Zakir Memmedov
Zakir Memmedov | |
|---|---|
| Doğum | 16 Ağustos 1936 Ağdam, Azerbaycan SSC, SSCB |
| Ölüm | 2 Mart 2003 (66 yaşında) Bakü, Azerbaycan |
| Milliyet | Azeri |
| Vatandaşlık |  SSCB,  Azerbaycan |
| Tanınma nedeni | Felsefe Tarihi |
| Evlilik | Sevda Memmedova |
| Ebeveyn(ler) | Cabbar Bey Velibeyov, Hüsnü Hanım Memmedbeyova |
Zakir Memmedov - Azerbaycan'da Doğu felsefe tarihi, Türk düşüncesi tarihi araştırıcısı, Prof.Dr.[1]
Hayatı[değiştir | kaynağı değiştir]
Zakir Memmedov 1936 Ağustos 16 Ağdam'ın Seyidli köyünde doğmuştur.[2] Annesi Hüsnü Hanım Murtaza Bey kızı Memmedbeyova, babası Cabbar Bey İsmail Bey oğlu Velibeyov'dur. Cabbar Bey Baharlı soyundan, döneminin seçkin aydınlarından olmuştur. Baharlı köyünde büyük toprak sahibi olan Cabbar Bey kendi evinde okul açarak öğretmenlik faaliyeti ile uğraşmış, yeni tipli okulun temelini koymuşdur. Cabbar Bey takibe maruz kalmış, Sibirya'ya sürgün edilmiştir. Hapsedilirken Cabbar Bey'in evindeki bütün belgeler ve kitaplar alınmıştır. Bu yüzden Zakir Memmedov'un doğum belgesi de kaybolmuştur. Daha sonra Köy Şurası kendisine, 1939 yılında doğduğuna dair belge vermiştir.[3][4]
Zakir Memmedov siyasi takip ortamında büyümüş, bunun için annesinin soyadını almıştır. Bilindiği gibi, Sovyet hakimiyeti kurulduktan sonra "bey" soyuna mensup olanların çoğunun soyadındakı "bey" sözcüğü kısaltılarak kendilerine pasaport veriliyordu. Bu yüzden soyadı "Memmedbeyov" değil, "Memmedov" olmuştur.
Zakir Memmedov 1957 yılında Ağdam 1 sayılı ortaokulu madalyayla bitirip, Azerbaycan Devlet Üniversitesi (şimdiki Bakü Devlet Üniversitesi) Şarkiyat Fakültesi yeni açılmış Arap Dili ve Edebiyatı bölümüne girmiştir. Zakir Memmedov üniversitede birinci sınıfta eğitim alırken, yani 29 Kasım 1957 yılında babası Cabbar bey Azerbaycan SSC Yüksek Mahkemesi'nin kararı ile beraat almıştır. Öğrencilik yıllarında çok tirajlı Üniversite gazetesinde şiirler, Arapçadan çeviriler yayınladı, 1962 yılında üniversiteyi bitirdi.
Zakir Memmedov 1962 yılının Ağustos ayından AMBA-nın Şarkiyat Enstitüsü'nde küçük bilimsel işçi görevinde çalışmaya başlamıştır. 1962 yılının Eylül ayından 1963 yılının Eylül ayına kadar Mısır'da Asvan Barajının şantiyesinde çalışan ilk Azeri tercüman olmuştur. Zakir Memmedov bu bir yıl boyunca yerel lehçeni öğrenmekle beraber Arapça zengin bilimsel edebiyat toplamıştır. O, Azerbaycan'a döndükten sonra Azerbaycan Devlet Üniversitesi'nde (şimdiki Bakü Devlet Üniversitesi) ilk kez Mısır dialektindən ders demiştir. Zakir Memmedov 1 Ocak 1964 yılından Azerbaycan EA Felsefe bölümünde (şimdiki AMBA-nın Felsefe, Sosyoloji ve Hukuk Enstitüsü) işe başlamıştır.[3]
Zakir Memmedov 1967 yılında tamamladığı "Siraceddin Urməvinin mantığı görüşleri" konusunda doktora dissertasiyasının savunmasına 1969 yılında muvaffak olmuştur. 1974 yılında bitirdiği "Azerbaycan'da XI-XIII yüzyıllarda felsefi düşünce" adlı doktora tezi kitap olarak 1978 yılında basılı olunsa da, savunmasını 16 yıl sonra edebilmiştir.
Zakir Memmedov pedagoji faaliyetle de meşgul olmuş, üniversitelerde felsefeden, Azerbaycan felsefesi tarihinden, Doğu felsefesi tarihinden ders demiştir.
1997 yılında AMBA-nın Felsefe, Sosyoloji ve Hukuk Enstitüsünde Doğu felsefesi tarihi ve İlahiyat şubesini tesis ederek Zakir Memmedov ömrünün sonuna kadar bu şubenin müdürü olarak çalıştı. O, 2001 yılında Azerbaycan Milli Bilimler Akademisi muhabir üyesi seçilmiştir.
Zakir Memmedov 2 Mart 2003 yılında ölmüştür.
Bilimsel etkinliği[değiştir | kaynağı değiştir]
Zakir Memmedovun araştırmalarına kadar Azerbaycan'da sandılar, Doğu'da profesyonel filozoflar yaşamamışlardır, yaratıcılığından elde cüzi malzeme olan Ebu'l-Hasan Behmenyar istisnadır. Zakir Memmedov kırk yıla yakın sürede bilimsel araştırmalar yapıp, Doğu dillerinde yazıp yaratmış Azerbaycan filozoflarının ve düşünürlerinin dünyanın çeşitli ülkelerinde basılmış, ayrıca elyazması resminde bulunan zengin mirasını ortaya çıkarmış, onların felsefesini (varlık öğretisi ve idrak teorisini), mantığını, sosyo-politik ve etik görüşlerini çalışıp hazırlamıştır. O, ortaçağda Doğu'da, ayrıca Azerbaycan'da dini-felsefe ile birlikte bilimsel felsefenin de mevcut oluğunu ispat etmiştir. Alim belli etmiştir ki, üç önemli bilimsel-felsefi öğretiden birini - Doğu peripatetizmini Türk filozofu Ebunesr Farabi (873-950), diğer ikisini - panteizmi ve işrakiliyi Azerbaycan filozoflarından Aynalküzat Miyaneci (1099-1131) ve Şihabeddin Yahya Sühreverdi (1154-1191) kurmuşlar .
Muktedir Azerbaycan filozoflarının öğretileri felsefi okula çevrilerek, tüm Müslüman Doğu ülkelerinde yüzyıllar boyunca yetenekli filozoflar için örnek olmuştur. Onların fikirleri sonraları İslam alemi ile sınırlı, Avrupa ülkelerinde de yayılmıştır. Kısacası, dünya felsefesi tarihi ortaçağda (1000 yıllık bir dönemde) işte Doğu, özellikle Azerbaycan filozoflarının sayesinde bilimsel-felsefi bakış açısından hâli olmamıştır. Bütün bunları Zakir Memmedov 30'dan fazla kitapta (basılı ve basılı olmayan) ve 250 makalede belirtmiştir.
Zakir Memmedovun tüm çalışmaları ilk kaynaklar temelinde olmuş, bu yüzden bu eserlerin Azerbaycan'a getirilmesi için büyük emek sarf etmiştir. Onun araştırmalarında kadar Ebu'l-Hasan Behmenyarın "Metafiziğin konusu" ve "Mevcudatın mertebeleri" adlı küçük hacimli iki traktatı biliniyordu. Araştırmacı filozofun geniş hacimli "Eğitim" ("Tahsil") eserinin varlığını ortaya koymuş, Azerbaycanda "Eğitim" eserini ilk kez tam olarak araştırmaya çekmiştir.
Zakir Memmedov Azerbaycan filozoflarının kültürel mirasını tetkik etmekle beraber, onların bilimsel kamuoyu tarafından tanınması için de çalışmıştır. Bilginin girişimi ile Azerbaycan Milli Bilimler Akademisi Reyaset Kurulu İşraqilik öğretisinin kurucusu Şihabeddin Yahya Sühreverdi'nin vefatının 800 yıllık jübileyi ile ilgili 2 Nisan 1991 yılında karar kabul etmiştir. Bu karara göre 25 Aralık 1991 yılında Felsefe ve Hukuk Enstitüsünde (şimdiki Felsefe, Sosyoloji ve Hukuk Enstitüsü) işraqi filozofun yıldönümü kutlanmıştır.
Zakir Memmedovun girişimi ile Ebu'l-Hasan Behmenyarın doğumunun 1000 yıllık jübileyini 1993 yılında geçirmek konusunda Azerbaycan Milli Bilimler Akademisi Reyaset Kurulu ve Bakanlar Kurulu kararlar almıştır. Bu vesileyle Felsefe ve Hukuk Enstitüsünde üç bilimsel oturum, birçok üniversitelerde konferanslar düzenlenmiştir.[5] Zakir Memmedovun girişimi ile 1998 yılında Siracettin Urməvinin doğumunun 800 yıldönümü ile ilgili Azerbaycan EA Reyaset Kurulu tarafından karar kabul edilmiştir. O, Siracettin Urmevinin, Afzelettin Hunecinin doğumlarının 800 yıllık jübileyleri, 1999 yılında Aynelküzat Miyanecinin doğumunun 900 yıldönümü ile ilgili makaleler hazırlamış, dergi ve gazetelerde yayınlatır.
Zakir Memmedov Bakü, Taşkent, Semerkant, Fergana ve Duşanbe şehirlerinde bir dizi bilimsel sessiyaların, konferansların taraf olmuştur. Bilim ve kültür korifeylərinin - Farabi'nin, İbn Sina'nın, Nizami'nin, Nesimi'nin, Abbaskulu Ağa Bakıhanovun, Mirza Fetali Ahundovun, İmam Buhari'nin ve Ahmed Ferganinin jübileyləri ile ilgili rapor etmiştir. O, Nasîrüddin Tûsî'nin 800 yıllık jübileyini geçiren Devlet jübile Komisyonu üyesi seçilmiştir.
Başlıca Eserleri[değiştir | kaynağı değiştir]
- Azerbaycan'da XI-XIII yüzyıllarda felsefi düşünce. (1978)
- Behmenyar'ın felsefesi. (1983)
- Azerbaycan felsefesi tarihi. (1994)
- Nizami Gencevi'nin felsefi düşünceleri. (2000)
- Şihabeddin Yahya Sühreverdi (hayatı, yaratıcılığı ve bakış açısı). (2009)
- Seçilmiş eserleri. (2015)
- Orta asr Türk kaynaklarında felsefi fikir. I kitab. Seçilmiş eserleri. (2015)
Çevirmenlik Faaliyeti[değiştir | kaynağı değiştir]
Zakir Memmedov çevirmenlik faaliyeti ile de uğraşmış, dünya felsefesinin incilerini - Yakup Kindi'nin "İlk felsefe" traktatını, Ebü’l-hasan Eşeri'nin "Müslümanların fikirleri ve ibadet edenlerin görüş çeşitliliği" eserlerinden parçaları, Farabi'nin "Meselelerin mahiyeti" kitabını, İbn Sina'nın "Bilgi kitap"ından fizik bölümünü, "Siyaset kitabı:Etiğe dair traktat"ı, Behmenyar'ın "Eğitim kitabı"ndan Mantık bölümünü,"Metafiziğin konusu" ve "Mevcudatın mertebeleri" traktatlarını, Gazali'nin "Yanılmaktan kurtaran" traktatından parçaları, Aynalküzat Miyaneci'nin “Gerçeklerin özü” traktatından parçaları, Ebuhefs Sühreverdi'nin “Bilgi katkıları” (Avarifii’l–Ma’arif) kitabından seçilmiş parçaları ve başka eserleri Azerbaycan diline ilk defa tercüme ederek "Doğu felsefesi (IX-XII asırlar)" (BDU Yayınevi, 1999) bütününe dahil etmiştir.
Zakir Memmedov Şihabeddin Yahya Sühreverdi'nin birçok traktatlarını Azerbaycan diline tercüme etse de, bunlardan sadece ikisi yayımlanmıştır. Araştırmacı Şihabeddin Sühreverdi'nin "Filozofların görüşleri" traktatını doğubilimci Tariyel Hesenov'la birlikte Azerbaycan ve Rus dillerine tercüme etmiş ve bu tercüme ilk kez 1986 yılında, ikinci kez 1999 yılında yayımlanmıştır. Zakir Memmedov aynı filozofun "Işık heykelleri" traktatını Azerbaycan diline tercüme ederek kendi parasıyla ilk kez 1989 yılında, ikinci kez 1999 yılında yayınlatmıştır.
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "Zakir Məmmədov (1936-2003)". 10 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ocak 2017.
- ^ "Zakir Cabbar bəy oğlu Məmmədov". 23 Nisan 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Haziran 2012.
- ^ a b Aytək Zakirqızı (Məmmədova). Milli fəlsəfi irsimizin əvəzedilməz tədqiqatçısı. "Elm" qəzeti, 31 oktyabr 2006-cı il
- ^ Aytək Zakirqızı (Məmmədova). Əqidə fədaisi. "Xural" qəzeti, 3-9 avqust, 10-16 avqust, 17-23 avqust 2003-cü il sayları
- ^ Zakir Jabbar Bey Mammadov. Bibliography. Azerbaijan’s science and cultural workers. Baku-“Elm”-2010