Yaşam kalitesi
Yaşam kalitesi, bireylerin veya toplumların genel refah ve erişim düzeyini ifade eden terimdir.
Yaşam kalitesi verileri; uluslararası kalkınma, sağlık, siyaset ve istihdam alanları da dahil olmak üzere geniş bir yelpazede kullanılır. Yaşam kalitesi, yaşam standardı kavramı ile karıştırılmamalıdır.
Yaşam kalitesinin standart göstergeleri, sadece zenginlik ve istihdam değil, aynı zamanda yapılı çevrenin durumu, fiziksel ve ruhsal sağlık, eğitim, rekreasyon, boş zaman ve toplumsal aidiyet dahil olmak üzere birçok göstergedir.[1][2]
Yaşam kalitesi aşağıdaki alt etki alanlarını içerebilir:
- Kimlik ve yükümlülük
- Yaratıcılık ve rekreasyon
- Akıl ve planlama
- İnanç ve fikirler
- Cinsiyet ve nesiller
- Soru ve öğrenme
- Refah ve sağlık
Ayrıca özgürlük, insan hakları ve mutluluk gibi kavramlar yaşam kalitesi ile ilgilidir. Mutluluğun subjektif ve ölçülmesi zor olması sebebiyle genellikle diğer verilere daha çok önem verilir.
Sayısal ölçüm[değiştir | kaynağı değiştir]
Gayrisafi yurt içi hasıla ve yaşam standardının her ikisi de iktisadi terimlerdir. Uluslar veya gruplar için yaşam kalitesinin objektif olarak ölçümü zordur. "Duygusal esenlik" son yıllarda artan kullanım görmüş bir terimdir. Sevinç, stres, üzüntü, öfke ve eğilimlerin bulunması ile yaşam değerlendirmesinde bulunulur. Birden fazla değişik sistemler ve ölçüm ölçekleri bir süredir kullanımda olmuştur. Araştırma yaşam kalitesi ve verimlilik arasındaki ilişkiyi incelemek için çalışmaktadır.[3]
İnsani Gelişme Endeksi[değiştir | kaynağı değiştir]
Yaşam beklentisi, eğitim ve yaşam standardı kullanılarak tespit edilen bir listelemedir. Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı tarafından İnsani Gelişim Raporu'na esas alınır.
Dünya Mutluluk Raporu[değiştir | kaynağı değiştir]
Birleşmiş Milletler tarafından İnsani Gelişme Endeksi ile birlikte yayınlanır. Bu rapor objektif ve subjektif ölçümlerle ülkelerin mutluluk derecesine göre sıralama yapar. Birleşmiş Milletler, Gallup sonuçlarını, Gayrisafi yurt içi hasıla verilerini, sağlıklı yaşam beklentisi, yaşam tercihleri yapmakta özgürlük, yolsuzluk durumu, cömertlik gibi ölçütlerle nihai raporu oluşturur.
Diğer ölçütler[değiştir | kaynağı değiştir]
- Fiziksel Yaşam Kalitesi Endeksi (PQLI)[4]
- Mutlu Gezegen Endeksi (HPI)[5]
- Sosyal Gelişim Endeksi (SPI)[6]
Yaşanabilirlik[değiştir | kaynağı değiştir]
Yaşam kalitesi terimi politikacılar ve ekonomistler tarafından bir şehirde veya bir ülkede yaşanabilirlik seviyesini göstermek için de kullanılır. Yaşanabilirlik ölçütleri, Yaşam Kalitesi İndeksi ve Dünyanın en yaşanabilir şehirleri listesinin oluşturulmasında kullanılır. Boşanma verileri, güvenlik, altyapı, suç sayısının nüfusa oranı, kilometrekareye düşen yeşil alan gibi birçok veriyle şehrin veya ülkenin yaşanabilirliği ölçülebilmektedir.
Suçlar[değiştir | kaynağı değiştir]
Mülke ve mala karşı işlenen suçlar (düzensiz çöp dökme, graffiti ve vandalizm gibi) ve belli bir mağduru olmayan suçlar "yaşam kalitesi suçları" olarak nitelendirilir. James Q. Wilson tarafından açıklanan Kırık camlar teorisine göre şehirlerde suç işleme potansiyeli vardır. Bu potansiyelin ortaya çeşitli nedenlerle, değişik derecelerde ortaya çıkışı şehir veya ülke sakinlerinin yaşam kalitesini doğrudan etkiler. Suç sayısı oranının nüfusa göre yüksek olması durumunda yaşam kalitesi düşük olmasına yol açacak bir kriter mevcut demektir. Örneğin cinayet, soygun ve hırsızlık suçlarının düşük olması, o şehrin veya ülkenin yaşam kalitesini yükseltebilecek bir kriterdir.[7][8][9]
Buzşekeri Endeksi[değiştir | kaynağı değiştir]
Catherine Austin Fitts tarafından bulunan Buzşekeri Endeksi ölçütüne göre, bir çocuğun buzşekeri almak üzere evinden çıkıp en yakın buzşekeri alabileceği yere ulaşması ve alışverişi tamamlayıp güvenle evine geri dönmesine dair o şehir veya ülke insanlarının inanış yüzdesini gösterir. Yani bu aktivitenin sorunsuz tamamlanacağını düşünenlerin yüzde olarak fazlalığı o toplumun yaşam kalitesinin o derece yüksek olduğuna dair bir ölçüttür.
Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Gregory, Derek; Johnston, Ron; Pratt, Geraldine; Watts, Michael; Whatmore, Sarah, (Ed.) (Haziran 2009). "Quality of Life". Dictionary of Human Geography (5. bas.). Oxford: Wiley-Blackwell. ISBN 978-1-4051-3287-9.
- ^ Martha Nussbaum and Amartya Sen, ed. (1993). The Quality of Life, Oxford: Clarendon Press. Description and chapter-preview links. 11 Şubat 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ "Federal Reserve Bank of Kansas City, The Increasing Importance of Quality of Life, October 2008" (PDF). 19 Ekim 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Kasım 2014.
- ^ Morris, Morris David (Ocak 1980). "The Physical Quality of Life Index (PQLI)". Development Digest. Cilt 1. ss. 95-109.
- ^ "The Happy Planet Index 2.0". New Economics Foundation. 2012. 24 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2012.
- ^ "Michael E Porter at the UN 6th Ministerial Forum for Development". 17 Temmuz 2013. 13 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Temmuz 2013.
- ^ Fitts, Catherine Austin. "Understanding the Popsicle Index". SolariF. 26 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Haziran 2009.
- ^ "To lick crime, pass the Popsicle test". The Virginian-Pilot. 9 Temmuz 2005. 6 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Haziran 2009.
- ^ Darling, John (Ocak 2006). "Money in a Popsicle-Friendly World". Sentient Times. 26 Temmuz 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Haziran 2009.
Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]
- İlk Avrupa Yaşam Kalitesi Anketi 2003 7 Aralık 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
- Değişen Avrupa'da Yaşam Kalitesi3 Mayıs 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Avrupalı vatandaşlar hakkında iş ve yaşam kalitesi üzerine bir araştırma projesi. (İngilizce)
- Avrupa şehir ve kasabalarında yaşam kalitesinin sağlanması 4 Aralık 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Avrupa Çevre Ajansı (İngilizce)
- AQoL Instruments 10 Mart 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Yaşam Kalitesi Değerlendirme Araçları - Sağlık Ekonomisi Merkezi, Monash Üniversitesi, Avustralya (İngilizce)
- Yaşam Kalitesi Uygulamalı Araştırması, Uluslararası Yaşam Kalitesi Çalışmaları Topluluğu'nun resmi yayın organı. (İngilizce)
- Çocuk Göstergeleri Araştırmaları, Uluslararası Çocuk Göstergeleri Topluluğu'nun resmi yayın organı. (İngilizce)
- Yaşam Kalitesi Araştırmaları, Uluslararası Yaşam Kalitesi Çalışmaları Topluluğu'nun resmi yayın organı. (İngilizce)
- After 2015: '3D Human Wellbeing', Kalkınma Çalışmaları Enstitüsü, Birleşik Krallık (İngilizce)
- Mercer yaşam kalitesi anketi4 Ocak 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
- Basic Guide to the World: Quality of Life Throughout the World2 Temmuz 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
- aile bilgi merkezi, OECD12 Eylül 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
