central İran. After the death of Solṭān Šāh, the Ghurid sultan Ḡıāṯ-al-Din Moḥammad (r. 1173-1203) remained Tekiš’s main rival in Khorasan and the upper Oxus region (Jovaynı, pp. 292-98). Conversely, Tekiš never had sufficient strength to break free from the overlördship of the Qara Khitay, and ın 1194, he even had to appeal to the Qara Khitay for help to expel the Ghurids from Balkh. Only after Tekiš’s death in June 1200 did the Khwarazmshahs get the upper hand over the Ghurids.


Alaeddin Tekis hayatinin son on yilinda devletini kuzey ve bati Iran'i ele gecirerek genisletmekle gecirdi. Bu ugrasta basarili olmasinin bas nedeni Buyuk Selcuklu Devletinin cokmesiydi. Irak'da buyuk Selcuklulara karsi olan Bagdad'daki Abbasi halifesi El-Nasir'in da onayiyla 1192de Harzemsah ordulari (simdiki Tahran yakinlaraindaki) [[Rey[]] sehrine kadar ilerlediler. Bu ilerlemeyi onlemeye calisan ve Buyuk Selcuk Devleti sultanligiuna aday olan Sultan III. Tugrul bin Aslan (saltanati 1176-1194) Harezmsah odrusu ile Rey sehri yakinda giristigi carpisma sonucu olduruldu. Bundan sonra Harezmsah ordusu Bati Iran'a dogru ileleryerek ta Hamedan'a kadar ilerledi. Bu ilerlem ile harezmsah ordularai eski Abbasi Imparatorluguna ait oolan ve hala Bagdad'daki Abbasi Halifeleri tarafindan sahip ciklian arazileri de ellerine gecirmis oldular. Bagdad'daki Abbasi halifesi Harezmsahlarin orta-asyadaki arazileri yaninda Horasan ve bati Iran yonetici hukumdarligi teyit etmek zorunda kaldi.
Alaeddin Tekis hayatının son on yılında devletini kuzey ve batı İran'ı ele geçirerek genişletmekle geçirdi. Bu uğraşta başarılı olmasının baş nedeni Büyük Selçuklu Devletinin çökmesiydi. Irak'da büyük Selçuklulara karşı olan Bağdad'daki Abbası halifesi El-Nasır'ın da onayıyla 1192de Harzemsah orduları (şimdiki Tahran yakınlaraındaki) [[Rey[]] şehrine kadar ilerlediler. Bu ilerlemeyi önlemeye çalışan ve Büyük Selçuk Devleti sultanlığıuna aday olan Sultan III. Tuğrul bin Aslan (saltanatı 1176-1194) Harezmsah ödrusu ile Rey şehri yakında giriştiği çarpışma sonucu öldürüldü. Bundan sonra Harezmsah ordusu Batı İran'a doğru ileleryerek ta Hamedan'a kadar ilerledi. Bu ilerlem ile harezmsah ordularai eski Abbası İmparatorluğuna ait oolan ve hala Bağdad'daki Abbası Halifeleri tarafından sahip çıklian arazileri de ellerine geçirmiş oldular. Bağdad'daki Abbası halifesi Harezmsahların orta-asyadaki arazileri yanında Horasan ve batı İran yönetici hükümdarlığı teyit etmek zorunda kaldı.


Fakat isgal edilen topraklar ile harezmsah ordularai arasinda devamli bir zitlik ve cekisme bulunyordu ve bu bolgelrin halki Harezmsahlilari hic sevmiyorlardi. Sultan Alaeddin Tekis oldugu zaman bati Iran'da bulunan Harezmsah ordularina karsi bir halk hucumu oldu ve Harezmsahlar ordulari buyuk zararlar verdi. Bu rekabet ve ordulara hucumlar tahta yeni cikan Alaeddin Muhammed saltanat doneminde de devam etti.
Fakat işgal edilen topraklar ile harezmsah ordularai arasında devamlı bir zıtlık ve çekişme bulunyordu ve bu bölgelrin halkı Harezmsahlıları hiç sevmiyorlardı. Sultan Alaeddin Tekis olduğu zaman batı İran'da bulunan Harezmsah ordularına karşı bir halk hücumu oldu ve Harezmsahlar orduları büyük zararlar verdi. Bu rekabet ve ordulara hücumlar tahta yeni çıkan Alaeddin Muhammed saltanat döneminde de devam etti.


-->
-->
46. satır: 46. satır:


{{başlangıç kutusu}}
{{başlangıç kutusu}}
{{sıra kutusu
{{sıra kutusu| önce = [[İl Arslan Harezmşah]] | başlık= [[Dosya:IslamSymbol.svg|30px]]<br />[[Harezmşahlar]] | yıllar= [[1172]]-[[1200]])]| sonra= [[Alaaddin Muhammed]]}}
| önce = [[İl Arslan Harezmsah]]
| başlık= [[Dosya:İslamSymbol.svg|30px]]<br />[[Harezmsahlar]]
| yıllar= [[1172]]-[[1200]]]
| sonra= [[Alaaddin Muhammed]]}}
{{bitiş kutusu}}
{{bitiş kutusu}}


Sayfanın 22.42, 29 Mart 2012 tarihindeki hâli

Şablon:Hükümdar bilgi kutusu

Tekiş Harezmşah (tam ismiyle: Alaaddin Tekiş Alā-al-Dunyā ve Din Abul-Muzaffer) d. ? - o. 1200) 1072 ile 2000 doneminde Harezmşahlar devletinin hukumdarligini yapmistir.[1]

Hükümdarlık dönemi

1072de babası Harezmsah Hükümdarı İl Arslan öldüğünde hem Tekiş ve hem de küçük kardeşi Sultan Şah tahta geçme haklarını ilan ettiler. O zaman Cend şehri valisi olan Tekiş küçük kardeşinden daha önce ülkenin başkenti olan Gürgenç'e erişti ve hemen hükümdar ilan edildi. Ama bu hedefe erişmek için Harezmşah devletinin tabi olduğu Karahitay devletinin izini ve desteğini almış bulunuyordu. Kardeşi Sultan Şah ise şahlık iddiasından vazgeçmeyip Horasan'ın kuzeyine kaçıp Merv şehrinde kendi hükümdarlığını ilan etti. 1187de Tekiş Nişapur'u eline geçirip oraya kendi oğlu Malik Şah'ı vali tayin etmesine rağmen Sultan Şah 1193'de ölünceye kadar Horasan diğer taraflarında (Merv, Tus, Saraks) bağımsız olarak hükümdarlık yaptı ve devamlı olarak Tekiş'i tehdit altında bulundurdu.[2]


Önce gelen:
İl Arslan Harezmsah 		Dosya:İslamSymbol.svg
Harezmsahlar
1172-1200] 		Sonra gelen:
Alaaddin Muhammed

Dipnotlar

  1. ^ Y.H. Baur'a gore "Tekis" ismi Turkce olup "savasta vuran kisi" anlamina gelmektedir. Bknz: Bayur, Yusuf Hikmet, (1950), "Harizmşah Alâü’d-Din “Tekiş” ’in adi hakkinda," Belleten, Cilt 14 No56 say.589-95.
  2. ^ Cuvaynı, say.289-91, 357

Ayrıca bakınız


Dış kaynaklar

Şablon:Harezmşah

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Alâeddin_Tekiş&oldid=10964183" sayfasından alınmıştır