Yusufeli

Vikipedi, özgür ansiklopedi
10.45, 18 Aralık 2016 tarihinde Danneskjöldi (mesaj | katkılar) tarafından oluşturulmuş 17946946 numaralı sürüm (Gerekçe: + ansiklopedik olmayan bilgi eklentisi)
Başlığın diğer anlamları için Yusufeli, Çamoluk sayfasına bakınız.
Yusufeli
İlçe
Yusufeli'nin Artvin ilindeki konumu
Yusufeli'nin Artvin ilindeki konumu
Harita
İlçe sınırları haritası
ÜlkeTürkiye
İlArtvin
Coğrafi bölgeKaradeniz Bölgesi
İdare
 • KaymakamÖmer Dereci
 • Belediye başkanıEyüp Aytekin (AK Parti)
Yüzölçümü
 • Toplam2261 km²
Rakım600 m
Nüfus
 (2018, 31 Aralık 2023)
 • Toplam20,794, 19,510
 • Kır
12,490
 • Şehir
7.342
Zaman dilimiUTC+03.00 (TSİ)
Posta kodu08800
İl alan kodu466
İl plaka kodu08
Yusufeli'nden bir görünüm

Yusufeli, Türkiye Cumhuriyeti'nin Karadeniz Bölgesi'nde bulunan Artvin iline bağlı bir ilçe ve ilçenin merkezi olan kasaba. İlçe, Artvin il merkezinin güneybatısında yer alır. Artvin kentine olan uzaklığı yaklaşık 104 km, Erzurum'a ise 139 km mesafededir. Ulaşım Erzurum-Artvin karayolu ile sağlanır. Yusufeli kültürü Artvin'in merkez, Ardanuç, Ardahan (merkez), Posof ilçeleriyle aynı olup Erzurum'un Uzundere, Tortum, Oltu, Olur ilçeleriyle ise yakın kültüre sahiptir.

İlçe merkezi Çoruh Nehri ile Barhal Çayı’nın birleştiği bir vadide kurulmuştur. Doğusunda Erzurum’un Olur ve Oltu ilçeleri, güneyinde Erzurum’un Tortum, Uzundere ve İspir ilçeleri, batısında Rize’nin Çamlıhemşin ve Ardeşen ilçeleri, kuzeyinde ise Artvin merkez ve Murgul ilçeleri yer alır.

Denizden yüksekliği 560 m olup yüzölçümü 2327 km²'dir. İlçenin yüzey şekillerini genellikle doğu–batı doğrultusunda uzanan dağlarla bu dağları birbirinden ayıran vadiler meydana getirir. Yusufeli, coğrafî konum itibarı ile çok engebeli, dağlık bir alana sahiptir. Düzlükler yok denecek kadar azdır. Halk, geçimini tarım ve hayvancılıkla sağlamakla birlikte "gurbetçilik" en önemli geçim kaynaklarındandır. Coğrafyanın dağlık ve işlenebilir, toprağın çok kıt oluşu, halkı gurbetçiliğe zorlamıştır. İlçede sanayi tesisi ve istihdam yaratacak sektör yoktur. En meşhur yemeği Yusufeli cağ kebabı'dır.

Halk müzikleri halk oyunları, bar oyunları ve Artvin (Ahıska) Kafkas dansları üzerine kurulmuştur. Başlıca müzik aletleri tulum, zurna, asma davul, Saz ve akordeondur. Yusufelili Kıpçak Türklerinin bir kısmı öz kültürünü kaybetmiş, Karadeniz kültürünü kabul etmiş, fakat Kıpçak Türk kimliklerini koruyabilmişlerdir.

Etimoloji

Yusufeli ilçesi Nüfusunun büyük çoğunluğunu Kuman(Kıpçak)Türkleri oluşturur geriye kalan nüfusun büyük kısmı Gürcüler ve az sayıda Poşalar(Çingeneler)dan oluşur,Yusufelili Kuman Türklerinin ana dili Türkçe şivesi ise Ahıska şivesidir.Yusufelililerin azımsanmayacak bir kısmı komşu Kuman Türkü Erzurum ilçelerinden göç edip yerleşmiştir.

Tarih

Yusufeli'nin tarihi M.Ö. 3000 yılına, Bronz Çağı'na dayanmaktadır. İlk adı Perterek (veya Pertarek)dir. Hurri, Urartu, Pers, Roma, Bizans, Gürcü ve Ermeni yönetiminde kaldıktan sonra, bölgeye Müslümanların gelmesiyle sırasıyla Selçuklu, Saltuklu, İlhanlı, Timur, Akkoyunlu, Safevi ve Osmanlı yönetiminde kalmıştır.

93 Harbi sonrası Rusya hakimiyetine girmişse de, Batum Antlaşması ile Türkiye'nin parçası olmuştur.

Coğrafya

Dağlar

Karadağ (2399 m) : İlçenin güneyinde yer alır kınalıçam köyü nün kurudere (mevenk, Haydar) mahallesi bu dağın eteklerinde kuruludur.

Ali Dağı (2232 m) : İlçenin güneydoğusunda yer alır, bu dağın zirvesi kınalıçam köyü sınırları içindedir bu dağın bir kısmı Erzurum il sınırları içinde kalmaktadır.

Kaçkar Dağı (3937 m): İlçenin kuzeybatısında yer alır. Rize ile il sınırını oluşturur. 3937 m yüksekliği ile Kuzeydoğu Anadolu Dağlarının en yüksek dağıdır. Kaçkar Dağı'nda çok sayıda endemik bitki ve çiçek türünün varlığı saptanmıştır. Kaçkar’ın etekleri yaz mevsiminde rengârenk çiçeklerle bezenir ve bu durumda dağ, trekkingciler için doyumsuz manzaralar sunar. Dağcılık sporuna da oldukça uygun bir dağ olup Türkiye’nin en önemli ve en tanınmış dağlarının başında gelmektedir.

Altıparmak Dağları (3562 m): İlçenin kuzeybatısında yer alıp kuzey-batı doğrultusunda uzanarak Rize ile il sınırını oluşturur. Altıparmak Dağları sıradağlar biçiminde uzanmakta olup birçok dağ bu silsileye mensuptur. Çok sayıda buzul gölünün yer aldığı Altıparmak Dağları, Barhal Çayı'nın da kaynaklarını oluşturur. Trekking ve dağcılık sporlarına elverişlidir.

Akarsular

  • Çoruh Nehri

İlçenin en büyük akarsuyu Çoruh Nehridir. Yusufeli sınırlarındaki bütün çay ve dereler Çoruh’un kollarını oluştururlar. Çoruh Nehri, kaynağını Mescid Dağının (3255 m) batı yüzünden alır. Önce batı doğrultusunda akıp Bayburt’tan geçtikten sonra bir yay çizerek doğuya yönelir. Yokuşlu köyü önünde Yusufeli sınırlarına girer. Yusufeli, Artvin ve Borçka’nın içerisinden geçtikten sonra Borçka’nın Muratlı kasabasından da geçerek burada il ve ülke sınırlarını terk eder ve Batum’da Karadeniz’e dökülür. Toplam uzunluğu 376 km olan Çoruh Nehrinin il sınırları içerisindeki uzunluğu 150 km olup 100 km'si Yusufeli sınırları içerisinde seyreder. Çoruh’un debisi Mayıs ayında (569/529 m³/sn.) zirveye çıkar. Yıl boyunca en düşük debisi ise 53,09 m³/sn.’dir. Eğim %5’tir.

Çoruh Nehrinde başta sazan, kefal ve alabalık olmak üzere birkaç balık türü bulunur.

Çoruh Nehrinin Yusufeli sınırları içerisinde seyreden 100 km'ik kısmı raftig ve kano gibi su sporları için en uygun ve en zorlu parkurları meydana getirmiştir.

  • Barhal Çayı

Barhal Çayı'nın tamamı Yusufeli sınırları içerisinde yer alır. Kaynaklarını Altıparmak Dağları ve Kaçkar Dağından (3937 m) toplar. İki kolu Yaylalar (Hevek) köyünün aşağısında birleşir ve buradan kuzeydoğuya doğru akmaya devam eder. Yaylalar köyü içerisinden geçtiği için, kaynağından Altıparmak köyüne kadar olan bölümüne Hevek Suyu adı da verilir. Altıparmak köyü içerisinde, kaynağını Kaçkar Dağından alan ve aynı zamanda Barhal Çayının en büyük kolu olan Kocaçay'ı alır. Balcılı köyü yakınlarında Yüksekoba (Kobak) Suyunu aldıktan sonra kuzeybatı-güneydoğu doğrultusunda seyrederek, Dereiçi köyü yakınlarında, Balalan (Arcivan) Deresini de alır. Yusufeli ilçe merkezinin tam ortasından geçerek, ilçe merkezinin önünde, Kâzım Karabekir (Kazahora) mahallesi ile Üzümbağı (Hamzet) mahallesinin karşısında Çoruh Nehrine karışır. Oldukça berrak ve temiz bir su olup alabalık yönünden de çok zengindir. İlçe merkezinin içme suyunun kaynağını teşkil eder. Bu çayın üzerinde, Sarıgöl mevkiinde şahısa ait alabalık çiftliği kurulmuştur. Yatağı boyunca sulama suyu olarak da kullanılmaktadır. Bunlardan başka ayrıca su sporlarına elverişli olup bu suda rafting ve kano gibi su sporları yapılır.

  • Oltu Çayı

İlçenin Pamukçular (Ohur) köyü yakınlarında Yusufeli sınırlarına girer. Yusufeli-Oltu-Erzurum yol ayrımı mevkiinde Tortum Çayı ile birleşir ve her iki çay, Oltu Çayı adıyla Günalp Kayası (Su kavuşumu) denilen mevkide Çoruh Nehrine karışır.

  • Tortum Çayı

Kargapazarı Dağları’nın kuzey yamaçlarından kaynaklarını alan Tortum Çayı, Erzurum–Artvin il sınırında bulunan Kınalıçam (Aşpişen) köyünde Yusufeli sınırlarına girer ve Kınalıçam köyü içerisinden geçerek Yusufeli-Oltu-Erzurum yol ayrımı mevkiinde Oltu Çayı ile birleşir. Su kavuşumu mevkiinde Çoruha karışır.

İklim

İlçe genelinde Karadeniz iklimi ile karasal iklim arasında bir geçiş iklimi tipi hakim olmakla birlikte ilçe merkezi ve yakın çevresi ile Çoruh Nehrine yakın yerlerde yazlar sıcak ve kurak, kışlar ılık ve yağışlı geçer; Akdeniz iklimini andırır. Buralarda Akdeniz ikliminin tipik bitki türleri olan zeytin, incir, üzüm gibi meyveler bolca yetişir. Vadinin yüksek kesimlerinde karasal iklim hüküm sürer. Yazlar serin, kışlar soğuk ve yağışlıdır. Yağışlar genelde ilkbahar sonu ve yaz başlarında görülür.

İlçenin yıllık hakim rüzgâr yönü batı–doğu doğrultusundadır. Rüzgârlar yılın ilk yedi ayında batıdan; ağustos, eylül, ekim aylarında güneybatıdan; kasım ayında güneyden ve aralık ayında ise kuzeyden eser. Yaz aylarında ise meltem rüzgârları eser. Rüzgârlar, gündüzleri vadiden dağa doğru, geceleri ise dağdan vadiye doğru eser.

İlçe alanının 28.620 hektarlık bölümü ormanlarla kaplıdır. Ormanlar genellikle yüksek kesimlerdedir. Ağaç türü olarak çam, sarıçam, ladin, köknar, karaağaç, meşe (pelit), ardıç, kayın, dişbudak, kızılağaç ve yabani kavak bulunur. İğne yapraklılar çoğunluktadır. Ormanlar, 700–2500 m arası rakımlarda yer alır.

Nüfus

Yıl Toplam Şehir Kır
Yusufeli ilçesi (Artvin)
1927[4] 26.390 167 26.223
Yusufeli ilçesi (Erzurum)
1935[5] 30.908 579 30.329
Yusufeli ilçesi (Artvin)
1940[6] 32.080 666 31.414
1945[7] 31.984 686 31.298
1950[8] 33.218 812 32.406
1955[9] 35.673 1.743 33.930
1960[10] 39.470 1.624 37.846
1965[11] 41.304 2.183 39.121
1970[12] 42.546 2.466 40.080
1975[13] 43.356 3.050 40.306
1980[14] 41.110 2.948 38.162
1985[15] 39.692 3.964 35.728
1990[16] 37.060 3.954 33.106
2000[17] 29.133 6.105 23.028
2007[18] 22.945 6.085 16.860
2008[19] 22.220 6.106 16.114
2009[20] 21.758 5.844 15.914
2010[21] 21.513 5.863 15.650
2011[22] 21.725 6.318 15.407
2012[23] 22.234 6.856 15.378
2013[24] 22.093 7.172 14.921
2014[25] 21.596 7.260 14.336
2015[26] 20.917 7.804 13.113
2016[26] 20.592 7.634 12.958
2017[26] 20.218 7.735 12.483
2018[26] 20.794 7.233 13.561
2019[26] 20.154 7.383 12.771
2020[26] 19.832 7.342 12.490

İlçenin nüfusu 2012 adrese dayalı nüfus kayıt sistemine göre 22.234'dir. Bunun 6.856'sı ilçe merkezinde, 15.378'i ise belde ve köylerde yaşamaktadır. Yusufeli nüfusunun (Yaklaşık) yüzde 90'lık büyük kısmı Kıpçak Türküdür; geriye kalan nüfus Gürcüler ve az Sayıda Lomlar'dan oluşmaktadır.[kaynak belirtilmeli]

Kültür ve Sanat

Ekonomi

Kaynakça

  • Akdes, Nimet Kurat (2002). Türk Kavimleri ve Devletleri. Murat Kitap ve Yayınevi. s. 83-84. ISBN 9757734004. 
  • Kırzıoğlu, M. Fahrettin (1992). Yukarı - Kür ve Çoruk Boyları'nda Kıpçaklar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. ISBN 9751604591-330709 |isbn= değerini kontrol edin: length (yardım). 
  1. ^ "İl ve ilçe yüz ölçümleri" (PDF). Harita Genel Müdürlüğü. 12 Mayıs 2016. Erişim tarihi: 12 Kasım 2016. 
  2. ^ "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015. 
  3. ^ "Yusufeli İlçesi Belediyeleri Coğrafi Bilgileri". 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2014-4-2.  Tarih değerini gözden geçirin: |erişimtarihi= (yardım)
  4. ^ "Fasikül I: Mufassal Neticeler İcmal Tabloları" (PDF). 28 Teşrinevvel 1927 Umumî Nüfus Tahriri. DİE. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2021. 
  5. ^ "1935 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 20 İlkteşrin 1935 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  6. ^  . "Vilâyetler, kazalar, Nahiyeler ve Köyler İtibarile Nüfus ve Yüzey ölçü" (PDF). 20 İlkteşrin 1940 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 20 Ekim 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2016. 
  7. ^  . "1945 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 21 Ekim 1945 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  8. ^  . "Vilayet, Kaza, Nahiye ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 22 Ekim 1950 Umumi Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  9. ^  . "1955 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 23 Ekim 1955 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  10. ^  . "İl, İlçe, Bucak ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 23 Ekim 1960 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2021. 
  11. ^ "1965 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  12. ^ "1970 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  13. ^ "1975 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  14. ^ "1980 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  15. ^ "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  16. ^ "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  17. ^ "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  18. ^ "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  19. ^ "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  20. ^ "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  21. ^ "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  22. ^ "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  23. ^ "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013. 
  24. ^ "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014. 
  25. ^ "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015. 
  26. ^ a b c d e f
    • "Merkezi Dağıtım Sistemi" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016. 
    • "Yusufeli Nüfusu - Artvin". nufusu.com. Erişim tarihi: 5 Şubat 2021. 
    • "Artvin Yusufeli Nüfusu". nufusune.com. 

Dış bağlantılar

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Yusufeli&oldid=17946946" sayfasından alınmıştır