Wikimedia Foundation Inc. ve diğerleri

Wikimedia Foundation Inc. ve diğerleri
Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi
Kararın Künyesi
Başvuru Numarası	2017/22355
Karar Tarihi	26/12/2019
(WIKIMEDIA FOUNDATION INC. ve diğerleri [GK], B. No: 2017/22355, 26/12/2019, § …)
Başvurucular
Wikimedia Foundation Inc. Punto24 Bağımsız Gazetecilik Derneği Yaman Akdeniz Kerem Altıparmak
Başvurunun Konusu
Başvuru, Wikipedia isimli internet sitesinin tamamına erişimin engellenmesi kararı verilmesinin ifade özgürlüğünü ihlal ettiği iddiasına ilişkindir.
Başvurunun Sonucu
Uygulanabilirlik yönünden	Anayasa'nın 15. maddesi yönünden inceleme yapılmasına gerek olmadığına karar verilmiştir.
Kabul edilebilirlik yönünden	İkinci başvurucunun başvurusu kişi bakımından yetkisizlik nedeniyle kabul edilemez bulunmuştur. Birinci, üçüncü ve dördüncü başvurucuların iddialarının kabul edilebilir olduğuna karar verilmiştir.
Esas yönünden	Anayasa’nın 26. maddesinde yer alan ifade özgürlüğünün birinci, üçüncü ve dördüncü başvurucular yönünden ihlal edildiğine oy çokluğu ile karar verilmiştir.

Wikimedia Foundation Inc. ve diğerleri, Vikipedi'ye Türkiye'den erişim engelinin ifade özgürlüğünü ihlal ettiğine hükmeden ve kararın kaldırılması sonucunu doğuran Anayasa Mahkemesi kararıdır. 26 Aralık 2019 tarihinde verilen kararın gerekçesi 15 Ocak 2020 tarihinde 31009 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanmıştır.

Karara konu olay

Ana madde: Vikipedi'ye Türkiye'den erişimin engellenmesi

Başbakanlık Güvenlik İşleri Genel Müdürlüğü, Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu'na (BTK) hitaben 28/4/2017 tarihinde yazdığı yazı ile Wikipedia'da bulunan ve 4/5/2007 tarihli ve 5651 sayılı İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Düzenlenmesi ve Bu Yayınlar Yoluyla İşlenen Suçlarla Mücadele Edilmesi Hakkında Kanun’un 8/A maddesi uyarınca "Yaşam hakkı ile kişilerin ve mal güvenliğinin korunması, milli güvenlik ve kamu düzeninin korunması, suç işlenmesinin önlenmesi" açısından gecikmesinde sakınca bulunan haller kapsamında değerlendirilen iki içeriğin çıkarılması, çıkarılmaması durumunda içeriklere erişimin engellenmesi, içeriklere erişimin engellenememesi durumunda da alan adı üzerinden internet sitesinin tümüne yönelik erişimin engellenmesi kararı verilmesini talep etmiştir. Bilgi Teknolojileri Kurumu (BTK) tarafından 29 Nisan 2017 tarihinde, sabah saat 08.00'de, Wikimedia Vakfına ait wikipedia.org alan adına, içeriklerin belirtilen sürede çıkarılmamış olması ve URL bazlı erişimin engellenmesine teknik olarak imkân bulunmaması nedeniyle internet sitesinin tümüne yönelik erişimin engellenmesine karar vermiştir. BTK, 5651 sayılı Kanun’un 8/A maddesinin (2) numaralı fıkrası gereğince erişimin engellenmesi kararını 29/4/2017 tarihinde Ankara 1. Sulh Ceza Hakimliğinin onayına sunmuştur. Hakimlik, BTK tarafından onaya sunulan erişimin engellenmesi kararını aynı tarihte onaylamıştır. Hakimliğin gerekçesi şu şekildedir:

"Hakimliğimizce yapılan inceleme sonucunda talebe konu edilen 'www.wikipedia.org' adlı internet sitesinde yer alan

https://en.wikipedia.Org/wiki/ForeignJnvolvementJnjhe_Syrian_Civil_War#Turkey

https://en.wikipedia.org/wiki/State-sponsoredterrorism#Turkey

URL adreslerinde paylaşılan içeriklerin 5651 sayılı Kanunun 8/A maddesi kapsamında, terörü öven, şiddette ve suça teşvik eden kamu düzenini ve milli güvenliği tehdit eden, yaşam hakkı ile kişilerin can ve mal güvenliğinin korunması, suç işlenmesinin önlenmesine bağlı olarak içeriklere erişimin engellenememesi nedeniyle internet sitesinin tümüne yönelik erişimin engellenmesine dair tedbir kararının, 5651 sayılı Kanunun 8/A maddesinin 2. fıkrası uyarınca onaylanmasına, belirtilen URL adreslerindeki içeriklere erişimin engellenmesi halinde hedeflenen amaç gerçekleşmiş olacağından 'www.wikipedia.org' adlı internet sitesine tümden erişim engelinin kaldırılmasına dair aşağıdaki gibi hüküm kurulmuştur."

Erişim engeli ilk olarak Türkiye'deki internet erişim engellemelerini ve çevrimiçi sansürü eş zamanlı olarak takip eden Turkey Blocks tarafından duyurulmuştur. BTK, alınan kararla ilgili olarak sayafada şu içeriği yayınlamıştır:

5651 sayılı Kanun uyarınca yapılan teknik inceleme ve hukuki değerlendirme sonucunda bu İnternet sitesi (wikipedia.org) hakkındaki Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu 'nın 29/04/2017 tarih ve 490.05.01.2017.-182198 sayılı kararına istinaden Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu tarafından İDARİ TEDBİR uygulanmaktadır. (After technical analysis and legal consideration based on the Law Nr. 5651, ADMINISTRATION MEASURE has been taken for this website (wikipedia.org) according to Decision Nr. 490.05.01.2017.-182198 dated 29/04/2017 implemented by Information and Communication Technologies Authority.)

Erişim engeli sonrasında Ankara 1. Sulh Ceza Hakimliği'ne yapılan itirazın 4 Mayıs 2017'de reddedilmesi ve redde karşı yapılan itirazın da Ankara 2. Sulh Ceza Hakimliği'nce 7 Mayıs 2017 tarihinde kabul edilmemesi üzerine Wikimedia Foundation Inc. bireysel başvuru yoluna başvurmuştur. Diğer başvurucular da kullanıcı sıfatıyla yaptıkları itirazlarının reddi üzerine yine bireysel başvuru yaparak Anayasa Mahkemesi'ne başvurmuştur.

İddia ve savunmalar

Birinci başvurucu Wikimedia Foundation Inc.; Wikipedia'nın tüm dünyadan sayısız gönüllü kullanıcı tarafından yüzlerce dilde yazılmış zengin, tarafsız ve eğitici bilgilerden oluşan bir kaynak olduğunu, içeriğinin ifade ve basın özgürlükleri kapsamında değerlendirilmesi gerektiğini, sitenin tamamına erişimin engellenmesinin demokratik bir toplumun gereklerine aykırı ve orantısız bir müdahale olduğunu belirterek ifade ve basın özgürlüklerinin ihlal edildiğini iddia etmiş, Sulh Ceza Hakimliği'nin erişimin engellenmesinin onaylanması kararına konu iki maddede on binden fazla kelimenin ve yüzlerce alıntının yer aldığını, gerekçeli kararda makalelerin hangi kısımlarının hangi nedenlerle hukuka aykırılık teşkil ettiğinin belirtilmediğini ve kararın milyonlarca bilgi içeren bir sitenin tamamına erişimin engellenmesi için yeterli bir gerekçe ihtiva etmediğini ileri sürmüştür. Erişimin engellenmesi kararının onaylanmasına itirazın da ülkede bulunan olağanüstü hâl koşullarına dayanılarak reddedildiğini, Anayasa’nın 15. maddesinde öngörülen olağanüstü hâl düzeninin devlet organlarınca alınan her türlü karar ve yapılan tüm işlemlerin olağanüstü hâl rejimine tabi olduğu şeklinde anlaşılmayacağını, üstelik şikayet konusu erişimin engellenmesi kararı, olağanüstü hâlin ilanını gerektiren nedenlerle ilgili olmadığından olağanüstü hâl tedbiri olarak da görülemeyeceğini belirterek gerekçeli karar hakkının ihlal edildiğini ileri sürmüştür.

İkinci başvurucu Punto24 Bağımsız Gazetecilik Derneği; ifade özgürlüğünü, bilgiye erişim ve bilgiyi yayma haklarını savunan ve bu bağlamda yasal faaliyetler yürüten bir sivil toplum örgütü olduğunu, Wikipedia'ya erişimin engellenmesinin milyonlarca okuyucunun ifade özgürlüğünü ve bilgiye erişim hakkını ortadan kaldırdığını belirtmiş ve tüm Wikipedia kullanıcılarının ifade özgürlüğünün ihlal edildiğini ileri sürmüştür.

Üçüncü ve dördüncü başvurucular Yaman Akdeniz ve Kerem Altıparmak; birinci başvurucunun iddialarına benzer şikayetlerin yanı sıra kullanıcı sıfatıyla başvuru yaptıklarını, internet ve insan hakları alanlarında çalışan akademisyenler olduklarını ve uzun yıllardır bilimsel çalışmaları ve eğitim öğretim faaliyetleri kapsamında Wikipedia'yı kullandıklarını, bazı konularda Wikipedia'nın sağladığı bilgilerin alternatifine ulaşmanın çok güç olduğunu, haber ve görüş alma haklarına yapılan müdahale nedeniyle ifade özgürlüklerinin ihlal edildiğini ileri sürmüşlerdir.

Bakanlık sunduğu görüşünde; erişimin engellenmesi kararının uygulanması amacıyla öncelikle uyar-kaldır prosedürünün harekete geçirildiğini, birinci başvurucuya söz konusu URL adreslerinde bulunan içeriklerin kaldırılması için bildirimde bulunulduğunu, sonuç alınamadığı için ve ayrıca ilgili URL adreslerinin de şifreli olması nedeniyle teknik olarak erişimin engellenmesi mümkün bulunmadığından internet sitesinin tamamına yönelik erişimin engellenmesi kararı verildiğini ifade etmiştir. Bakanlık; URL adreslerindeki içeriklerin haksız saldırı niteliğinde olduğunu ve yanıltıcı bilgiler içerdiğini, bu içeriklerin yayımlandığı İnternet sitesinin insanlarca kolay erişilebilir bir platform olduğunu, dolayısıyla bunların geniş kitleler üzerinde yaratacağı etkiyi dikkate alarak alınan tedbirin demokratik toplumda gerekli olduğunu belirtmiştir. Bakanlık, Sulh Ceza Hakimliğinin internet sitesinin tamamına yönelik verilen erişimin engellenmesi kararının URL adreslerindeki içeriklerin siteden çıkarılması koşuluyla kaldırılacağına karar vermesi nedeniyle müdahalenin orantılı olduğunu bildirmiştir. Bakanlık ayrıca, kullanıcı sıfatıyla yapılan başvuruların başvurucuların mağdur sıfatını haiz olmamalarından dolayı kişi bakımından yetkisizlik nedeniyle kabul edilemez olduğunu değerlendirmiştir.

Bakanlığın görüşüne karşı verdikleri cevaplarda birinci başvurucu Wikimedia Foundation Inc.; önceki iddiaları ile birlikte, internet sitesinin tamamının kapatılmasının nedeni olarak gösterilen "milli güvenliğin ve kamu düzeninin korunması" kavramının idari ve yargısal makamlar tarafından çok geniş yorumlandığını ifade ederek, Sulh Ceza Hakimliği tarafından verilen kararda erişimin engellenmesi kararının sebebi olarak haksız saldırı niteliğindeki başvuru konusu içeriklerin devletin itibarını zedelemiş olmasının gösterildiğini, ancak bu sebebin "milli güvenliğin ve kamu düzeninin korunması" amaçlarıyla bağının kurulmadığını, devletlerin kişiler gibi şeref ve itibar hakkı yönünden bir korumaya tabi tutulamayacağını, kamuyu ilgilendiren konulara ilişkin bilgi ve iddiaların devletin itibarının zedelenmesi gibi bir çekince söz konusu olmadan paylaşılabilmesi gerektiğini, Wikipedia'nın herkese açık bir platform olduğunu, Wikipedia'da yer alan maddelerin bağımsız ve gönüllü editörler tarafından oluşturulduğunu ve sürekli geliştirildiğini, dünyanın her yerinden kullanıcılar tarafından bilgi eklenebildiği için farklı görüşlere açık olduğunu, bu nedenle birbiriyle çelişen tartışmalı konuları da barındırdığını, Wikipedia'da yer alan hiçbir bilginin kalıcı ve kesin olmadığını, nitekim başvuru konusu içeriklerde de editörler tarafından erişimin engellenmesi kararından sonra kapsamlı değişiklikler yapıldığını ileri sürmüştür.

Bakanlığın görüşüne karşı verdikleri cevaplarda üçüncü ve dördüncü başvurucular Yaman Akdeniz ve Kerem Altıparmak ise; önceki iddiaları ile birlikte, Bakanlığın AİHM'in ve Anayasa Mahkemesi'nin erişimin engellenmesi ile ilgili hiçbir içtihadına görüşünde yer vermediğini, özellikle Anayasa Mahkemesinin 5651 sayılı Kanun'un 8/A maddesi kapsamında erişimin engellenmesi kararı verilebilmesi için idari ve yargısal makamlar tarafından uyulması gereken ilkelerin ayrıntılı olarak ele alındığı Birgün İletişim ve Yayıncılık A.Ş. ([GK], B. No: 2015/18936, 22/5/2019) kararı görmezden gelinerek görüş oluşturduğunu, bütün dünyada erişilebilir olan başvuru konusu içeriklere sadece Türkiye'den erişimin engellenmesi ile hangi tehlikenin acil olarak önlendiğini anlamanın mümkün olmadığını ve 5651 sayılı Kanun'un uygulanmasının sorunlu olduğunu, Hükûmetin de kabul ettiğini, Cumhurbaşkanı tarafından 30/5/2019 tarihinde açıklanan Yargı Reformu Strateji Belgesi'nde birinci amaç olarak "Hak ve Özgürlüklerin Korunması ve Geliştirilmesi"nin belirlendiğini, bu kapsamda düzenlenen 11. hedefin (e) bendinde, 5651 sayılı Kanun'da yer alan erişimin engellenmesi usullerinin ifade özgürlüğü çerçevesinde ele alınarak gerekli değişikliklerin yapılacağı bilgisinin yer aldığını, buna rağmen Bakanlığın görüşünde 5651 sayılı Kanun ile ilgili sorunlara ışık tutacak hiçbir değerlendirme yapılmadığını ileri sürmüşlerdir.

Mahkemenin kararı

Uygulanabilirlik yönünden

Anayasa Mahkemesi hem BTK'nın erişim engeli kararında hem de ilk derece mahkemesi olan Ankara 1. Sulh Ceza Hakimliği'nin kararında tedbirin olağanüstü hal kapsamında alınan tedbirlerden olduğuna ilişkin bir saptama yapılamadığından başvuru konusu erişimin engellenmesi tedbirinin olağanüstü hal döneminde alınmış olmasının, tek başına, bu tedbir aracılığıyla ifade özgürlüğüne yapılan müdahalenin Anayasa’nın "Temel hak ve hürriyetlerin kullanımının durdurulması" kenar başlıklı 15. maddesi kapsamında değerlendirilebileceği anlamına gelmeyeceğine karar vererek başvuruda ayrıca Anayasa’nın 15. maddesi yönünden bir inceleme yapmamıştır.

Kabul edilebilirlik yönünden

Anayasa Mahkemesi kabul edilebilrilik yönünden yaptığı değerlendirmede;

Birinci başvurucu Wikimedia Foundation Inc. yönünden ifade özgürlüğünün ihlal edildiğine ilişkin iddianın kabul edilebilir olduğuna karar vermiştir.

İkinci başvurucu Punto24 Bağımsız Gazetecilik Derneği yönünden toplumun menfaatinin korunmasını amaçlayan ve halk davası (actio popularis) olarak isimlendirilen başvuruların bireysel başvuru hakkı kapsamında kabul edilmediğini belirterek anılan karardan kişisel olarak ve doğrudan etkilendiği konusunda ikna edici bir açıklamada bulunmadığı gerekçesiyle diğer kabul edilebilirlik koşulları yönünden incelenmeksizin kişi bakımından yetkisizlik nedeniyle kabul edilemez olduğuna karar vermiştir.

Üçüncü ve dördüncü başvurucular yönünden ise; başvurucuların daha önce yapmış oldukları başvurulara atıfta bulunarak, başvuru konusu olay bağlamında yapılan incelemede Wikipedia’nın işlevi, kullanıcı sayısı, ulusal ve uluslararası platformlarda bilinirliği, alternatifinin olmaması gibi özellikleri gözönünde bulundurularak önemli bir bilgi kaynağı olduğu, kullanıcı sıfatı taşıyan ve yıllardır bilimsel çalışmaları ve eğitim-öğretim faaliyetleri kapsamında Wikipedia'yı kullandıklarını ifade eden başvurucuların böyle bir kaynaktan yoksun kalmalarından dolayı mağdur sıfatı taşıdıklarını kabul etmiştir.

Esas yönünden

Anayasa Mahkemesi erişimi engellemeye yönelik mahkeme kararıyla içerik sağlayıcı sıfatı nedeniyle birinci başvurucunun, kullanıcı sıfatı nedeniyle de üçüncü ve dördüncü başvurucuların ifade özgürlüklerine yönelik bir müdahalede bulunulduğuna hükmetmiştir.

Yapılan müdahalenin kanuni dayanağı olan 5651 sayılı Kanun'un 8/A maddesinin birinci fıkrasında sayılan ve müdahaleye izin veren sebeplerden hangisine dayanıldığının açıkça ifade edilmediğine, müdahalenin dayanağını teşkil eden kuralda yer almayan devletin itibarının da müdahale sebebi olarak ifade edildiğine, dolayısıyla Kanun'un ilgili kuralının keyfiliğe yol açıldığı izlenimi oluşturacak şekilde genişletici bir yoruma tabi tutulduğuna karar vermiştir. Anayasa Mahkemesi kararında ayrıca bu duruma ilişkin olarak şu tespite yer vermiştir:

Somut olayda olduğu gibi kanunun izin verdiği müdahale sebeplerinin somut bağlantılar kurulmadan keyfiliğe yol açıldığı izlenimi oluşturacak şekilde geniş yorumlanması, kişilerin hukuki durumlarını belirsizleştirir ve kuralı öngörülemez hale getirir. Bu durumun oluşturacağı caydırıcı etki de başvurucularla birlikte aynı özgürlüğü kullanmak isteyen geniş kitlelerin ifade özgürlüğü üzerinde yaygın ve ağır bir baskıya neden olur.

Kanunilik ve meşru amaç konularında yaptığı değerlendirmede Anayasa Mahkemesi "Demokratik Toplum Düzeninin Gereklerine Uygunluk" kriterine atıf yapmıştır. Söz konusu kriteri, Vikipedi özelinde, mahkeme şu şekilde değerlendirmiştir:

Wikipedia; dünya üzerinde milyonlarca kullanıcısı olan ve sistemde yer alan içeriklerin kullanıcılar tarafından oluşturulduğu bir internet platformudur. Wikipedia’ya yeni bir içerik eklenmesi veya var olan içeriğin zenginleştirilmesi, içeriklerde bulunan bazı bilgilerin güncellenmesi, bazılarının silinmesi gibi değişiklikler sistemde kayıtlı, editör olarak adlandırılan kullanıcılar tarafından yapılmaktadır. Çevrimiçi ansiklopedi olarak nitelendirilen ve her alanda önemli miktarda bilgi barındıran Wikipedia, her gün milyonlarca kişi tarafından ziyaret edilmektedir. Sitede yer alan arama butonu sayesinde bilgi edinilmek istenen konu hakkındaki içerikler kısa sürede bulunabilmekte, iç bağlantılar aracılığıyla da aranılan konu ile alakalı daha fazla bilgiye erişilebilmektedir. Böyle bir platformun bilginin herkes tarafından ulaşılabilir olmasına sağladığı katkı tartışmasızdır. Dolayısıyla bilgi alma ve verme özgürlüğüne halel gelmemesi için Wikipedia’da yer alan içeriğe erişimin engellenmesi yoluyla yapılacak bir müdahalenin demokratik toplumda gerekli olduğu ilgili ve yeterli bir gerekçe ile ortaya konulmalıdır.

Anayasa Mahkemesi Wikipedia, içeriğinde bulunan maddelerin sübjektif bilgiler içerebileceğini, hatta sisteme veri girişinin herkese açık olması nedeniyle zaman zaman kötü niyetli girişimlere de maruz kalabildiğini belirterek, başvuru konusu olayda erişimin engellenmesi kararının ardından bağımsız, gönüllü Wikipedia editörleri tarafından karara konu maddeler üzerinde kapsamlı değişiklikler yapıldığını, maddelerin daha tarafsız ve özenli bir üslupla yeniden kaleme alınmaya çalışıldığını, güvenilirliği düşük ve doğrulanamayan içerikler ve bu içeriklerin alıntılandığı kaynakların çıkarıldığını, bu kapsamda Türkiye'nin radikal oluşumlara destek verdiğine ilişkin iddiaların önemli bir kısmının silindiğini, ayrıca Nusra Cephesi ve IŞİD hakkındaki paragrafların büyük ölçüde revize edildiğinive nispeten bilinirliği yüksek ve farklı bakış açılarını yansıtan kaynaklara da atıf yapıldığını, son olarak Suriye'den Türkiye'ye yapıldığı iddia edilen petrol kaçakçılığına ilişkin haberlere karşılık Türkiye'nin ve Irak Kürt Bölgesel Yönetiminin petrol kaçakçılığı iddialarını yalanladığına ilişkin bir cümle ile ABD'nin Türkiye Büyükelçisi John R. Bass'ın bu iddiaların asılsız olduğunu açıkladığı ve 2014 yılındaki bu iddiaları dolayısıyla CIA'in özrünü içeren bir paragraf eklendiğini de kararında tespit etmiştir.

Anayasa Mahkemesi erişime engele neden olan konu ile ilgili ceza soruşturması ve kovuşturmasının açılmamış olduğunu da belirterek idari ve/veya yargısal makamlarca başvuruya konu internet sitesine erişimin engellenmesi şeklindeki kısıtlamanın zorlayıcı bir nedene dayandığının ilgili ve yeterli bir gerekçe ile gösterilemediği sonucuna varmış ve mevcut durumda erişimin engellenmesi tedbirinin sürekli hale gelmesi, bu şekilde süresiz hale gelen kısıtlamaların ifade özgürlüğü üzerinde oldukça orantısız bir müdahale teşkil etmesi sebebiyle birinci, üçüncü ve dördüncü başvurucuların ifade özgürlüğüne yapılan müdahalenin demokratik toplum düzeninin gereklerine uygun olmadığı sonucuna ulaşarak Anayasa'nın 26. maddesinin ihlal edildiğine oy çokluğu ile karar vermiştir.