Nazar

Gözü sembolize eden çeşitli nazar boncukları

Nazar ya da kem göz, canlı veya cansız bir varlığın başına kaza veya belâ gelmesine neden olduğuna inanılan bakış. Nazardan özellikle çocukların, hamilelerin ya da hayvanların etkilendiğine inanılır.

Tarihçe

Kem göz inancının kökeni çok eskilere dayanır. Antik Roma ve Helen medeniyetlerinde bu inanışa rastlanır. Müslüman, Yahudi, Budist ve Hindu toplumlarında da görülen bu inanış özellikle yerli ve köylü toplumlarında yer etmiş, günümüze kadar hayatta kalmayı başarmıştır. Tarih boyunca yabancıların, vücut deformasyonu olan engellilerin, çocuksuz kadınların ve yaşlı kadınların nazarının daha çok değdiğine inanılmıştır.

Geçmişte bazı toplumlarda nazarın kasıtsız olarak değdiğine inanılırdı. Örneğin Slav folklorunda, çocuklarına nazarı değdiği için kendini kör eden bir babanın hikayesi vardır. Daha yakın zamanlarda ise nazarın kıskançlık sonucu değdiği inanışı yaygınlaşmıştır. Bu nedenle, özellikle Ortaçağ Avrupa'sında, bir mal veya çocuk övüldüğünde "Tanrı izin verirse" veya "Tanrı kutsasın" sözlerini eklemek âdeti yerleşmiştir. Müslüman toplumlarda ise benzer anlamlara gelen maşallah sözü kullanılır.

Göz Değmesi

Göz sözcüğü Türkçede görme organı anlamına geldiği gibi aynı zamanda halk inancında kötü bakış da demektir. Arapça "Nazar" kelimesi de bu anlama gelir. En eski biçiminde büyücü ve kötücül şamanların gözlerinde kötü güçlerin yerleştiğine inanılırdı. Bu yüzden bu bakışların tehlikeli bir güç barındırdığı düşünülürdü. Üzerlik otu yakılarak tütsü yapılması, nazardan korunmanın en etkili yoludur. Kötü göz nesneleri bile çatlatabilir. Örneğin bardağı kırabilir. Mavi boncuğun bu enerjiyi kendisine çekerek yok edeceği fikri yaygındır. Kelimenin köz “ateş parçası” ile bağlantısı da dikkat çekicidir. Yakıcı enerjiyi temsil ettiği açıktır. Karak sözcüğü de aynı anlamda kullanılır. Sözcük, Göz/Köz kökünden türemiştir; bakmak ve ateş anlamlarına sahiptir. Bakışın yakıcı gücü olduğu düşünülür.

Eski çağlarda, ölülerin ruhlanyla, periler ve cinlerin yaşadıklan bir âlemin var olduğuna inanılırdı. bu âleme bağlı olan insanlann, özellikle de büyücülerin gözlerinde kötü ruhlann yerleştiğine inanırlardı. Bu yüzden de onlann bakışlannın çok güçlü ve zararlı olduğu düşünülürdü. Halk arasında nazara gelmiş biri için üzerlik otu yakıp, "her yerde sen olasın, belâlan savasın" denilen sözlerin temelinde de bu inanç vardır.

Korunma

Kem gözlerden koruduğuna inanılan yöntemler toplumdan topluma farklılık gösterir. En yaygın yöntemlerden biri nazar boncuğu gibi takılar takmak ya da üzerinde, muska gibi dua yazılı kağıtlar taşımaktır. Türkler Kotaz adı verilen nazarlıklar takarlar. Hindistan'ın bazı yörelerinde evlenen çiftler nazardan korunmak için karşı cinsin kıyafetlerini giyerler. Bazı Asyalı toplumlarda çocukların gözlerinin etrafına siyah boya sürülür. Bazı Afrikalı ve Asyalı toplumlarda kem gözlerden en çok yeyip içerken etkilenildiğine, zira ağız açıkken ruhun vücuttan daha kolay çıkacağına inanılır. Bu nedenle yemek yalnız başına veya yakın akrabaların yanında yenir.

Ayrıca bakınız

• Nazar boncuğu