Tortum: Revizyonlar arasındaki fark

Etkileşimli olarak geçmişe göz at

[kontrol edilmiş revizyon]

[kontrol edilmemiş revizyon]

← Önceki sürümle aradaki fark Sonraki sürümle aradaki fark →

İçerik silindi İçerik eklendi

GörselVikimetin

Satır içi

Sayfanın 15.42, 7 Eylül 2011 tarihindeki hâli

Şablon:Bilgikutusu Türkiye şehir

Tortum ,Gürcüce ( თორთომი / t’ort’omi) , Ermenice ( Թորթում / T’vort’um ) ,Osmanlı Türkçesi: تورتوم ) Erzurum ilinin bir ilçesidir.

Tarihçe

Eski çağlarda Taokhlar ülkesi sınırlarında yer alan Tortum, tarihte önemli bir konuma sahipti. Tortum ve yöresi kesin olarak Kanuni Sultan Süleyman zamanında Osmanlı egemenliğine geçmiştir. XIX. yy'da bazen İspir kazasına bağlı bir nahiye merkezi olan Tortum, bazen de Erzurum’a bağlı bir kaza olarak kaydedilmiştir.Tortum, Karadeniz bölgesinin Doğu Karadeniz bölümü sınırları içinde Tortum çayı vadisinde kurulmuş bir yerleşim alanıdır.

Tortum şehrinin merkezi önceleri Tortumkale köyü olup,daha sonra (Nihağh) köyü olmuştur.^[1]Tortum,adını aynı isimle anılan çaydan almaktadır.İspir’den Erzurum’a giden yol ile Narman ve Oltu vadisini doğuya bağlayan bir kavşak konumunda olması sebebiyle önemli bir yere sahip olan Tortum’un, tarihi oldukça eskiye dayanmakta ancak yörede ilk yerleşimin ne zaman ve kimler tarafından yapıldığı hakkında kesin bilgi bulunmamaktadır. Bununla beraber Tortum yakınlarında yapılan Arkeolojik araştırmalar, yörenin Prehistorik bir yerleşme özelliği sergilediğini ve Karaz kültürüne dahil olduğunu göstermektedir. Antik kaynaklarda Tortum yöresi Taokhlar ülkesi sınırları içerisinde gösterilmektedir.^[2]Ksenophon, Taokhlar’ı tüm yiyeceklerini içine depoladıkları müstahkem mevkilerde oturan topluluk olarak tasvir etmektedir.^[3] Bizans İmparatorluğu döneminde Theodosiopolis Theması’nın kuzey kısmını oluşturan Tortum yöresi, 662 yılında Arapların Erzurum ve çevresini fethi ile gündeme gelmiştir.

Coğrafya

İlçe Erzurum'un kuzeyinde Karadeniz bölgesinde 1467 km²lik bir alana kurulmuş olup, Erzurum ili Oltu, Pasinler, Narman, İspir, Yusufeli ve Uzundere ilçeleri ile çevrilidir.Dar ve uzun bir vadi üzerine kurulan ilçenin arazi yapısı oldukça dağlık ve kırıktır. İlçenin denizden yüksekliği 1450 m dir. Güney ve Batısında karasal,Kuzey ve Doğusunda nispeten Karadeniz iklimi hüküm sürmektedir. Erzurum'a 52 km mesafededir. Dağlık bir arazi yapısına sahip olmasına rağmen Tortum çayı çevresinde kurulan köyleriyle vadi içindeki cenneti andırır. Önemli iki sıradağı vardır. Bunlardan birisi Tortum Çayı vadisinin doğusunda uzanan ortalama 3000 metre yüksekliğinde olan Akdağ ve Mescit Dağı'dır.Tortum isminin Kaynaklarda; "Tortomi", "T’orto’m", "Tortoman", "Tartum", "Torcon" benzer ama farklı yazılışlarda göze çarpmaktadır. Kelimenin kökü "Tor"’dur. Bu da Mesxiler ile birlikte Gürcü kaynakların da zikredilen Tor kabilesinden, onların yerleştikleri bölge ve kale adı olarak günümüze kadar varlığını sürdürebilmiştir.Ayrıca "Tori", Tiflis bölgesinde "Qori" kazası’nda bir kentin adıdır. Osmanlı kaynaklarında ise "Sengistân" / dağlık- taşlık yer olarak kaydedilmiştir.

Nüfus ve sosyal yapı

İlçede 4 farklı etnik grup mevcuttur.Nüfus piramidi sırasıyla;

En son nüfus sayımına göre merkez 11.300'dür.Genel nüfus ise 45.155'dir.İlçede nüfusun etnik köken dağılımı ve nüfus yoğunluğu ise şöyledir.%83'ünü,Türkler-Kıpçak Türkleri)^[4] % 12'si Rize ili'nin İkizdere ve Çamlıhemşin ilçelerinin dağlık kesimlerinden 1850'li ve 1920 yılları arasında,göç edip ilçenin özellikle kuzey batı kesimindeki; Serdarlı-Ödhük, Çataldere-Korker, Uzunkavak, Gökdere, Yağcılar, ve Karlı-Norxşen,gibi,köylerine yerleşen,müslüman Ermeniler olarakda bilinen Hemşinliler'den ve % 5'i, ise 1700 lerden beri ilçenin Şipek, Nihah Sürbahan ve Henzik vb.köylerinde,yerleşik olarak yaşayan Şeyhbızın,Badıllı,Zilanlı Şadallu- Şadillu),Milânlu vb.gibi Aşiretlere mensup Kürtler ve Zazalar'dan oluşmaktadır.^[5]

Hemşinliler'in 1850 lerde başlayan göçleri ile,yörede toprak ve arazi kavgaları çıkmıştır.Hemşinli aileler,sık sık yörede haraç kesen eşkıyalarla ölümlere varan kavga ve çatışmalara girmişlerdir.1940 lara kadar yerli Türkler'le kız bile alıp vermeyen Hemşinliler daha sonraki yıllarda akrabalıklarını artırmışlardır.Tortum köylerindeki yerli Türkler özellikle eskiden,komşuları Hemşinlileri tanımlamada;"Ermeni","Gelmeler","Pontuslu","Soyu dönme","Dini gollik","Dağ Ermenisi" ve "Dağlı" gibi terimler ve kelimeler kullanmışlardır.Günümüzde artık böyle tanımlamalar ve adlandırmalar halk arasında oldukça azalmıştır.Yöreye göç ettikleri ilk zamanlarda kendilerine has içinde Ermenice ve Hemşince kelimelerinde bulunduğu bozuk Türkçe'leri ile konuşan Hemşinliler,yöreye Ermenice ve Hemşince kökenli kelimeler kazandırmışlardır.Fakat daha sonraları orta ve yeni kuşak Hemşinlilerin Tortum yöresine özgü şive ile konuşmalarından dolayı Hemşin ağzı Türkçe kaybolmaya yüz tutmuştur.Tortum bölgesinin %99'u islam'ın,Sünni-Hanefi mezhebine bağlı olup.Ağırlıklı olarak yöre insanı çocuklarını Rize ve Trabzon illerine Hafız olmaları için kuran kurslarına göndermiştirler.İlçe genelinde okuma yazma oranı oldukça yüksek olup,Eğitimli insan oranı oldukça fazladır.

Kültür, turizm ve iklim

Kültürel anlamda Tortum çok renkli bir yapıya sahiptir.ilçede,Erzurum (Dadaş) kültürü,ve Doğu karadeniz (Hemşin) kültürü ve yaşam tarzı hakimdir.ilçe merkezi ve köylerinde Davul,Zurna,Tulum ve Kaval gibi yöresel enstürmanlar çalınır.Folklorik halk oyunları ise Bar oyunları ve Horon'dur.Yörede yapılan yemek kültüründe ise Kafkas ve Karadeniz kültürünün yoğun etkisinden dolayı hamur işi ön plandadır.(Tandır kete'si,Hemşin kete'si,Sini ketesi,Kuymak,Gaygana,Hıngel,Seron,Kavod),gibi.

Kültürel eğlenceler,özellikle 1980 ve 1990,lı yıllara kadar Hemşinliler'in yaşadıkları köylerde; Noel ve Yılbaşı kutlama, (Bıbulik) oynatma, Karakoncoloz oynatma ve Yayla'ya göç şenlikleri gibi,geçmiş kültürlerine özgü adet ve gelenek'ler yöredeki Hemşinliler tarafından yaşatılmıştır.Günümüzde bu eski kültürel değerler kentlere göçten sonra maalesef hepten yok olmuştur.

Her yıl ilkbahar döneminde Tortum un Pehlivanlı beldesi (Vihik)'de festival havasında yapılan Türk ata sporu Karakucak güreşi'de yöre halkından yoğun ilgi görmektedir.ve yörede yıllardır yapılan bu spor etkinliği bir çok Güreş'çi yetişmesine sebeb olmuştur.

Unutulmaya yüz tutsada yöredeki Türk kültürü'nde ise,bir kuşak öncesine kadar varlığını koruyan,ziyaret yerlerinde dilek tutmak, bazı kutsal sayılan ağaçlara bez bağlamak, aynı şekilde bazı yerlerdeki sulara madeni eşya ve para atıp dilek tutmak gelenekleri de eski Türk kültürünün izlerini taşımaktadır.

Son yıllarda Cağ kebabı adı verilen (eski ismi Bico) keçi ve koyun etinden yapılan et yemeği ise Tortum yöresine ve Artvin/Yusufeli) Kafkas kültürüne has bir lezzettir.İlçede belli başlı mevcut tarihi eserler şunlardır;Tortum Kalesi,Hahuli Manastırı,Öşvank kilisesi,tarihi su kemerleri,ve halen daha kazı çalışması yapılmamış Neolitik döneme ait ,Höyük'ler ve yörede sıkça rastlanılan Şapel'ller ve köprüler'dir.

İlçe Karadeniz bölgesinde olması sebebiyle,Doğu karadeniz iklimi görülür.İlkbahar yağışları boldur,sıkça sel felaketi yaşanmasına sebeb olur.Ayrıca yüksek kesimlerde karasal iklimde mevcuttur.İlçedeki önemli akarsular ise şunlardır tortum çayı ve kaynağını mescid dağlarında bulunan göllerden alan (ödük) deresidir.bu iki akarsuda Çoruh-(çorohi), nehrine karışmaktadır.Vadiler boyunca yeralan köyler,ormanlık alanlar ve meyve bahçeleri eşsiz güzelliklere sahiptir.Tortum çayında yapılan Rafting organizasyonları ve ilçe'nin en kuzey ucunda yeralan Tortum gölü ve Tortum Şelalesi eşsiz tabii güzelliği ile yerli ve yabancı turistlerin uğrak yeridir.

Şive

Tortum ilçesinde kullanılan Türk şivesinin Doğu Anadolu ağızları içindeki konumu Prof. Dr. Leyla Karahan'ın Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması (Türk Dil Kurumu yayınları: 630, Ankara 1996) adlı çalışmasına göre şöyledir:

1. Doğu Anadolu ağızları 1.1.1. Ağrı, Malazgirt 1.1.2. Muş, Bitlis 1.1.3. Ahlat, Adilcevaz, Bulanık, Van 1.1.4. Diyarbakır 1.1.5. Palu, Karakoçan, Bingöl, Karlıova, Siirt 1.2.1. Kars (yerli) 1.2.2. Erzurum, Aşkale, Ovacık, Narman 1.2.3. Pasinler, Horasan, Hınıs, Tekman, Karayazı, Tercan (kısmen) 1.2.4. Bayburt, İspir (güney), Erzincan, Çayırlı, Tercan (kısmen) 1.2.5. Gümüşhane 1.2.6. Refahiye, Kemah 1.2.7. Kars (Azeriler ve Terekemeler) 1.3.1. Posof, Artvin, Şavşat, Ardanuç, Yusufeli 1.3.2.1. Ardahan, Olur, Oltu, Şenkaya; Ahıska (Gürcistan) 1.3.2.2. Tortum 1.3.2.3. İspir (kuzey) 1.4.1. Kemaliye, İliç, Ağın 1.4.2. Tunceli, Hozat, Mazgirt, Pertek 1.4.3. Harput 1.4.4. Elazığ, Keban, Baskil

Ekonomi

Erzurum un en iyi yeşil ve orman'lık alanları burada yer almaktadır.Geçim kaynağı tarım ve hayvancılıktır,Hayvancılık başta gelir.Özellikle yaylacılık yöre halkı için önemlidir.Tarım ise meyve bahçelerinde meyve üretimi yaparak gerçekleştirilir. Vadi tabanlarında yeralan kesimlerde meyvecilik ve sebze ekimi yapılır.Son yıllarda modern usüllerle yapılan meyvecilik gelişme kaydetmiştir.Ayrıca son yıllarda seracılık'da artış göstermiştir.Arıcılıkta önemli bir paya sahiptir.Fakat ilçe son 25 yıldır yoğun bir şekilde dışarıya göç vermiştir.Arazi şartlarının uygun olmaması ilçe halkının büyük çoğunluğunu gurbetçiliğe zorlamıştır.Tortumlu'lar genelikle İstanbul,Bursa,İzmir,Kemalpaşa) ve Erzurum merkeze göç etmiştirler.Kentlerde;resmi kurumlarda memurluk ve işçilik ,esnaflık olarakda Tesisatçılık,Fırıncı'lık,Restaurant,vb.sektörlerde iş yapan tortum insanı çok çalışkandır,örneğin;Erzurum cumhuriyet caddesindeki 1920 yılından beri hizmet veren meşhur (Tufan-Restaurant) ve Kongre caddesinde bulunan meşhur (Hemşin-Karafırını) Tortumlulara aittir.Erzurum ve Türkiye deki bir çok ünlü Cağ kebabı yapan salon ve lokantalar'ın büyük bir kısmı Tortumlular'ın işletmesinde'dir.

Kaynakça

^ İbrahim Hakkı Konyalı, Abideleri ve Kitabeleri ile Erzurum Tarihi, İstanbul 1960, sf. 513.
^ Anthony Bryer; David Winfıeld; The Byzantine Monuments and Topography of The Pontos, Volume I, Washington 1985, s.14.
^ Ksenophon, Anabasis ( Onbinlerin Dönüşü), çeviren, Tanju Gökçöl, İstanbul 1998, sf. 136.
^ ARTVİN VE ÇEVRESİ KIPÇAK TÜRK TARİHİ: Kurat ,Akdes Nimet-Türk kavimleri ve Türk Devletleri,s83,84. Kırzıoğlu,kıpçaklar s.148-M.Fahrettin Kırzıoğlu).-- Çoruh boyu kıpçak Türkleri kitabı-M.Fahrettin Kırzıoğlu ,Yukarı kür ve Çoruh boylarında kıpçaklar Ankara 1992.
^ Tortum kazasının 1847 nüfusunu da içeren Erzurum Eyaleti’nin nüfus defteri Cevdet Küçük tarafından 1977 yılında yayımlanmıştır.Defterin orijinali için bkz. BOA.,Cevdet Dahiliye, nr. 9060, Ayrıntılı bilgi için bkz. Cevdet Küçük, “Tanzimat Devrinde Erzurum’un Nüfus Durumu”, s.190–194.

Dış bağlantılar

Şablon:Portal

Şablon:Tortum belde ve köyleri

Türkiye'deki bir ilçe ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz.

[1] İbrahim Hakkı Konyalı, Abideleri ve Kitabeleri ile Erzurum Tarihi, İstanbul 1960, sf. 513.

[2] Anthony Bryer; David Winfıeld; The Byzantine Monuments and Topography of The Pontos, Volume I, Washington 1985, s.14.

[3] Ksenophon, Anabasis ( Onbinlerin Dönüşü), çeviren, Tanju Gökçöl, İstanbul 1998, sf. 136.

[4] ARTVİN VE ÇEVRESİ KIPÇAK TÜRK TARİHİ: Kurat ,Akdes Nimet-Türk kavimleri ve Türk Devletleri,s83,84. Kırzıoğlu,kıpçaklar s.148-M.Fahrettin Kırzıoğlu).-- Çoruh boyu kıpçak Türkleri kitabı-M.Fahrettin Kırzıoğlu ,Yukarı kür ve Çoruh boylarında kıpçaklar Ankara 1992.

[5] Tortum kazasının 1847 nüfusunu da içeren Erzurum Eyaleti’nin nüfus defteri Cevdet Küçük tarafından 1977 yılında yayımlanmıştır.Defterin orijinali için bkz. BOA.,Cevdet Dahiliye, nr. 9060, Ayrıntılı bilgi için bkz. Cevdet Küçük, “Tanzimat Devrinde Erzurum’un Nüfus Durumu”, s.190–194.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

@@ 49. satır: / 49. satır: @@
 == Nüfus ve sosyal yapı ==
-{{sy-etnik}}
 İlçede 4 farklı etnik grup mevcuttur.Nüfus piramidi sırasıyla;
 * [[Türkler]] %83
 * [[Hemşinliler]] %12
 * [[Kürtler]] %5
-* [[Zazalar]] % Oran içinde
+* [[Zazalar]] %
-En son nüfus sayımına göre merkez 11.300'dür.Genel nüfus ise 45.155'dir.İlçede nüfusun etnik köken dağılımı ve nüfus yoğunluğu ise şöyledir.%83'ünü,[[Türkler]]-[[Kıpçak Türkleri]])<ref>ARTVİN VE ÇEVRESİ KIPÇAK TÜRK TARİHİ: Kurat ,Akdes Nimet-Türk kavimleri ve Türk Devletleri,s83,84. Kırzıoğlu,kıpçaklar s.148-M.Fahrettin Kırzıoğlu).-- Çoruh boyu kıpçak Türkleri kitabı-M.Fahrettin Kırzıoğlu ,Yukarı kür ve Çoruh boylarında kıpçaklar Ankara 1992.'''</ref> % 12'si [[Rize]] ili'nin [[İkizdere]] ve [[Çamlıhemşin]] ilçelerinin dağlık kesimlerinden 1850'li ve 1920 yılları arasında,göç edip ilçenin özellikle kuzey batı kesimindeki; [[Serdarlı, Tortum|Serdarlı-Ödhük]], [[Çataldere, Tortum|Çataldere-Korker]], [[Uzunkavak, Tortum|Uzunkavak]], [[Gökdere, Tortum|Gökdere]], [[Yağcılar, Tortum|Yağcılar]], ve [[Karlı, Tortum|Karlı-Norxşen]],gibi,köylerine yerleşen, Karadenizin en eski halklarından olan, [[Hıristiyanlık]]tan,müslümanlığa [[Osmanlı İmparatorluğu]] zamanında geçirilmiş, [[müslüman Ermeniler]] olarakda bilinen [[Hemşinliler]]'den ve % 5'i, ise 1700 lerden beri ilçenin Şipek, Nihah Sürbahan ve Henzik vb.köylerinde,yerleşik olarak yaşayan [[Şeyhbızın]],Badıllı,Zilanlı Şadallu- Şadillu),Milânlu vb.gibi Aşiretlere mensup [[Kürtler]] ve [[Zazalar]]'dan oluşmaktadır.<ref>Tortum kazasının 1847 nüfusunu da içeren Erzurum Eyaleti’nin nüfus defteri Cevdet Küçük tarafından 1977 yılında yayımlanmıştır.Defterin orijinali için bkz. BOA.,Cevdet Dahiliye, nr. 9060, Ayrıntılı bilgi için bkz. Cevdet Küçük, “Tanzimat Devrinde Erzurum’un Nüfus Durumu”, s.190–194.</ref>
+En son nüfus sayımına göre merkez 11.300'dür.Genel nüfus ise 45.155'dir.İlçede nüfusun etnik köken dağılımı ve nüfus yoğunluğu ise şöyledir.%83'ünü,[[Türkler]]-[[Kıpçak Türkleri]])<ref>ARTVİN VE ÇEVRESİ KIPÇAK TÜRK TARİHİ: Kurat ,Akdes Nimet-Türk kavimleri ve Türk Devletleri,s83,84. Kırzıoğlu,kıpçaklar s.148-M.Fahrettin Kırzıoğlu).-- Çoruh boyu kıpçak Türkleri kitabı-M.Fahrettin Kırzıoğlu ,Yukarı kür ve Çoruh boylarında kıpçaklar Ankara 1992.'''</ref> % 12'si [[Rize]] ili'nin [[İkizdere]] ve [[Çamlıhemşin]] ilçelerinin dağlık kesimlerinden 1850'li ve 1920 yılları arasında,göç edip ilçenin özellikle kuzey batı kesimindeki; [[Serdarlı, Tortum|Serdarlı-Ödhük]], [[Çataldere, Tortum|Çataldere-Korker]], [[Uzunkavak, Tortum|Uzunkavak]], [[Gökdere, Tortum|Gökdere]], [[Yağcılar, Tortum|Yağcılar]], ve [[Karlı, Tortum|Karlı-Norxşen]],gibi,köylerine yerleşen,[[müslüman Ermeniler]] olarakda bilinen [[Hemşinliler]]'den ve % 5'i, ise 1700 lerden beri ilçenin Şipek, Nihah Sürbahan ve Henzik vb.köylerinde,yerleşik olarak yaşayan [[Şeyhbızın]],Badıllı,Zilanlı Şadallu- Şadillu),Milânlu vb.gibi Aşiretlere mensup [[Kürtler]] ve [[Zazalar]]'dan oluşmaktadır.<ref>Tortum kazasının 1847 nüfusunu da içeren Erzurum Eyaleti’nin nüfus defteri Cevdet Küçük tarafından 1977 yılında yayımlanmıştır.Defterin orijinali için bkz. BOA.,Cevdet Dahiliye, nr. 9060, Ayrıntılı bilgi için bkz. Cevdet Küçük, “Tanzimat Devrinde Erzurum’un Nüfus Durumu”, s.190–194.</ref>
-[[Hemşinliler]]'in göçü ile,yörede toprak ve arazi kavgaları çıkmıştır.Hemşinli aileler,sık sık yörede haraç kesen eşkıyalarla ölümlere varan kavga ve çatışmalara girmişlerdir.1940 lara kadar Türkler'le kız bile alıp vermeyen Hemşinliler daha sonraki yıllarda akrabalıklarını artırmışlardır.Hemşinliler genelde sosyal yönden içe kapanık bir yaşam tarzı sürdürür'ler.[[Ermeni]] geçmişleri ve günümüz [[Türkiye]] Cumuhuriyetindeki yerli azınlıklara karşı uygulanan dışlama politikası ve Tortum yöresinde Türk nüfusun ve Türk milliyetçiliği'nin yoğun oluşu yöredeki Hemşinliler'de geçmişleri ve kimlikleri hakkında korku ve suskunluk hali meydana getirmiştir ve etnik kimlikleri hakkında konuşmazlar.1.Dünya savaşı sırasında,Tortumdaki bazı kalabalık Hemşinli ailelerin köylerini geçiçi olarak terkedip savaşın sonun'da köylerine tekrar dönmeleri bölgede,[[1915]] Ermeni tehcirinden kurtulmak için olduğu yönünde yorumlara sebeb olmuştur.
+[[Hemşinliler]]'in 1850 lerde başlayan göçleri ile,yörede toprak ve arazi kavgaları çıkmıştır.Hemşinli aileler,sık sık yörede haraç kesen eşkıyalarla ölümlere varan kavga ve çatışmalara girmişlerdir.1940 lara kadar yerli Türkler'le kız bile alıp vermeyen Hemşinliler daha sonraki yıllarda akrabalıklarını artırmışlardır.Tortum köylerindeki yerli Türkler özellikle eskiden,komşuları Hemşinlileri tanımlamada;"Ermeni","Gelmeler","Pontuslu","Soyu dönme","Dini gollik","Dağ Ermenisi" ve "Dağlı" gibi terimler ve kelimeler kullanmışlardır.Günümüzde artık böyle tanımlamalar ve adlandırmalar halk arasında oldukça azalmıştır.Yöreye göç ettikleri ilk zamanlarda kendilerine has içinde [[Ermenice]] ve [[Hemşince]] kelimelerinde bulunduğu bozuk [[Türkçe]]'leri ile konuşan Hemşinliler,yöreye Ermenice ve Hemşince kökenli kelimeler kazandırmışlardır.Fakat daha sonraları orta ve yeni kuşak Hemşinlilerin Tortum yöresine özgü şive ile konuşmalarından dolayı Hemşin ağzı Türkçe kaybolmaya yüz tutmuştur.Tortum bölgesinin %99'u [[islam]]'ın,[[Sünni]]-[[Hanefi]] mezhebine bağlı olup.Ağırlıklı olarak yöre insanı çocuklarını [[Rize]] ve [[Trabzon]] illerine Hafız olmaları için kuran kurslarına göndermiştirler.İlçe genelinde okuma yazma oranı oldukça yüksek olup,Eğitimli insan oranı oldukça fazladır.
+== Kültür, turizm ve iklim ==
+[[Dosya:Norşen Şapeli.JPG|260px|thumb|Norşin Şapeli,[[Serdarlı, Tortum|Serdarlı,Ödük]]]]
+Kültürel anlamda Tortum çok renkli bir yapıya sahiptir.ilçede,Erzurum ([[Dadaş]]) kültürü,ve Doğu karadeniz (Hemşin) kültürü ve yaşam tarzı hakimdir.ilçe merkezi ve köylerinde [[Davul]],[[Zurna]],[[Tulum]] ve [[Kaval]] gibi yöresel enstürmanlar çalınır.Folklorik halk oyunları ise [[Bar oyunları]] ve [[Horon]]'dur.Yörede yapılan yemek kültüründe ise Kafkas ve Karadeniz kültürünün yoğun etkisinden dolayı hamur işi ön plandadır.(Tandır [[kete]]'si,Hemşin kete'si,Sini ketesi,[[Kuymak]],[[Gaygana]],[[Hıngel]],Seron,Kavod),gibi.
+Kültürel eğlenceler,özellikle 1980 ve 1990,lı yıllara kadar [[Hemşinliler]]'in yaşadıkları köylerde; [[Noel]] ve [[Yılbaşı]] kutlama, (Bıbulik) oynatma, Karakoncoloz oynatma ve [[Yayla]]'ya göç şenlikleri gibi,geçmiş kültürlerine özgü adet ve gelenek'ler yöredeki Hemşinliler tarafından yaşatılmıştır.Günümüzde bu eski kültürel değerler kentlere göçten sonra maalesef hepten yok olmuştur.
-Tortum köylerindeki yerli Türkler özellikle eskiden,komşuları Hemşinlileri tanımlamada;"Ermeni","Gelmeler","Pontuslu","Soyu dönme","Dini gollik","Dağ Ermenisi" ve "Dağlı" gibi terimler ve kelimeler kullanmışlardır.Yöreye göç ettikleri ilk zamanlarda kendilerine has içinde [[Ermenice]] ve [[Hemşince]] kelimelerinde bulunduğu bozuk [[Türkçe]]'leri ile konuşan Hemşinliler,yöreye Ermenice ve Hemşince kökenli kelimeler kazandırmışlardır.Fakat daha sonraları orta ve yeni kuşak Hemşinlilerin Tortum yöresine özgü şive ile konuşmalarından dolayı Hemşin ağzı Türkçe kaybolmaya yüz tutmuştur.Tortum bölgesinin %99'u [[islam]]'ın,[[Sünni]]-[[Hanefi]] mezhebine bağlı olup.Ağırlıklı olarak yöre insanı çocuklarını [[Rize]] ve [[Trabzon]] illerine Hafız olmaları için kuran kurslarına göndermiştirler.İlçe genelinde okuma yazma oranı oldukça yüksek olup,Eğitimli insan oranı oldukça fazladır.
+Her yıl ilkbahar döneminde Tortum un Pehlivanlı beldesi (Vihik)'de festival havasında yapılan [[Türk]] ata sporu [[Karakucak güreşi]]'de yöre halkından yoğun ilgi görmektedir.ve yörede yıllardır yapılan bu [[spor]] etkinliği bir çok [[Güreş]]'çi yetişmesine sebeb olmuştur.
+Unutulmaya yüz tutsada yöredeki [[Türk kültürü]]'nde ise,bir kuşak öncesine kadar varlığını koruyan,ziyaret yerlerinde dilek tutmak, bazı kutsal sayılan ağaçlara bez bağlamak, aynı şekilde bazı yerlerdeki sulara madeni eşya ve para atıp dilek tutmak gelenekleri de eski Türk kültürünün izlerini taşımaktadır.
+Son yıllarda [[Cağ kebabı]] adı verilen (eski ismi [[Bico]]) keçi ve koyun etinden yapılan et yemeği ise Tortum yöresine ve [[Artvin]]/[[Yusufeli]]) Kafkas kültürüne has bir lezzettir.İlçede belli başlı mevcut tarihi eserler şunlardır;Tortum Kalesi,Hahuli Manastırı,Öşvank kilisesi,tarihi su kemerleri,ve halen daha kazı çalışması yapılmamış [[Neolitik]] döneme ait ,[[Höyük]]'ler ve yörede sıkça rastlanılan [[Şapel]]'ller ve köprüler'dir.
+İlçe Karadeniz bölgesinde olması sebebiyle,Doğu karadeniz iklimi görülür.İlkbahar yağışları boldur,sıkça sel felaketi yaşanmasına sebeb olur.Ayrıca yüksek kesimlerde karasal iklimde mevcuttur.İlçedeki önemli akarsular ise şunlardır tortum çayı ve kaynağını mescid dağlarında bulunan göllerden alan (ödük) deresidir.bu iki akarsuda [[Çoruh]]-(çorohi), nehrine karışmaktadır.Vadiler boyunca yeralan köyler,ormanlık alanlar ve meyve bahçeleri eşsiz güzelliklere sahiptir.Tortum çayında yapılan [[Rafting]] organizasyonları ve ilçe'nin en kuzey ucunda yeralan Tortum gölü ve [[Tortum Şelalesi]] eşsiz tabii güzelliği ile yerli ve yabancı turistlerin uğrak yeridir.
 == Şive ==
 Tortum ilçesinde kullanılan Türk şivesinin Doğu Anadolu ağızları içindeki konumu
@@ 93. satır: / 102. satır: @@
 '''1.4.4.''' [[Elazığ]], [[Keban]], [[Baskil]] <br />
 |}
-== Kültür, turizm ve iklim ==
-[[Dosya:Norşen Şapeli.JPG|250px|thumb|Norşin Şapeli,[[Serdarlı, Tortum|Serdarlı,Ödük]]]]
-Kültürel anlamda Tortum çok renkli bir yapıya sahiptir.ilçede,Erzurum ([[Dadaş]]) kültürü,ve Doğu karadeniz (Hemşin) kültürü ve yaşam tarzı hakimdir.ilçe merkezi ve köylerinde [[Davul]],[[Zurna]],[[Tulum]] ve [[Kaval]] gibi yöresel enstürmanlar çalınır.Folklorik halk oyunları ise [[Bar oyunları]] ve [[Horon]]'dur.Yörede yapılan yemek kültüründe ise Kafkas ve Karadeniz kültürünün yoğun etkisinden dolayı hamur işi ön plandadır.(Tandır [[kete]]'si,Hemşin kete'si,Sini ketesi,[[Kuymak]],[[Gaygana]],[[Hıngel]],Seron,Kavod),gibi.
-Kültürel eğlenceler,özellikle 1980 ve 1990,lı yıllara kadar [[Hemşinliler]]'in yaşadıkları köylerde; [[Noel]] ve [[Yılbaşı]] kutlama, (Bıbulik) oynatma, Karakoncoloz oynatma ve [[Yayla]]'ya göç şenlikleri gibi,geçmiş kültürlerine özgü adet ve gelenek'ler yöredeki Hemşinliler tarafından yaşatılmıştır.Günümüzde bu eski kültürel değerler kentlere göçten sonra maalesef hepten yok olmuştur.
-Her yıl ilkbahar döneminde Tortum un Pehlivanlı beldesi (Vihik)'de festival havasında yapılan [[Türk]] ata sporu [[Karakucak güreşi]]'de yöre halkından yoğun ilgi görmektedir.ve yörede yıllardır yapılan bu [[spor]] etkinliği bir çok [[Güreş]]'çi yetişmesine sebeb olmuştur.
-Unutulmaya yüz tutsada yöredeki [[Türk kültürü]]'nde ise,bir kuşak öncesine kadar varlığını koruyan,ziyaret yerlerinde dilek tutmak, bazı kutsal sayılan ağaçlara bez bağlamak, aynı şekilde bazı yerlerdeki sulara madeni eşya ve para atıp dilek tutmak gelenekleri de eski Türk kültürünün izlerini taşımaktadır.
-Son yıllarda [[Cağ kebabı]] adı verilen (eski ismi [[Bico]]) keçi ve koyun etinden yapılan et yemeği ise Tortum yöresine ve [[Artvin]]/[[Yusufeli]]) Kafkas kültürüne has bir lezzettir.İlçede belli başlı mevcut tarihi eserler şunlardır;Tortum Kalesi,Hahuli Manastırı,Öşvank kilisesi,tarihi su kemerleri,ve halen daha kazı çalışması yapılmamış [[Neolitik]] döneme ait ,[[Höyük]]'ler ve yörede sıkça rastlanılan [[Şapel]]'ller ve köprüler'dir.
-İlçe Karadeniz bölgesinde olması sebebiyle,Doğu karadeniz iklimi görülür.İlkbahar yağışları boldur,sıkça sel felaketi yaşanmasına sebeb olur.Ayrıca yüksek kesimlerde karasal iklimde mevcuttur.İlçedeki önemli akarsular ise şunlardır tortum çayı ve kaynağını mescid dağlarında bulunan göllerden alan (ödük) deresidir.bu iki akarsuda [[Çoruh]]-(çorohi), nehrine karışmaktadır.Vadiler boyunca yeralan köyler,ormanlık alanlar ve meyve bahçeleri eşsiz güzelliklere sahiptir.Tortum çayında yapılan [[Rafting]] organizasyonları ve ilçe'nin en kuzey ucunda yeralan Tortum gölü ve [[Tortum Şelalesi]] eşsiz tabii güzelliği ile yerli ve yabancı turistlerin uğrak yeridir.
 == Ekonomi ==
-[[Dosya:Cağkebabı5.jpg|230px|thumb| Tortum [[Cağ kebabı]] / Eski adı ile ([[Bico]])]]
+[[Dosya:Erzcagkebap.jpg|230px|thumb| Tortum [[Cağ kebabı]] / Eski adı ile ([[Bico]])]]
 Erzurum un en iyi yeşil ve [[orman]]'lık alanları burada yer almaktadır.Geçim kaynağı tarım ve hayvancılıktır,Hayvancılık başta gelir.Özellikle [[yaylacılık]] yöre halkı için önemlidir.Tarım ise meyve bahçelerinde meyve üretimi yaparak gerçekleştirilir. Vadi tabanlarında yeralan kesimlerde meyvecilik ve sebze ekimi yapılır.Son yıllarda modern usüllerle yapılan meyvecilik gelişme kaydetmiştir.Ayrıca son yıllarda seracılık'da artış göstermiştir.Arıcılıkta önemli bir paya sahiptir.Fakat ilçe son 25 yıldır yoğun bir şekilde dışarıya göç vermiştir.Arazi şartlarının uygun olmaması ilçe halkının büyük çoğunluğunu gurbetçiliğe zorlamıştır.Tortumlu'lar genelikle [[İstanbul]],[[Bursa]],[[Kemalpaşa, İzmir|İzmir,Kemalpaşa]]) ve [[Erzurum]] merkeze göç etmiştirler.Kentlerde;resmi kurumlarda memurluk ve işçilik ,esnaflık olarakda Tesisatçılık,[[Fırıncı]]'lık,Restaurant,vb.sektörlerde iş yapan tortum insanı çok çalışkandır,örneğin;Erzurum cumhuriyet caddesindeki 1920 yılından beri hizmet veren meşhur (Tufan-Restaurant) ve Kongre caddesinde bulunan meşhur (Hemşin-Karafırını) Tortumlulara aittir.Erzurum ve Türkiye deki bir çok ünlü [[Cağ kebabı]] yapan salon ve lokantalar'ın büyük bir kısmı Tortumlular'ın işletmesinde'dir.
+<br />
 == Kaynakça ==