İçeriğe atla

Wilfrid Sellars

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Wilfrid Sellars
Doğum20 Mayıs 1912(1912-05-20)
Ann Arbor, Michigan, ABD
Ölüm2 Temmuz 1989 (77 yaşında)
Pittsburgh, Pennsylvania, ABD
MilliyetAmerikan
ÖdüllerMetafizik Derneği Başkanlığı (1977)
Kariyeri
Çalıştığı kurumlarIowa Üniversitesi, Minnesota Üniversitesi, Yale Üniversitesi, Pittsburgh Üniversitesi

Wilfrid Stalker Sellars (İngilizce telaffuz: /ˈsɛlərz/; 20 Mayıs 1912 – 2 Temmuz 1989), Amerikalı filozof ve eleştirel realizmin önde gelen geliştiricilerinden biridir.[1] "Amerika Birleşik Devletleri’nde felsefenin hem içeriğini hem de yöntemini kökten değiştirdiği" söylenir.[2] Sellars’ın çalışmaları, 20. yüzyılın ikinci yarısından itibaren analitik felsefenin neredeyse tüm alanlarında — epistemoloji, dil felsefesi, zihin felsefesi, algı felsefesi ve bilim felsefesi — derin etkiler yaratmıştır. En önemli katkıları arasında temellendirmeci epistemolojiye getirdiği eleştiri ("Verilenin Miti"), "görüngüsel" ve "bilimsel" imgeleri birleştirmeyi amaçlayan bütünlüklü bir felsefe ve anlamın çıkarımsal bir yorumuyla ilgili görüşleri yer alır.

Yaşamı ve kariyeri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Babası, 20. yüzyılın ilk yarısında önde gelen Amerikalı doğalcı filozoflardan biri olan Kanadalı-Amerikalı Roy Wood Sellars idi.[3] Wilfrid, lisans eğitimini Michigan Üniversitesi’nde tamamladı (1933), ardından Buffalo Üniversitesi’nde ve 1934–1937 yılları arasında Oriel College, Oxford’da Rodos bursiyeri olarak eğitim gördü. En yüksek derecesi olan yüksek lisansı 1940’ta aldı. II. Dünya Savaşı sırasında askeri istihbarat biriminde görev yaptı. Daha sonra Iowa Üniversitesi (1938–1946), Minnesota Üniversitesi (1947–1958), Yale Üniversitesi (1958–1963) ve 1963’ten ölümüne dek Pittsburgh Üniversitesi’nde ders verdi.[4] 1977’de Amerikan Metafizik Topluluğunun başkanlığını yaptı. Philosophical Studies dergisinin kurucularındandır.

Sellars, temellendirmeci epistemolojiye yönelik eleştirisiyle -kendi tabiriyle- "Verilenin Miti"ni tanınır. Ancak felsefi çalışmaları daha genel olarak, dünyayı sağduyu ve geleneksel felsefenin sezgisel yollarıyla betimleme biçimlerini, doğalcı ve bilimsel bir gerçeklik anlayışıyla uzlaştırmayı amaçlar. Düşünsel olarak geniş kapsamlı ve disiplinlerarası yaklaşımıyla tanınır. Sellars, Amerikan pragmatizmi ile İngiliz-Amerikan analitik felsefesi ve Avusturya-Alman mantıksal pozitivizmini ilk sentezleyen filozoflardan biri olarak görülür. Ayrıca özellikle 1966’da verdiği John Locke Dersleri’nde olduğu gibi, Alman idealizmiyle, özellikle de Kant felsefesiyle sürekli bir etkileşim içindeydi; bu dersler 1968’de Science and Metaphysics: Variations on Kantian Themes adıyla yayımlandı.

Felsefi çalışmaları

[değiştir | kaynağı değiştir]

Sellars, günümüzde felsefede yaygın olarak kullanılan bazı ifadeleri ilk kez dile getirmiştir; örneğin "nedenler alanı" (space of reasons) ifadesi bunlardandır. Bu terim şunları ifade eder:

  1. İnsanların dünyada akıllıca yönlerini bulmak için kullandıkları kavramsal ve davranışsal dil ağı,
  2. Nedenler, bilgi gerekçelendirmesi ve niyetler üzerine yapılan konuşmanın, fiziksel bilimlerin neden-sonuç diliyle aynı olmadığı ve bu dile indirgenemeyeceği gerçeği.

İkinci madde, Sellars’ın "görüngüsel imge" ile "bilimsel imge" ayrımının bir yönüne karşılık gelir.

“Deneycilik ve Zihin Felsefesi”

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ayrıca bakınız: Algısal kavramcılık

Sellars’ın en ünlü eseri “Empiricism and the Philosophy of Mind” (1956) adlı makalesidir.[5] Burada, algıladıklarımız hakkında sahip olduğumuz bilginin, bu algıyı mümkün kılan kavramsal süreçlerden bağımsız olamayacağını savunur. Bu görüşe "Verilenin Miti" adını verir ve onu duyum verisi kuramlarıyla özdeşleştirir.

Bu çalışma, özellikle C. I. Lewis’in Kantçı pragmatizmi ve Rudolf Carnap’ın pozitivizmi gibi çeşitli kuramları hedef alır. "Jones’un Miti" adlı bir anlatıyı kullanarak, katı bir davranışçılık modelinde düşünce, bilinçli eylem ve hatta öznel deneyim atfetmenin mümkün olduğunu savunur. Sellars bu anlatıda, Gilbert Ryle’ın Zihnin Kavramı eserine yanıt olarak, kurgusal bir "Ryle Kabilesi" yaratır.

Sellars’ın “mit” anlayışı, Ernst Cassirer’in etkisiyle olumsuz bir anlam taşımaz; onun için mit, doğru ya da yanlış değil, faydalı ya da faydasız olabilir. "Nedenler alanı"ndaki kavramsal davranışları, öznel duyusal deneyimle birleştirmeyi hedeflemiştir. Bu, daha sonraki çalışmalarında "Kantçı" olarak tanımladığı merkezî bir amaçtır.

“Kuramların Dili”

[değiştir | kaynağı değiştir]

1961 tarihli “The Language of Theories” adlı makalesinde, Sellars "Kantçı deneycilik" kavramını ortaya atar. Bu yaklaşımda iki tür önerme arasında ayrım yapılır:

  1. Kavramsal çerçevenin kendisinin değişmesini gerektiren önermeler (çerçeveye özgü a priori doğrular),
  2. Aynı kavramsal sistem içerisinde gözleme dayanarak revize edilebilen önermeler.

“Felsefe ve İnsanın Bilimsel İmgesi”

[değiştir | kaynağı değiştir]

Sellars, 1962 tarihli “Philosophy and the Scientific Image of Man” adlı çalışmasında, "görüngüsel imge" ile "bilimsel imge" ayrımını ortaya koyar. Bu eserde, "Felsefenin amacı, en soyut haliyle ifade edilecek olursa, şeylerin — terimin en geniş anlamıyla — nasıl birbirine bağlı olduğunu anlamaktır" şeklindeki ünlü sözünü dile getirir.

"Görüngüsel imge", niyetler, düşünceler ve görünüşleri kapsar. Bu imge, 'korelasyonel tümevarım' yoluyla geliştirilebilir ancak gözlemlenemez varlıklara başvurulması reddedilir.

"Bilimsel imge" ise, dünyayı teorik fizik bilimleri terimleriyle açıklar; nedensellik, parçacıklar ve kuvvetlerle ilgili kavramları içerir.

Bu iki imge kimi zaman birbirini tamamlar, kimi zaman çelişir. Örneğin, görüngüsel imge ahlaki önermeleri içerirken, bilimsel imge bunlara yer vermez. Ya da bilim, katı görünen nesnelerin çoğunlukla boşluktan ibaret olduğunu söylediğinde, iki imge çatışabilir. Sellars bu noktada, özellikle betimleyici ve açıklayıcı yönlerde, bilimsel imgenin öncelikli olması gerektiğini savunur.[6]

“Anlamın İşlevsel Sınıflandırılması Olarak Yorumu”

[değiştir | kaynağı değiştir]

Sellars, 1974’te yazdığı “Meaning as Functional Classification” adlı makalesinde, daha önce savunduğu işlevsel rol semantiğini geliştirir.[7][8][9] Ona göre, düşünceler dilsel ifadelerle benzerlik taşır ve her ikisi de belirli diğer düşünce, uyarıcı ve tepkilerle kurdukları ilişkiler aracılığıyla içerik kazanır.[10]

Siyasi görüşleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Bir sosyalistin oğlu olan Sellars, sol görüşlü siyasete ilgi duymuştur. Michigan Üniversitesi’nde öğrenci olduğu dönemde, Kuzey Amerika’da üniversite öğrencilerine yönelik ilk kooperatif ev olan ve daha sonra Michigan Cooperative House adını alan "Michigan Socialist House"un kurucu üyelerindendi. Ayrıca Amerika Sosyalist Partisi’nin adayı Norman Thomas için seçim kampanyalarına katılmıştır.[11]

Etkileri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Pittsburgh’taki genç meslektaşı Robert Brandom, Sellars ve Willard Van Orman Quine’ı kendi kuşaklarının en önemli iki filozofu olarak nitelendirmiştir.[12] Sellars’ın, gündelik anlayış ile bilimsel bakışı birleştirme hedefi, Pittsburgh Okulu olarak bilinen felsefi akımın temelini oluşturmuştur. Bu okula Brandom’un yanı sıra John McDowell ve John Haugeland da dahildir.[13] Özellikle Brandom, bu okulun Hegelci yorumunu geliştirerek analitik Hegelcilik anlayışını ortaya koymuştur.[14] Sellars kendi çalışmasını, analitik felsefenin Humecu (mantıksal pozitivist) evresinden Kantçı evresine geçiş olarak görmüş; Richard Rorty ise Brandom’un bu hareketi Hegelci bir evreye taşıdığını öne sürmüştür.[15]

Sellars’tan etkilenmiş filozoflar arasında Richard Rorty (neopragmatizm), Paul Churchland (eliminatif materyalizm) ve Laurence BonJour (rasyonalizm) gibi çok farklı eğilimlerden isimler yer alır. Onun düşüncesi ayrıca Ruth Millikan, Daniel Dennett, Héctor-Neri Castañeda, Bruce Aune, Jay Rosenberg, Johanna Seibt, Matthew Burstein, Ray Brassier, Andrew Chrucky, Jeffrey Sicha, Pedro Amaral, Thomas Vinci, Willem A. de Vries, David Rosenthal, Ken Wilber ve Michael Williams gibi filozoflar üzerinde etkili olmuştur. Sellars’ın çalışmaları, Quill Kukla’nın katkılarıyla feminist bilgi kuramlarında da kullanılmıştır.[16]

Sellars, 1989 yılında alkol bağımlılığına bağlı sağlık sorunları sonucu hayatını kaybetti.[17] Onun mirasına adanmış denemelerden oluşan bir derleme olan Wilfrid Sellars and his Legacy (der. James O'Shea), 2016 yılında Oxford University Press tarafından yayımlandı. Bu kitapta Brandom, deVries, Kraut, Kukla, Lance, McDowell, Millikan, O'Shea, Rosenthal, Seibt ve Williams’ın katkıları yer almaktadır.

Bibliyografya

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • Pure Pragmatics and Possible Worlds-The Early Essays of Wilfrid Sellars, [PPPW], Jeffrey F. Sicha tarafından düzenlendi, (Ridgeview Publishing Co; Atascadero, CA; 1980).
  • Science, Perception and Reality, [SPR], (Routledge & Kegan Paul Ltd; London, and The Humanities Press: New York; 1963)
  • Philosophical Perspectives, [PP], (Charles C. Thomas: Springfield, IL; 1967). İki ciltte yeniden basıldı, Philosophical Perspectives: History of Philosophy and Philosophical Perspective: Metaphysics and Epistemology, (Ridgeview Publishing Co.; Atascadero, CA; 1977).
  • Science and Metaphysics: Variations on Kantian Themes. [S&M], (Routledge & Kegan Paul Ltd; London, and The Humanities Press; New York; 1968). The 1966 John Locke Lectures.
  • Essays in Philosophy and Its History, [EPH], (D. Reidel Publishing Co.; Dordrecht, Holland; 1975).
  • Naturalism and Ontology, [N&O], (Ridgeview Publishing Co.; Atascadero, CA: 1979).
  • The Metaphysics of Epistemology: Lectures by Wilfrid Sellars, edited by Pedro Amaral, (Ridgeview Publishing Co.; Atascadero, CA; 1989).
  • Empiricism and the Philosophy of Mind [EPM*], Robert Brandom tarafından düzenlendi, (Harvard University Press.; Cambridge, Massachusetts; 1997).
  • Kant and Pre-Kantian Themes: Lectures by Wilfrid Sellars, Pedro Amaral tarafından düzenlendi, (Ridgeview Publishing Co.; Atascadero, CA: 2002).
  • Kant's Transcendental Metaphysics: Cassirer Lecture Notes and Other Essays, Jeffrey F. Sicha tarafından düzenlendi, (Ridgeview Publishing Co.; Atascadero, CA: 2002).

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ DeVries, Willem A. (18 Aralık 2014). "Wilfrid Sellars". doi:10.4324/9781315712161. 
  2. ^ "Opinion | A Philosopher Who Shattered Our Complacency". The New York Times (İngilizce). 15 Ağustos 1989. ISSN 0362-4331. 19 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2025. 
  3. ^ "Sellars, Roy Wood | Internet Encyclopedia of Philosophy" (İngilizce). 30 Ocak 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2025. 
  4. ^ ""Introduction to Wilfrid Sellars lecture, Naturalism and Ontology"". 16 Eylül 2012. 25 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2025. 
  5. ^ "Empiricism and the Philosophy of Mind". ditext.com. 13 Şubat 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2025. 
  6. ^ Brassier, Ray, Nihil Unbound (2007) p.3
  7. ^ Sellars, W. (1974). Meaning as Functional Classification: A perspective on the relation of syntax to semantics. Synthese, 27(3-4), 417-437.
  8. ^ Sellars, W. (1954). Some reflections on language games. Philosophy of Science, 21(3), 204-228.
  9. ^ Sellars, W. (1950). Language, Rules and Behavior.
  10. ^ Piccinini, G. (2004). Functionalism, computationalism, and mental contents. Canadian Journal of Philosophy, 34(3), 375-410.
  11. ^ deVries, Willem; Sachs, Carl (2024), Zalta, Edward N.; Nodelman, Uri (Ed.), Wilfrid Sellars, Metaphysics Research Lab, Stanford University, 8 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 11 Nisan 2025 
  12. ^ Brandom, Robert Boyce (2015). From empiricism to expressivism: Brandom reads Sellars. Cambridge (Mass.): Harvard university press. ISBN 978-0-674-18728-3. 
  13. ^ Maher, Chauncey (21 Ağustos 2012). The Pittsburgh School of Philosophy. Routledge. ISBN 978-0-203-09750-2. 
  14. ^ Robert Brandom, A Spirit of Trust: A Reading of Hegel's Phenomenology, Harvard University Press, 2019.
  15. ^ Brandom, Robert (2015). From empiricism to expressivism: Brandom reads Sellars. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press. ISBN 978-0-674-18728-3. 
  16. ^ Kukla, Rebecca (2006). "Objectivity and Perspective in Empirical Knowledge". Episteme. 3 (1-2): 80-95. doi:10.3366/epi.2006.3.1-2.80. ISSN 1742-3600. 
  17. ^ "Susanna Felder". www.ditext.com. 15 Kasım 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2025. 

Konuyla ilgili yayınlar

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • McDowell, John. Mind and World. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press, 1996.
  • Rorty, Richard. Philosophy and the Mirror of Nature. Princeton, New Jersey: Princeton University Press, 1979.

Harici bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Wilfrid_Sellars&oldid=35512693" sayfasından alınmıştır