Zencefilgiller
Zencefilgiller, veya Zingiberaceae, monocotyledonous (tek çenekli) bitkilerden bir familyadır ve genellikle tropikal bölgelerde yetişir. Bu familya, yaklaşık 50 cins ve 1.300 civarında türü içerir.[1] Zencefilgiller, çoğunlukla otsu, rizomlu (yeraltı gövdesi), aromatik bitkilerden oluşur. Zencefilgiller familyası, bu türlerin birçok endüstriyel ve tıbbi kullanıma sahip olmasından dolayı ekonomik açıdan da oldukça önemli bir yer tutmaktadır.
Zencefilgillerin yaprakları uzun, dar ve genellikle paralel damarlıdır. Bazı türlerde yapraklar oldukça büyüktür. Yapraklar çoğunlukla yeşildir ve bitkilerde dikkat çeken bir estetik oluşturur. Çiçekler genellikle gösterişli ve sarı, beyaz, kırmızı gibi çeşitli renklerdedir. Zencefilgillerin çiçekleri, genellikle salkım ya da başak şeklinde kümelenir. Bu familya üyelerinin çoğu, yeraltında kalınlaşmış, etli rizomlar (yer altı gövdesi) oluşturur. Rizomlar, bitkilerin çoğalmasında ve besin depolamasında önemli rol oynar. Zencefilgillerin boyları genellikle 1-3 metre arasında değişir.
Türleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Bazı türleri
[değiştir | kaynağı değiştir]- Zencefil (Zingiber officinale): Bu bitki, zencefilgillerin en bilinen türüdür. Özellikle kök rizomları, gıda, ilaç ve kozmetik endüstrilerinde geniş bir kullanım alanına sahiptir. Zencefilin tıbbi kullanımı çok eski zamanlara dayanır ve sindirimi iyileştirmesi, mide bulantısını hafifletmesi gibi faydaları bilinir.[2]
- Kurkuma (Curcuma longa): Zencefilgiller familyasına ait bir diğer önemli türdür. Kurkuma, özellikle Asya mutfağında baharat olarak kullanılır ve turuncu rengini veren kurkumin maddesiyle bilinir. Ayrıca, antioksidan ve antiinflamatuar özelliklere sahiptir.[2]
- Galanga (Alpinia galanga): Bu tür de zencefilgillere ait olup, Asya mutfağında ve geleneksel tıpta yaygın olarak kullanılır.[2]
57 türü kabul edilmiştir:[3]
- Adelmeria Ridl.
- Aframomum K.Schum.
- Alpinia Roxb.
- Amomum Roxb.
- Aulotandra Gagnep.
- Boesenbergia Kuntze
- Burbidgea Hook.f.
- Camptandra Ridl.
- Caulokaempferia K.Larsen
- Cautleya (Royle ex Benth.) Hook.f.
- Conamomum Ridl.
- Cornukaempferia Mood & K.Larsen
- Curcuma L.
- Cyphostigma Benth.
- Distichochlamys M.F.Newman
- Elettaria Maton
- Epiamomum A.D.Poulsen & Škorničk.
- Etlingera Giseke
- Gagnepainia K.Schum.
- Geocharis (K.Schum.) Ridl.
- Geostachys (Baker) Ridl.
- Globba L.
- Haniffia Holttum
- Hedychium J.Koenig
- Hemiorchis Kurz
- Hornstedtia Retz.
- Johoralia C.K.Lim
- Kaempferia L.
- Kedhalia C.K.Lim
- Lanxangia M.F.Newman & Škorničk.
- Larsenianthus W.J.Kress & Mood
- Leptosolena C.Presl
- Meistera Giseke
- Myxochlamys A.Takano & Nagam.
- Nanochilus K.Schum.
- Newmania N.S.Lý & Škorničk.
- Parakaempferia A.S.Rao & D.M.Verma
- Perakalia C.K.Lim
- Plagiostachys Ridl.
- Pleuranthodium (K.Schum.) R.M.Sm.
- Pommereschea Wittm.
- Pyrgophyllum (Gagnep.) T.L.Wu & Z.Y.Chen
- Renealmia L.f.
- Rhynchanthus Hook.f.
- Reidelia Oliv.
- Roscoea Sm.
- Scaphochlamys Baker
- Siamanthus K.Larsen & J.Mood
- Siliquamomum Baill.
- Siphonochilus J.M.Wood & Franks
- Stadiochilus R.M.Sm.
- Sulettaria A.D.Poulsen & Mathisen
- Sundamomum A.D.Poulsen & M.F.Newman
- Tamijia S.Sakai & Nagam.
- Vanoverberghia Merr.
- Wurfbainia Giseke
- Zingiber Mill.
Habitat ve dağılım
[değiştir | kaynağı değiştir]Zencefilgiller tropikal bölgelerde, özellikle Güneydoğu Asya, Afrika ve Karayipler gibi sıcak iklimlerde yetişir. Bu bitkiler nemli ortamları tercih eder ve ormanlık alanlarda sıklıkla bulunur. Bazı türler ise subtropikal ve hatta ılıman iklimlerde de yetiştirilebilir.
Ekonomik ve tıbbi önemi
[değiştir | kaynağı değiştir]Zencefilgillerin bazı türleri, özellikle zencefil, kurkuma ve galanga, hem gıda hem de ilaç endüstrisinde yaygın olarak kullanılır. Zencefilin sindirim sistemine faydaları, mide bulantısını önlemesi, iltihapları azaltması ve bağışıklık sistemini güçlendirmesi gibi birçok tıbbi kullanımı vardır. Kurkuma ise anti-inflamatuar ve antioksidan özellikleri nedeniyle çeşitli sağlık sorunlarının tedavisinde kullanılır. Ayrıca, bazı zencefilgiller türleri aromatik yağlar üretir ve kozmetik sanayinde de değerlidir.
Taksonomi
[değiştir | kaynağı değiştir]Zencefilgiller familyası, Zingiberales takımına aittir. Taksonomik olarak, aşağıdaki ana cinsler bu familyanın üyeleridir:[3]
- Zingiber (Zencefil)
- Curcuma (Kurkuma)
- Alpinia (Galanga)
- Elettaria (Yeşil Kardamom)
- Amomum
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Christenhusz, Maarten J. M.; Byng, James W. (20 Mayıs 2016). "The number of known plants species in the world and its annual increase". Phytotaxa (İngilizce). 261 (3): 201-217. doi:10.11646/phytotaxa.261.3.1. ISSN 1179-3163. 10 Temmuz 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mart 2025.
- ^ a b c Chattopadhyay, Ishita; Biswas, Kaushik; Bandyopadhyay, Uday; Banerjee, Ranajit K. (2004). "Turmeric and curcumin: Biological actions and medicinal applications". Current Science. 87 (1): 44-53. ISSN 0011-3891. 16 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mart 2025.
- ^ a b "Zingiberaceae Martinov | Plants of the World Online | Kew Science". Plants of the World Online (İngilizce). 17 Ocak 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mart 2025.
