Z-Kütüphane
Z-Kütüphane veya zenginleştirilmiş kütüphane, okul kütüphaneleri kapsamında geliştirilmiş yeni bir modeldir.[1] Okullardaki geleneksel kütüphane ortamının dijitalleşen dünya ile yönünü değiştirmesi “Z- Kütüphane” modelini ortaya çıkmıştır. Z- Kütüphane, estetik, ergonomik tasarımı ve teknolojik altyapısı ile kullanıcıların okullarda bilgiyi arama davranışlarını desteklemeye imkân tanıyan sosyal bir etkinlik alanıdır.[2]
Bu kütüphane modeli Türkiye’de ilk defa 2014 yılında Milli Eğitim Bakanlığının başlattığı Orman ve Su İşleri Bakanlığının ve Türkiye Belediyeler Birliğinin paydaşlığını üstlendiği “Okullara Hayat Olsun” adı altında faaliyete geçen projede gündeme gelmiştir.[3]
Z- Kütüphane uygulamasının faaliyete geçmesiyle okul, öğrencilerin eğitim ve öğretim faaliyetlerini destekleyerek kişisel gelişimlerine katkı sağlayacak kütüphane uygulamasına da destek vermiş olmaktadır.[4] Öğrencileri, anaokulundan liseye kadarki süreçte destekleyen Z-Kütüphane uygulaması, öğrencilere kitap ve kütüphane ilişkisini yaşayarak öğretmeyi hedeflemektedir.[5] Bu bağlamda Z- Kütüphane, öğrenme faaliyetlerini elektronik kitap, bilgisayar ve internet destekli hizmet çerçevesinde oluşturan sosyal yapıyı ifade ederek, bir nevi okul kütüphanelerini sadece kitap okuma etrafında şekillendirilmiş durağan yapısından çağdaş dijital teknolojilerin de kullanılabildiği bir yaşam alanına dönüştürmüştür.[6] Yeni modelde artık kütüphanede kitap okuma becerisinin kazandırılmasının yanında çeşitli zeka oyunları ve etkinlikler de bulunmaktadır.
Z-Kütüphanelerinin iç dizaynı, kullanıcıların ilgisini çekebilecek şekilde tasarlanmıştır. Farklı tarzlarda raf çeşitleri ve oturma planları Z- Kütüphanenin karakteristik özelliklerinden bazılarını oluşturmaktadır. Örneğin kütüphaneye puf, minder ve koltuk konulması ya da hareketli kitaplıklar daha rahat ve ilgi çekici bir mekân sağlamaktadır.[7] Kullanıcıların dikkatini kitap, eğlence ve dinlenme alanlarına yönlendirmek amacıyla duvarlar farklı renklere boyanmakta ve iç mekân süslemeleri ile kapalı kütüphane ortamına derinlik kazandırılmaktadır.
Z-Kütüphane, anaokulu, ilkokul, ortaokul ve lise için farklı olmak üzere dörde ayrılır. Kütüphane tasarımında anaokulu için iki, ilkokul, ortaokul ve lise için üç model sunulmaktadır. Her düzey için farklı tasarımları bulunan Z-Kütüphanelerinin mekân tasarımları resim 1, resim 2, resim 3 ve resim 4’ te örnek olarak verilmiştir[8]
Z- Kütüphane Kurmanın Genel Koşulları[değiştir | kaynağı değiştir]
Z- Kütüphane oluşturulurken kütüphane içerisinde yer alacak her şey standartlara uygun olmalıdır.[9] Z-Kütüphane kurma talebinde bulunmak isteyen okullar, Milli Eğitim Bakanlığının “Zenginleştirilmiş Kütüphane (Z-Kütüphane) Kurulumu ve Donatımına İlişkin Şartname” yi referans almaları gerekmektedir. Z-Kütüphane kurmak için gereken koşullar ise en genel anlamda aşağıdaki gibi sıralanmaktadır:
• Kütüphane, zemin katta, ulaşımı kolay ve fark edilebilir levhalarla ulaşılabilen bir alanda yer almalıdır.
• Kütüphanede kullanıcılar için çalışma, bilgisayar ve oyun alanları oluşturulmalıdır.
• Kütüphane içerisinde oluşturulacak alanlar, sandalye, puf, koltuk gibi farklı oturma grupları ile desteklenmelidir.
• Kütüphanede kullanıcılar için bilgisayar ve internet altyapısı sağlanmalıdır.
• Kütüphanede zekayı geliştiren oyun alanları oluşturulması gerekmektedir. Şartnamede kütüphane içerisinde oyun alanlarının varlığının göstergesi olarak 2 adet satranç masası bulunması yer almaktadır.
• Kütüphanede kullanılacak rafların boyu anaokulu için 90 cm, ilkokul için 120 cm, ortaokul için 150 cm ve lise için 180 cm olmak üzere farklılık göstermektedir.
• Kütüphane kurulumu için kullanılan tüm malzeme, donanım ve yazılımlar güncel teknoloji ile uyumlu ve sürekli olmalıdır.
• Kütüphane için seçilecek kitaplar, idare tarafından belirlenecek olan kaynak seçim komisyonu tarafından belirlenecektir.
• Kütüphanede en az bin adet kitap bulunması gerekmektedir.[10]
• Kütüphanede yapılacak olan mimari değişiklikler, kurulum ve donatım şartnamesi dışında başkanlık onayı olmaksızın yapılmamalıdır.[11]
Yukarıda belirtilen genel şartlar sağlandığında kütüphanenin hazırlık süreci tamamlanmış olmaktadır. Gereken şartları sağlayan okullar, kütüphane kurulumuna ilişkin yönergeyi uygulamaya koyabilmektedir. Bünyesinde kütüphane bulunduran okullar, kütüphanelerini Z- Kütüphaneye dönüştürmek için de aynı başvuruyu yapmalıdır. Kütüphanede bulunan kitap ve diğer materyaller Z-Kütüphane şartlarını sağladığında kütüphane kurulumu gerçekleşecektir.
Kütüphanede eğitim, internet ve eğlence altyapısının sağlanması, kütüphanenin kullanım istatistikleri üzerinde etkili olduğu tespit edilmiştir. Yapılan çalışmalarda, okullarda Z-Kütüphane varlığının olumlu etkilerinin bulunduğu görülmüştür. Z-Kütüphane modeli kullanıcıların kütüphaneyi kullanma sıklıklarını pozitif yönde etkilemektedir.[12]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Yılmaz, E. (2021). Z- Kütüphane: Okul Kütüphaneleri, BBYON Topluluğu. 19.05.2022 tarihinde https://www.youtube.com/watch?v=ZLAE57hjb2I 11 Haziran 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. adresinden erişildi.
- ^ Z- Kütüphane, (2016). Hakkımızda. 25.05.2022 tarihinde https://z-kutuphane.meb.gov.tr/Home/Hakkimizda#:~:text=Z%2DK%C3%BCt%C3%BCphane%3B%20estetik%20ve%20ergonomik,imk%C3%A2n%20veren%20sosyal%20etkinlik%20alan%C4%B1d%C4%B1r 9 Haziran 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. adresinden erişildi.
- ^ Uyar, F., Yılmaz, M. (2019). Zenginleştirilmiş Kütüphanelerin Türkiye’deki Eğitime Katkıları: Zonguldak Alaplı İMKB Teknik ve Endüstri Meslek Lisesi Araştırması, Bilgi ve Araştırmaları Dergisi, 11, s.1-2. 19.05.2022 tarihinde https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/781604 24 Mart 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. adresinden erişildi.
- ^ Ak, Ş., Çetintaş, B., (2015). Eğitimde Zenginleştirilmiş Kütüphanelerin Yeri ve Önemi: Ahmet Mesut Yılmaz İlkokulu Zenginleştirilmiş Kütüphane Uygulaması, Milli Eğitim, 208, s.19. 10.05.2022 tarihinde https://web.archive.org/web/20200326033528/https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/441337 adresinden erişildi.
- ^ Duran, E., Özen, N. E., (2018). Ortaokul Öğrencilerinin Z-Kütüphane İle İlgili Görüşleri, Akademik Sosyal Araştırmaları Dergisi, 6 (69), s.65-77. 12.05.2022 tarihinde https://web.archive.org/web/20180508081528/http://www.asosjournal.com:80/Makaleler/1227092954_13665%20Erol%20DURAN.pdf adresinden erişildi.
- ^ Çakmak, T., Eroğlu, Ş., (2020). Zenginleştirilmiş Kütüphanelerdeki Mevcut Durum ve Uygulamaların Analizi: Ankara’nın Çankaya İlçesindeki 12 Okulda Gerçekleştirilen Araştırmanın Sonuçları, Türk Kütüphaneciliği, 34 (1), s. 7. 08.05.2022 tarihinde https://web.archive.org/web/20210410000835/https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1009868 adresinden erişildi.
- ^ Ak, Ş., Çetintaş, B., (2015). Eğitimde Zenginleştirilmiş Kütüphanelerin Yeri ve Önemi: Ahmet Mesut Yılmaz İlkokulu Zenginleştirilmiş Kütüphane Uygulaması, Milli Eğitim, 208, s.22. 10.05.2022 tarihinde https://web.archive.org/web/20200326033528/https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/441337 adresinden erişildi.
- ^ Sokur, Z., (2020). Z- Kütüphane Tasarımının Kullanıcı Üzerindeki Etkisi: Kocaeli İlindeki Okul Kütüphaneleri Örneği, (Yükseklisans Tezi), Çankırı Karatekin Üniversitesi/ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çankırı. 25.05.2022 tarihinde https://acikbilim.yok.gov.tr/bitstream/handle/20.500.12812/82122/yokAcikBilim_10234385.pdf?sequence=-1 11 Haziran 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. adresinden erişildi.
- ^ . Milli Eğitim Bakanlığı, (t.y.). Zenginleştirilmiş Kütüphaneler (Z-Kütüphane) Etki Analiz Araştırması. 08.05.2022 tarihinde https://web.archive.org/web/20210410000835/https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1009868 adresinden erişildi.
- ^ Odabaş, H., Akkaya, M. A., (2019). Bilgi Merkezleri, Hiperyayın, s.191.
- ^ . Milli Eğitim Bakanlığı, (2017). Zenginleştirilmiş Kütüphane (Z-Kütüphane) Kurulumu ve Donatımına İlişkin Şartname (Versiyon 5), s. 8. 11.05.2022 tarihinde https://web.archive.org/web/20181221165640/http://dhgm.meb.gov.tr:80/dosyalar/ZK%C3%BCt%C3%BCphane_2017_yili_sartnamesi.pdf adresinden erişildi.
- ^ Destek Hizmet Genel Müdürlüğü, (t.y.). Zenginleştirilmiş Kütüphaneler (Z- Kütüphane) Etki Analiz Araştırması Kısa Özet. 08.05.2022 tarihinde https://dhgm.meb.gov.tr/dosyalar/Z_Kutuphane_Etki_Analizi_Arast%C4%B1rmasi.pdf 23 Şubat 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. adresinden erişildi.