İçeriğe atla

Yumurtalık, Adana

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Yumurtalık
İlçe
Türkiye'de yeri
Türkiye'de yeri
Harita
İlçe sınırları haritası
ÜlkeTürkiye
İlAdana
Coğrafi bölgeAkdeniz Bölgesi
İdare
 • KaymakamAsalet Karabulut[1]
 • Belediye başkanıErdinç Altıok (CHP)
Yüzölçümü
 • Toplam553 km²
Rakım20 m
Nüfus
 (2018)
 • Toplam18.587
 • Kır
-
 • Şehir
-
Zaman dilimiUTC+03.00 (TSİ)
Posta kodu01680
İl alan kodu0322
İl plaka kodu01
Resmî site
www.yumurtalik.bel.tr

Yumurtalık, Adana ilinin bir ilçesidir. Eski adı Ayas olup, Türkçeleştirmek adına ismi Yumurtalık'a çevrilmiştir. Eski isimleri arasında Aegeae, Ayas, Lyeys ve Laiazzo yer alır.[3]

Tarihçe

[değiştir | kaynağı değiştir]

İlçenin eski adı Ayas'tır ve halk arasında bu isim hala kullanılmaktadır. 1959 yılına kadar Ceyhan'a bağlı bir bucak olan Ayas bu tarihte ilçe olmuştur. İlçenin tarihi Orta Çağa kadar uzanır.

Limanın tarihi, en az MÖ 2000'e kadar uzanmaktadır. Zeytinbeli Höyük höyüğünde MÖ 17. yüzyıla ait Hitit çömlekleri bulunmuştur.

Bu Kilikya liman kenti, günümüzde İskenderun Körfezi olan İssus Körfezi üzerinde yer almaktadır. Pausanias tarafından Aegeae (Grekçe: Αἰγέαι, Aigéai)[4] adıyla anılmıştır ve bu ad, sikkelerinde de görülmektedir.[5] Strabon zamanında limanı olan küçük bir şehirdi.[6][7]

Tacitus, Ermenistan ile Roma arasında bir yanda, İberya ve Partya'nın diğer yanda olduğu savaş hakkındaki anlatımında Aegeae'den bahseder.[8] Orada Roma dönemine ait bir Yunanca yazıt bulunmuştur ve Roma egemenliği altında bir öneme sahipti. Kilikya eyaletinin bir parçası olarak organize edilmişti. Tyanalı Apollonius (yaklaşık MS 15 – yaklaşık MS 100), şehir kültürel zirvesindeyken ilk çalışmalarını Aegeae'de yaptı.

Erken bir tarihte Hristiyanlaştırıldı ve artık bir yerleşim piskoposluğu olmamasına rağmen, Aegeae adı altında Roma Katolik Kilisesi'nin bir unvan piskoposluğu olarak kalmıştır.[9] Azizler Cosmas ve Damian'ın, Aegeae'de hekimlik yapan, hizmetleri için ödeme kabul etmeyen ve sonunda Diocletian döneminde şehit olan ikiz kardeşler olduğu Hristiyan hagiografisinde bahsedilmektedir.[10]

Marco Polo'nun 1271'de ziyaret ettiği hareketli Laiazzo limanının, Le Livre des Merveilles'de sunulduğu şekliyle görünümü.

Orta Çağ'da, özellikle 13. yüzyılda, Aegeae, Ermeni Kilikya Krallığı'nın önemli bir Akdeniz limanı haline geldi. Yerel olarak Ayas (Ermenice: Այաս)[11] olarak biliniyordu ve bu ad Venedikçe ve diğer Avrupa dillerinde Aiazzo veya (belirli bir makaleyi dahil ederek) Laiazzo oldu. Akka'nın düşüşü[12] ve Tarsus limanının dolması - Ayas'ın doğuya doğru iyi yollarının avantajıyla birlikte - şehrin Yüksek Orta Çağ boyunca Batı ile Doğu arasındaki ticaretin başlıca merkezi haline gelmesine yol açtı.[13] Ermeni kralları, çeşitli İtalyan şehir devletlerine çeşitli ticaret imtiyazları tanıyan çok sayıda antlaşma müzakere edildi.[14] 1266 ile 1322 yılları arasında bölgedeki Memlükler ve Türkmenler tarafından yapılan akınlar, ticari faaliyetlerde yalnızca küçük aksamalara neden oldu. Marco Polo, Çin'e yolculuğuna başlamak için 1271'de buraya çıktı ve onu "iyi ticaret için iyi bir şehir" olarak tanımladığı, "iç kısımlardan tüm baharatların, ipeğin, altının ve yünün bu kasabaya taşındığını" eklediği bildirildi.[15] Ceneviz Cumhuriyeti donanmasının Venedik Cumhuriyeti donanmasını yendiği 1294'teki Laiazzo Savaşı'nın, Marco Polo'nun daha sonra Cenevizliler tarafından esir alındığı savaş olduğu düşünülmektedir.[16][17] Şehir içinde, diğer İtalyan deniz cumhuriyetlerinden biri olan Pisa'ya ait bir mahalle ve ticaret merkezi de kuruldu.[11]

Şehir, Memlükler tarafından giderek daha fazla baskı altına alındı ve 1347'de kesin olarak onların eline geçti. Doğu ile Avrupa ticaret yolları Akdeniz'den uzaklaştığında, şehir ve limanı önemini kaybetti.[11] Daha sonra, Anadolu beyliklerinden Ramazanoğulları Beyliği tarafından yönetildi.

Yumurtalık (Osmanlıca: يمورطالق "Yumurta gibi" anlamına gelir), 16. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu'na katıldı ve ardından 20. yüzyılda Türkiye Cumhuriyeti'nin bir parçası oldu.

1974 yılında, oyuncu ve film yönetmeni Yılmaz Güney, bir Yumurtalık hakiminin ölümüyle sonuçlanan bir silahlı saldırı olayından sonra Yumurtalık'ta tutuklandı.

Coğrafya

[değiştir | kaynağı değiştir]

Adana merkezine 80 km, komşu Ceyhan'a 30 km mesafededir. Yüzölçümü 501 km² olup 24 mahallesi vardır. Yumurtalık'ın Marko Polo İskelesi, Kız Kalesi, Lagun Gölleri ve Milli Parkı, Ayas Antik Kenti gibi gezilebilecek noktaları bulunmaktadır.[18]

Nüfus

[değiştir | kaynağı değiştir]
Yıl Toplam Şehir Kır
1960[19] 16.160 1.392 14.768
1965[20] 18.069 1.774 16.295
1970[21] 17.874 2.137 15.737
1975[22] 18.194 2.442 15.752
1980[23] 19.701 2.444 17.257
1985[24] 20.345 3.835 16.510
1990[25] 20.957 3.583 17.374
2000[26] 22.575 4.745 17.830
2007[27] 19.155 4.840 14.315
2008[28] 19.625 5.296 14.329
2009[29] 19.239 5.220 14.019
2010[30] 18.660 5.129 13.531
2011[31] 18.266 5.046 13.220
2012[32] 17.929 5.110 12.819
2013[33] 18.463 18.463 veri yok
2014[34] 18.457 18.457 veri yok
2015[35] 18.106 18.106 veri yok
2016[35] 17.651 17.651 veri yok
2017[35] 17.211 17.211 veri yok
2018[35] 18.587 18.587 veri yok
2019[35] 18.026 18.026 veri yok
2020[35] 18.203 18.203 veri yok

Not: Büyükşehir yasası nedeniyle köyler mahalle statüsüne geçtiğinden 2013'ten itibaren kır nüfusu tabloda yer almamıştır.

Mahalleler

[değiştir | kaynağı değiştir]
Kasabada bulunan Ayas Kalesi (Temmuz 2011)

Yumurtalık'ın 24 mahallesinin 6'sı merkezde bulunmaktadır. Merkez mahallelerinde 5.236 kişi (%30,4) yaşamaktadır. En uzak mahallesi ise 34,4 km uzaklıktaki Yeşilköy'dür. Merkez mahalleleri dışında nüfusu en fazla olan mahalle, 1.669 kişi ile Kuzupınarı'dır. Yumurtalık'ın nüfusu 2017 yılında %2,49 azalmıştır.

Yumurtalık ilçesinin mahallelerinin ilçeye uzaklığı, rakımı ve nüfusu

Sıra Mahalle Km* Rakım Nüfus
2016[36] 2017[37] 2018 2019
1 Akdeniz Mah. 0,3 1.393 1.379
2 Akyuva Mah. 2,6 392 327
3 Ayaş Mah. 0,0 724 701
4 Devrişiye Mah. 2,0 810 830
5 Kemalpaşa Mah. 1,8 1.206 1.207
6 Ören Mah. 0,6 758 792
Yumurtalık (merkez) 9 5.283 5.236
7 Asmalı Mah. 28,8 22 988 991
8 Ayvalık Mah. 10,7 46 435 424
9 Demirtaş Mah. 6,9 46 641 628
10 Deveciuşağı Mah. 17,2 12 657 616
11 Gölovası Mah. 19,9 51 786 733
12 Hamzalı Mah. 15,9 30 338 305
13 Haylazlı Mah. 13,4 28 363 347
14 Kaldırım Mah. 29,2 14 1.282 1.204
15 Kalemli Mah. 4,1 32 191 177
16 Kesmeburun Mah. 32,3 15 68 66
17 Kırmızıdam Mah. 32,9 12 224 216
18 Kuzupınarı Mah. 24,8 22 1.682 1.669
19 Narlıören Mah. 14,1 57 324 336
20 Sugözü Mah. 16,3 65 782 745
21 Yeniköy Mah. 6,3 70 352 332
22 Yeşilköy Mah. 34,4 9 1.581 1.573
23 Yumurtalık Mah. 7,1 6 194 178
24 Zeytinbeli Mah. 12,8 75 1.480 1.435
Yumurtalık (kırsal) 12.368 11.975
Yumurtalık (ilçe) 17.651 17.211

* Km, Ayaş Mahallesi'nde bulunan kaymakamlığa olan uzaklıktır.

Tarihi yerler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Önemli günler

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • Dertli Kazım Halk Ozanları Şenliği, Yer: Gölovası köyü, Tarihi: 1 Ekim, Başladığı ilk tarih: 1985
  • Zeytinbeli Kültür ve Sanat Şenliği, Yer: Zeytinbeli kasabası, Tarihi: Ağustosun ilk cumartesisi, Başladığı ilk tarih: 2001

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Galeri

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • Kız Kalesinden bir görünüm.
    Kız Kalesinden bir görünüm.
  • Kız Kalesinden bir görünüm.
    Kız Kalesinden bir görünüm.

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ "Arşivlenmiş kopya". 30 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Eylül 2015. 
  2. ^ "Arşivlenmiş kopya". 26 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Aralık 2012. 
  3. ^ Täuber, Hans (Vienna). "Aegeae." Brill’s New Pauly. Antiquity volumes edited by: Hubert Cancik and Helmuth Schneider. Brill Online, 2 Ekim 2014
  4. ^ "Pausanias, Description of Greece, v.21.11". 6 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  5. ^ Andrew Burnett, Michael Amandry, Pere Pau Ripollès, Ian Carradice, Roman Provincial Coinage, Supplement 2 (2006), Nos. 4030–4046
  6. ^ Strabo. Geographica. p. 676.  Sayfa numaraları Isaac Casaubon'un baskısına aittir.
  7. ^ Lucan 3.227.
  8. ^ Tacitus. Annals. Vol. 13.8.
  9. ^ "Aegeae (Titular See) [Catholic-Hierarchy]". 
  10. ^ "CATHOLIC ENCYCLOPEDIA: Sts. Cosmas and Damian". www.newadvent.org. 
  11. ^ a b c Eser, Erdal. "FROM THE ROMAN SETTLEMENT OF AIGAI TO AYAS". Hrcak.srce.hr – www.academia.edu vasıtasıyla. 
  12. ^ Hild and Hellenkemper, Friedrich and Hansgerd (1990). Tabula Imperii Byzantini (Bd. 5 Kilikien und Isaurien bas.). Viyana: Verlag der Osterreichischen Akademie der Wissenschaften. s. 141. 
  13. ^ Hild, Friedrich (1977). Das byzantinische Strassensystem in Kappadokien. Viyana: Verlag der Osterreichischen Akademie der Wissenschaften. ss. 32, 51-59, 125-129, 96-100, 125. 
  14. ^ Edwards, Robert W. (1987). The Fortifications of Armenian Cilicia: Dumbarton Oaks Studies XXIII. Washington, D.C.: Dumbarton Oaks, Trustees for Harvard University. ss. 77-83, esp. note 4, 281, pls.25a-29b, 290a, 291a. ISBN 0-88402-163-7. 
  15. ^ "Ayaş Antique Theatre in Turkey's south raises curtains after 2,000 years". Hürriyet Daily News. 
  16. ^ Quarterly Review, vols. 125–126, Leonard Scott Publishing Company, NY (1868)
  17. ^ Olschki, Leonardo (8 Haziran 1960). "Marco Polo's Asia: An Introduction to His "Description of the World" Called "Il Milione."". University of California Press – Google Books vasıtasıyla. 
  18. ^ "Yumurtalık Gezilecek Yerler - Mekancu". 27 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Nisan 2021. 
  19. ^  . "İl, İlçe, Bucak ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 23 Ekim 1960 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2021. 
  20. ^ "1965 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  21. ^ "1970 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  22. ^ "1975 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  23. ^ "1980 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  24. ^ "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  25. ^ "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  26. ^ "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  27. ^ "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  28. ^ "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  29. ^ "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  30. ^ "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  31. ^ "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  32. ^ "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013. 
  33. ^ "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014. 
  34. ^ "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015. 
  35. ^ a b c d e f
    • "Merkezi Dağıtım Sistemi" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016. 
    • "Yumurtalık Nüfusu - Adana". nufusu.com. Erişim tarihi: 5 Şubat 2021. 
    • "Adana Yumurtalık Nüfusu". nufusune.com. 
  36. ^ TÜİK 31 Ocak 2017 verileri
  37. ^ TÜİK 1 Şubat 2018 verileri
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Yumurtalık,_Adana&oldid=35302286" sayfasından alınmıştır