Yassa
Yassa (Alternatif olarak: Yasa, Yasaq, Jasak, Zasag, Moğolca: Их засаг, Ikh Zasag) Moğol İmparatorluğu'nun gizli tutulmasına rağmen Cengiz Han tarafından Buhara'da alenen ilan edilen Moğolların sözlü hukuk kanunudur. Yassa gizli tutularak kararnameler değiştirilebilir ve seçici olarak kullanılabilir. Yassa'nın Cengiz Han'ın kendisi ve Moğol İmparatorluğu'nun yüksek yargıcı olan üvey kardeşi Shikhikhutag tarafından denetlendiğine inanılıyor.[1] Cengiz Han, ikinci oğlu Çağatay'ı (Daha sonra Çağatay Han) yasaların uygulanmasını denetlemek için atadı. Makrizi ve ibn Batuta dahil olmak üzere birçok vakayinamede alıntıların kayıtları vardır. Yassa hakkındaki tarihsel kesinlik çok daha eski olan Hammurabi Kanunları (MÖ 1760) veya Asoka Fermanları (MÖ 272-231) ile karşılaştırıldığında daha yenidir. Moğol alfabesiyle parşömenlere yazıldığı düşünülen Yassa, gizli arşivlerde saklanmış ve sadece kraliyet ailesi tarafından bilinip okunmuştur.
Yassa üç şeyi hedefliyordu: Cengiz Han'a itaat, göçebe kabilelerin birbirine bağlanması ve haksızlığın cezalandırılması, Mülkiyetle ilgili değil daha çok insanların yaşamıyla ilgiliydi, bir adam gerçekten itiraf etmedikçe, suçlu sayılmazdı.[2] Birçok kararnamenin amacı muhtemelen Moğollar ve gelecekteki müttefik halklar arasındaki sosyal ve ekonomik anlaşmazlıkları ortadan kaldırmaktı. Kurallar arasında diğer insanlardan hayvan çalmamak, yolcularla yiyecek paylaşmak, başka ailelerden kadın kaçırmamak ve askerler arasında kaçmak yoktu. Yassa Moğol kültür ve yaşam tarzı normlarını ele almış ve yansıtmıştır. Cengiz Han, hukuk kodeksini derlerken İmamlar, Hahamlar ve Hristiyan rahipler gibi din öğretmenlerine danıştı.
Suçlar genellikle ölümle cezalandırılırdı. Örneğin, bir asker, önündeki kişiden düşen bir şeyi almazsa öldürülürdü. Han tarafından tercih edilenlere genellikle hukuk sistemi içinde cezalandırılmadan önce birkaç şansa izin verildi. Cengiz Han, tam bir din özgürlüğü sağlayan bir kurum kurduğu için, onun yönetimi altındaki insanlar, Yassa yasalarına uyulması halinde istedikleri gibi ibadet etmekte özgürdüler.
Tahmini yasalar[değiştir | kaynağı değiştir]
- Gökleri ve yeri yaratan, diriltmeyi ve ölümü, zenginliği ve yoksulluğu dilediği gibi veren ve her şey üzerinde mutlak bir güce sahip olan tek bir Tanrı'nın olduğuna inanmak emredilmiştir, başka bir versiyonda hürriyetin olduğu bildirilmektedir. uygun olan herhangi bir şekilde Tanrı'ya ibadet etmek. [Plantagenet Somerset Fry]
- "O [Cengiz Han] bütün dinlere saygı gösterilmesini emretti. Bütün bunları Cennete iyi olsun diye emretti. [Makrîzî]
- Bir dinin ileri gelenleri, hukukçular, hekimler, alimler, vaizler, keşişler, kendini dinsel pratiğe adamış kişiler, müezzinler, hekimler ve ölülerin cesetlerini yıkayan kimseler vergiden muaftır. [Makrîzî]
- Daha önce şehzadeler, hanlar, subaylar ve diğer Moğol soyluları tarafından bir genel kurulda seçilmedikçe, kim olursa olsun bir kimsenin imparator ilan edilmesi ölüm cezasıyla yasaklanmıştır.
- Hükümdar, prens veya herhangi bir rütbedeki kişi boyun eğmeyen bir halkla barış yapmak yasaktır.
- Ordunun adamlarını on, yüz, bin ve on bin olarak ayıran hüküm korunmalıdır. Birliklerin başına liderler konur ve ordunun büyüklüğüne göre onlarca veya yüzlerce komutan atanır. [Makrîzî]
- Sefer başladığı anda, her asker silahlarını, onları yöneten subayın elinden almalıdır. Asker onları iyi durumda tutmalı ve bir savaştan önce subayına teftiş ettirmelidir. Haleflerine, savaşa gitmeden önce birlikleri ve silahlarını şahsen incelemelerini, birliklere sefer için ihtiyaç duydukları her şeyi sağlamalarını, iğne ve ipliğe kadar incelemelerini emredilir. Askerlerden herhangi biri gerekli bir şeye sahip değilse, o asker cezalandırılacaktı. [Makrîzî]
- Ölüm cezası altında, genel komutanlık izin vermeden düşmanı yağmalamak yasaktır, ancak bu izin verildikten sonra, askerin subayla aynı fırsata sahip olmalı ve eğer varsa, taşıdığı şeyi tutmasına izin verilmelidir ayrıca imparator için alıcıya payını ödenir.
- Askerlerin ihmal nedeniyle cezalandırılmalarını ve topluluk avı sırasında bir hayvanın kaçmasına izin veren avcıların sopalarla dövülmesini ve bazı durumlarda ölüme mahkum edilmesi emredilir. [Mirhand]
- Ordunun adamlarını tatbik etmek için her kış büyük bir av düzenlenecektir. Bu nedenle, imparatorluğun herhangi bir erkeğinin Mart'tan Ekim'e kadar geyik, teke, karaca, tavşan, yaban eşeği ve kuşların öldürmesi yasaktır.
- Yemek için öldürülen hayvanların boğazlarını kesmek yasaktır. Bir hayvan yeneceği zaman, ayakları bağlı, karnı yarılması ve hayvan ölünceye kadar kalbi elle sıkıştırılması lazımdır sonra eti yenilebilir. Fakat kim Müslüman usulüne göre bir hayvan keserse, kendisi de kesilecektir.
- Hayvanların kanı ve bağırsakları yenilebilir, ancak daha önce bu yasaklanmıştır.
- Savaşa gitmeyen her adam belli bir süre için imparatorluk için karşılıksız çalışmak zorundadır.
- Çalıntı bir at bulunduran kişi, onu sahibine iade etmeli ve aynı türden dokuz at eklemelidir. Cezayı ödeyemezse, atların yerine çocukları alınır, çocuğu yoksa kendisi koyun gibi kesilir. [Makrîzî]
- İmparatorluğun hiçbir tebaası bir Moğol'u hizmetçi veya köle olarak kabul edemez. Nadir durumlar dışında her erkek orduya katılmak zorundadır.
- Kim onu tutsak edenin izni olmadan bir esire yiyecek veya giyecek verirse, öldürülecektir. [Makrîzî]
- Kaçak bir köle veya esir bulan ve onu ait olduğu kişiye iade etmeyen kişi idam edilecektir. [Makrîzî]
- Başlık parası ödenilmesi gerekiyor ve birinci veya ikinci dereceden akrabalık olan kişiler birbirleriyle evlenemez
- Bir cariyeden doğan çocuklar meşru kabul edilir ve mirastan paylarını babanın yaptığı tasarrufa göre alırlar. Mülkün dağıtımı, büyük oğlun küçükten daha fazlasını alması, küçük oğlun babanın hanesini miras alması esasına göre yapılacaktır. Çocukların kıdemi annelerinin rütbesine bağlıdır; eşlerden biri her zaman en kıdemli olmalıdır ve esas olarak evliliğin zamanına göre belirlenecektir.
- Zina eden, evli olup olmadığına bakılmaksızın öldürülecektir. [Makrîzî] Yassa, birbirini sevmek, zina etmemek, hırsızlık yapmamak, yalan yere şahitlik etmemek, hain olmamak, ihtiyarlara ve dilencilere saygı göstermek gibi kuralları emretmektedir, bu emirleri kim ihlal ederse idam edilir.
- İki aile evlilikte birleşmek isterse ve sadece küçük çocukları varsa, biri erkek, diğeri kız ise çocukların evlenmelerine izin verilir. Çocuklar öldüyse, evlilik sözleşmesi yine de yapılabilir.
- Gök gürültüsü sırasında akan suda yıkanmak veya giysileri yıkayan öldürülür.
- Kasıtlı olarak yalan söyleyen veya büyücülük yapan veya başkalarının davranışlarına casusluk yapan veya birinin diğerine karşı yardım etmesi için iki taraf arasında bir kavgaya müdahale eden kişi de öldürülecektir. [Makrîzî]
- Görevlerini yapmayan veya Han'ın çağrısına gelmeyen subay ve reisler özellikle uzak bölgelerde öldürülecek. Suçları daha az ağırsa, Han'ın huzuruna şahsen gelmeleri gerekir. [Makrîzî]
- Sodomiden suçlu olan idam edilecektir. [Makrîzî]
- Suya veya küle idrar yapmak ölümle cezalandırılır. [Makrîzî]
- Giysileri tamamen eskiyene kadar yıkamak yasaktır. [Makrîzî]
- Biri prens, diğeri tutsak olsa bile, sunan kişi kendisi tadıncaya kadar, kavminin başkasının sunduğu yemeği yemesini, kendisini yemeğe davet etmeden başkalarının yanında bir şey yemelerini yasakladı. [Makrîzî]
- Eller suya sokulmamalıdır ve bunun yerine su çekmek için bir kap kullanmalıdır. [Makrîzî]
- Yolcu, yemek yiyen bir topluluğun yanından geçtiği zaman, izin istemeden onlarla birlikte yemek yemelidir ve onu bu konuda yasaklamamalıdırlar. [Makrîzî]
- Bir mezhebe tercih göstermek veya bir kelimeye vurgu yapmak yasaktır. Biriyle konuşurken, ona adıyla hitap edilmelidir unvanıyla hitap etmeyin. Bu, Han'ın kendisi için bile geçerlidir. [Makrîzî]
- Her yılın başında, herkesin kızlarını Han'a sunması gerekir ki, kendisi ve çocukları için onlardan bazılarını seçebilsin. [Makrîzî]
- Bir araba tekerleğinden kısa olanlar savaşta öldürülemez.
- Kadın kaçırma, cinsel saldırı veya kadın istismarı ölümle cezalandırılır.
- Han, imparatorluğun haberlerini çabucak öğrenebilmesi için bir posta sistemi kurdu.
- Oğlu Çağatay'a Yassa'nın gözetlendiğini görmesini emretti.
Cengiz Han'dan sonra[değiştir | kaynağı değiştir]
Cengiz Han'ın üçüncü oğlu ve ikinci Büyük Han olan Ögeday, Yassa'yı emsallerin ayrılmaz bir parçası olarak ilan ederek babasının emirlerinin devam eden geçerliliğini teyit etti ve kendisininkini ekledi. Onun iki ardılı, Yassa geleneğini takip etti.
İmparatorluğun çeşitli yerlerinde yaşayan Moğollar, bölgelerine daha uygun kanunlar eklemeye başladılar.
Günümüzdeki Etkisi[değiştir | kaynağı değiştir]
Türkçedeki yasa ve yasal kelimesi Moğolcadaki Yassa kelimesinden geçmiştir.
Etimoloji[değiştir | kaynağı değiştir]
Yasa veya yassa kelimesi hem Moğol hem de Türk dillerinde bulunur. Sözcüğün Moğolca "düzenlemek" anlamına gelen -zas ya da -yas fiilinden geldiğine inanılmaktadır. Tsereg zasakh, Gizli Tarih gibi eski Moğol metinlerinde yaygın olarak bulunan ve bir savaştan önce askerleri toplama anlamında "askerleri düzene koymak" anlamına gelen bir deyimdir. Günümüz Moğol hükümetinin en yüksek yürütme organına "Zasag'ın yeri", "düzen yeri" anlamına gelen "Zasag-in gazar" denir ve Uygur Türkçesine yansımıştır.
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Moğolların Gizli Tarihi.
- ^ "Genghis Khan's Code of Laws". www.fsmitha.com. 28 Aralık 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Haziran 2021.