Yukarı Karabağ Kanalı

Yukarı Karabağ Kanalı
Yukarı Karabağ Kanalı
Havza
Ülke(ler)	Azerbaycan
Bölge(ler)	İmişli
Koordinatlar	39°44′20″K 47°58′17″D / 39.73889°K 47.97139°D
Genel bilgiler
Uzunluk	172 km (107 mi)
Yapım süresi	1958
Akım yerleri	Mingeçevir Baraj Gölü
Durum	Kullanımda

Yukarı Karabağ Kanalı 1958 yılında hizmete giren 172,4 km uzunluğundaki sulama kanalıdır. Kaynağını Mingeçevir Baraj Gölü ve Kura Nehri'nden almaktadır.

Yapımı[değiştir | kaynağı değiştir]

1951 yılında Yukarı Karabağ Kanalı'nın tasarımı yapılmaya başlandı. Kanal, 1958 yılında faaliyete geçmiştir. Yukarı Karabağ Kanalı, Samur-Abşeron Kanalı (182 km)'dan sonra Azerbaycan'daki en uzun ikinci kanaldır. Yukarı Karabağ kanalı, Bahramtepe su kavşağı yakınında Aras Nehri'ne devam ederek Karabağ ve Mil ovalarını sulamaktadır. Kaynağını Mingeçevir Baraj Gölü ve Kura Nehri'nden alır.^[1] Baraj gölünün üst ana tesisatından alınan su, 1072 m uzunluğunda ve 4,9 m çapında bir tünelden geçirilerek alt ana tesisatından kanala verilmektedir. Kanalın su girişindeki taban yüksekliği 59 m'dir. İnşa edilen kanalın uzunluğu 172,4 km, normal su tüketimi saniyede 113 metreküp, maksimum su tüketimi ise saniyede 138 metreküptür. Kanal, Karabağ bölgesinin ve Mil ovası'nın (az da olsa Mugan Ovası'nın) 122.000 hektarına su sağlamaktadır. Aras Nehri'ndeki su seviyesi düşük olduğunda, Bəhrəmtəpə su kavşağına saniyede 45 metreküp su temini mümkündür. Aynı zamanda AzDRES (Azerbaycan Devlet Bölge Santrali) tarafından kullanılan soğutma suyu da bu kanaldan alınmaktadır. AzDRES'e göre kış aylarında tarlaların suya ihtiyacı olmasa da kanala saniyede 65 metreküp su veriliyor. Soğutma sisteminden gelen sıcak su tekrar kanala boşaltılır. Bu, sulama yapılmayan aylarda AzDRES'in kesintisiz çalışması kanaldaki onarım çalışmalarını engellemektedir. Kanala giren sıcak su, toprak kanalında çeşitli bitkilerin büyümesi için şartlar oluşturduğundan, kanalın kesit alanı azalır, hidrolik parametreler değişir ve kanalın su taşıma kapasitesi %20-30 oranında azalır. Yukarı Karabağ kanalına su verilmeden önce, kanalın geçtiği ve çevresindeki alanlarda (1955) ortalama yeraltı suyu derinliği 10–15 m idi. Yıl sonunda kanal sulandığında ortalama yeraltı suyu derinliği 5–6 m, yaklaşık 5-7 yıl sonra ise 3.0-3.5 m'dir. 1962 yılında Khachinchay'ın yakınlarındaki kanallardaki ortalama yeraltı suyu derinliği 1.0-1.5 m idi. Kanal 119 hidrolik yapıya ve 20 pompa istasyonuna sahiptir. Toplamda 82.856 hektarı sulamaktadır. Yoğun sulama döneminde, Aras Nehri'nin suyunu artırmak ve Mugan Ovası'nda sulama yapabilmek için, Yukarı Karabağ Kanalı aracılığıyla Kura Nehri'nden Araz Nehri'ne su aktarılmaktadır. Yevlah rayonu'ndaki 23.150 hektar ekilebilir arazi Yukarı Karabağ kanalı tarafından sulanmaktadır.^[2]

Çevresel Etki[değiştir | kaynağı değiştir]

Ülkedeki 54.000 km uzunluğundaki sulama kanallarının sadece %8'i betonla kaplanmıştır. Suyun %25'inden fazlası toprağa sızar. Sonuç olarak, yeraltı suyu seviyeleri yükselir, toprakları su basar ve topraklar bataklık haline gelir. Aynı zamanda kanallardan sızan su, sulama kapasitelerini önemli ölçüde azaltır. Su kıtlığından kaynaklanan büyük kayıplar tarımın gelişimini yavaşlatmaktadır.Yukarı Karabağ Kanal Müdürlüğü'ne göre kanaldan her saniye ortalama 13 m ³ su toprağa sızıyor. Bu yılda 410 milyon m ³ su kaybı demektir. Bu rakam, ülkenin en büyük baraj göllerinden biri olan Ceyranbatan Baraj Gölü 'nden 2,2 kat daha büyüktür. Yukarı Karabağ Kanalı'nın varlığından beri 50 yılı aşkın bir süre geçmiştir. Bu sürede kanalda akan suyun 20 km³'den fazlası toprağa sızmıştır. Mingeçevir Baraj Gölünün boyutundan çok daha büyük olan bu rakam, ana sulama kanallarının yapımındaki eksikliklerin ciddi sonuçlar getirdiği hakkında net bir fikir vermektedir.^[3]