Buğday

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Triticum aestivum
Biyolojik sınıflandırma Bu sınıflandırmayı düzenle
Âlem: Plantae
Şube: Spermatophyta
Sınıf: Magnoliopsida
Takım: Poales
Familya: Poaceae
Alt oymak: Triticinae
Cins: Triticum
L.
Türler
Metne bakınız.

Triticum aestivum (buğday), Triticum cinsine bağlı bütün dünyada ıslahı yapılmış tek yıllık otsu bitki türüdür. Değişik araştırmacıların yaptıkları araştırmaların ışığında buğdayın gen merkezi olarak Güney Türkmenistan, Anadolu, Batı İran ve Kafkasya kabul edilir.[kaynak belirtilmeli]

Karasal iklimi tercih eder. Buğday; un, yem üretilmesinde kullanılan temel bir besin maddesidir. Kabuğu ayrılabileceği gibi kabuğu ile de öğütülebilir. Buğday aynı zamanda çiftlik hayvanları için bir yem maddesi olarak da yetiştirilmekdedir. Hasattan sonra atık ürün olarak saman balyası çıkar. Enerji miktarı 1.18'dir.[kaynak belirtilmeli]

Sınıflandırma[değiştir | kaynağı değiştir]

Sınıflandırmada ilk ele alınan bitki buğdaydır. Sınıflandırmada önce başak özellikleri dikkate alınmıştır. Kılçıklılık, kılçıksızlık, kavuz rengi, dane rengi ele alınan ilk kriterler olmuştur. Daha sonraları başak sıklığı buğdayların sınıflandırılmasında rol oynamıştır. Rusya taksonomistleri buğdayları sınıflandırmak için ekotipler ve biyotipler üzerinde durmuşlardır. Ekotip ve biyotiplerin sınıflandırılması morfolojik karakterlere göre olmuştur. Stoloji alanındaki ilerlemeler sonucu, buğdayların sınıflandırılması kromozom sayılarına göre yapılmaya başlamıştır. Kromozom sayıları sonucu buğdayların genom sayıları ve genom formülleri üzerinde durulmuştur. Kromozom sayıları ve genom formüllerine göre yapılan sınıflandırmalarda buğdaylar üç gruba ayrılır:

  1. Diploid grup (AA)= kaplıca grubu
  2. Tetraploid grup (AABB) = makarnalık buğdaylar grubu
  3. Hekzaploid grup (AABBDD) = ekmeklik buğdaylar grubu

Her grubun da yabani formları, kavuzlu ve çıplak kültür formları vardır.

Tür ve alttür üzerindeki çalışmalar sonucunda tetraploid ve hekzaploid gruptaki bütün buğdaylar tek tür altında toplanmıştır. Daha önce tür kabul edilen buğdaylar ise çeşit grupları haline sokulmuştur. Son olarak kromozom sayılarına göre buğdaylar, diploid ve alloploid olarak iki grupta toplanmıştır. Diploid buğdayların en önemlisi Triticum monococcum’dur. Alloploid buğdaylardan 2n= kromozomlu Triticum aestivum en önemli türleridir.

Taksonomi[değiştir | kaynağı değiştir]

Triticum aestivum türünde 2 tanımlı alt tür ve birçok varyete bulunur:[1][2]

Buğday üretimi[değiştir | kaynağı değiştir]

En büyük buğday üreticileri
(milyon metrik ton)
Sıra Ülke 2010 2011 2012 2013
1  Çin 115 117 126 122
2  Hindistan 80 86 95 94
3  ABD 60 54 62 58
4  Rusya 41 56 38 52
5  Fransa 40 38 40 39
6  Kanada 23 25 27 38
7  Almanya 24 22 22 25
8  Pakistan 23 25 24 24
9  Avustralya 22 27 30 23
11  Ukrayna 16 22 16 23
10  Türkiye 19 21 20 22
12  İran 13 13 14 14
13  Kazakistan 9 22 13 14
14  Birleşik Krallık 14 15 13 12
15  Polonya 9 9 9 9
— Dünya 651 704 675 713
Kaynak: BM Gıda ve Tarım Örgütü [3]
2020’deki en büyük buğday üreten ülkeler
Sıra Ülke Milyon ton
1  Çin 134.2
2  Hindistan 107.6
3  Rusya 85.9
4  ABD 49.7
5  Kanada 35.2
6  Fransa 30.1
7  Pakistan 25.2
8  Ukrayna 24.9
9  Almanya 22.2
10  Türkiye 20.5
Dünya 761
Kaynak: BM Gıda ve Tarım Örgütü[4]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ "GBIF". 1 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2022. 
  2. ^ "Mindat". 6 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2022. 
  3. ^ "Production of Wheat by countries". UN Food & Agriculture Organization (FAO). 2011. 8 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ocak 2015. 
  4. ^ "Wheat production in 2020 from pick lists: Crops/World regions/Production quantity". UN Food and Agriculture Organization, Statistics Division, FAOSTAT. 2022. 12 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mart 2022. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Buğday&oldid=31507521" sayfasından alınmıştır