Alaca, Borçka
| Alaca | |
|---|---|
 | |
 Artvin'in Türkiye'deki konumu | |
  Alaca Alaca'nın Artvin'deki konumu | |
| Ülke |  Türkiye |
| İl | Artvin |
| İlçe | Borçka |
| Coğrafi bölge | Karadeniz Bölgesi |
| Rakım | 764 m |
| Nüfus (2021) | |
| • Toplam | 382 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| İl alan kodu | 0466 |
| İl plaka kodu | 08 |
| Posta kodu | 08400 |
Alaca, Artvin ilinin Borçka ilçesine bağlı bir köydür.
Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
Alaca köyünün eski adı, Valaşeni'dir. Gürcüce bir yer adı olan Valaşeni (ვალაშენი), Türkçeye Valaşin (والاشین) olarak girmiştir.[3] Eski Gürcücede "şeni" (შენი) "ev", "konut" anlamına gelir. Ancak "Vala"nın anlamı konusunda kaynaklarda bilgi mevcut değildir. Bununla birlikte Valaşeni "Vala evleri" olarak karşılanabilir.[4] Klarceti bölgesini ele geçiren Ruslar ise köyü Valaşi (Валаши) adıyla kaydetmiştir.[5] Köyün eski adı, bazı kaynaklarda Valaşia (ვალაშია) biçiminde de yazılmıştır.[6]
Bugünkü Alaca köyü, Valaşeni dışında, Ohorcini (ოხორჯინი), Şuahevi (შუახევი), Banakna (ბანაკნა) ve Sanatisi (სანათისი) adlı eski köyleri de kapsamaktadır. Bu köyler günümüzde Alaca köyünün birer mahallesidir.[7]
Bugün Alaca köyünü oluşturan Valaşeni, Ohorcini, Şuahevi, Banakna ve Sanatisi, tarihsel Gürcistan'ın güneybatı kesimini oluşturan bölgelerden biri olan Klarceti'de yer alır. Klarceti, Gürcü Krallığı'nın prensliklerinden biriydi ve bu prensliğin merkezi Artanuci (Ardanuç) idi. Bu bölgeyi Osmanlılar 16. yüzyılın ilk yarısında ele geçirdi.[8] Uzun süre Osmanlı egemenliği altında kalan bölgeye 93 Harbi'nin ardından Ruslar hakim oldu. 1886 yılında Rusların gerçekleştirdiği nüfus sayımında bu yerleşmeler Batum sancağının (okrug) Gonio kazasında (uçastok) yer alıyordu. Valaşeni, Sanatisi, Ohorcini, Şuahevi ve Banakna, bu kazaya bağlı Sanatisi nahiyesinin (сельское общество: kırsal topluluk) birer köyüydü. Bu nahiye ayrıca Araveti köyünü de kapsıyordu. Sanatisi nahiyesinin nüfusu, tamamı Gürcü olan 548 kişiden oluşuyordu. Bu nüfus tespiti sırasında Valaşeni'de 80 kişi, Sanatisi'de 123 kişi, Ohorcini'de 87 kişi, Şuahevi'de 106 kişi ve Banakna'da 49 kişi yaşıyordu.[5]
Artvin bölgesi, Birinci Dünya Savaşı'ın sonlarında Rus ordusunun bölgeden çekilmesinden sonra, bir süre bağımsız Gürcistan'ın sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında (15 Şubat-17 Mart 1921) Ankara Hükümeti'nin verdiği ültimatom üzerine Gürcü askerleri bölgeden çekildi ve Artvin bölgesi fiilen Türkiye'ye katıldı. 16 Mart 1921'de, Ankara Hükümeti ile Sovyet Rusya arasında imzalanan Moskova Antlaşması'yla Valaşeni, Ohorcini, Şuahevi, Banakna ve Sanatisi köylerini de kapsayan Artvin ile Ardahan bölgeleri Türkiye'ye bırakıldı.[9]
Artvin livasında 1922 yılında yapılan nüfus tespiti sırasında Valaşeni, Ohorcini, Şuahevi, Banakna ve Sanatisi köyleri, bu livanın Borçka kazasının merkez nahiyesine bağlıydı. Valaşeni'de 33, Ohorcini'de 41, Şuahevi'de 42, Banakna 8 kişi ve Sanatisi'de 47 kişi yaşıyordu. Bu köylerin nüfusunun tamamı bu tarihte de Gürcü olarak kaydedilmiştir.[10] Bu beş köyün 1886 yılında 445 kişiden oluşan nüfusu, 1922 yılına gelindiğinde 171 kişiye düşmüştü. Rus idaresi sırasında bu köylerinin nüfusunun büyük bir kısmının Osmanlı ülkesine göç ettiği bu tespitlerden anlaşılmaktadır.
Bu yer adları Türkçe olmadığı için, 1925 yılında Valaşeni'nin adı Alaca, Ohorcini'nin adı Orhan / Evrehan, Şuahevi'nin adı Gürcüce anlamına uygun biçimde Ortadere, Banakna'nın adı Yangın (sonra Yangınlı) ve Sanatisi'nin adı Gürcüce anlamına uygun biçimde Işıklar (sonra Işıklı) olarak değiştirildi.[11] 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde Alaca (Valaşeni), Ortadere (Şuahevi), Orhan (Ohorcini), Işıklı (Sanatisi) ve Yangın (Banakna) ayrı köyler olarak geçer.[12] Fakat 1935 genel nüfus sayımında bu yerleşimler arasında sadece Alaca bir köy olarak yer almıştır. Diğer köylerin 1928-1935 arasında Alaca köyünün birer mahallesine dönüştürüldüğü bu kayıttan anlaşılmaktadır. Bu sırada Alaca, Çoruh vilayetinin Borçka kazasının merkez nahiyesine bağlıydı.[13] Alaca köyünün nüfusu 1940 genel nüfus sayımında 513 kişiden oluşuyordu. Köyün 1922 yılında 33 kişiden oluşan nüfusunun 513 kişiye çıkmış olması da diğer köylerin Alaca'ya bağlanmış olduğunu göstermektedir.[14]
Rus idaresi sırasında, 1890'ların başına Klarceti bölgesini dolaşan Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze Ohorcini köyünde kilise kalıntıları tespit etmiştir. Ancak günümüzde ku kiliseden iz kalmamıştır.[15] Sanatisi’de varlığı bilinen tek tarihsel yapı, köyün kilisesidir. Bu yapıdan da geriye bir şey kalmamıştır.[16] Sanatisi'de ayrıca yıkık halde tek kemerli taş köprü bulunmaktadır. Sanatisi Köprüsü, 7,5 metre uzunluğa, 2 metre genişliğe ve 8 metre yüksekliğe sahiptir.[17] Bugün Alaca köyü içinde bulunan Banakna’da varlığı bilinen tek tarihsel yapı, Devskeli Deresi üzerindeki tek kemerli taş köprüdür. Ebrika Kilisesi’ne kadar giden taş döşeli eski bir güzergâhta, gözden ırak bir noktada bulunduğu için gümümüze büyük ölçüde sağlam ulaşmıştır.[18]
Coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]
Alaca köyü, Artvin il merkezine 41 km, Borçka ilçe merkezine 9 km uzaklıktadır.[19]
Nüfus[değiştir | kaynağı değiştir]
| Yıllara göre köy nüfus verileri | |
|---|---|
| 2021 | 382[2] |
| 2020 | 389[2] |
| 2019 | 401[2] |
| 2018 | 500[2] |
| 2017 | 404[2] |
| 2016 | 427[2] |
| 2015 | 453[2] |
| 2014 | 486[2] |
| 2013 | 476[2] |
| 2012 | 409[2] |
| 2011 | 425[2] |
| 2010 | 430[2] |
| 2009 | 389[2] |
| 2008 | 349[2] |
| 2007 | 427[2] |
| 2000 | 577[19] |
| 1990 | 792[19] |
| 1985 | 889[19] |
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "Alaca, Turkey Page". Fallingrain.com. 2 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2022.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p "Artvin Borçka Alaca Köy Nüfusu". Nufusune.com. 11 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2022.
- ^ "Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 1927, s. 118". 29 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ekim 2021.
- ^ „შენი", A Comprehensive Georgian-English Dictionary, 2006, 2 cilt 21 Ekim 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., ISBN 0-9535878-3-5
- ^ a b ""Gonio kazası (1886 Yılı)" (Rusça)". 24 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ekim 2021.
- ^ "T. Caiani, "Borçka köyü", İveria gazetesi, 5 Ağustos 1893, sayı: 166" (PDF). 27 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 27 Ekim 2021.
- ^ "Klarceti (Gürcüce), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Cemal Karalidze, Batum, 2016, s. 287, ISBN 978-9941-0-8969-5". 9 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ekim 2021.
- ^ "Roland Topçişvili, Gürcülerin Etnik Tarihi ve Gürcistan'ın Tarihsel-Etnografik Bölgeleri (Gürcüce: ქართველთა ეთნიკური ისტორია და საქართველოს ისტორიულ-ეთნოგრაფიული მხარეები), 2002, s. 66-67". 16 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ekim 2021.
- ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2. cilt, s. 41.
- ^ Gök, Nurşen (2008). "Artvin Livası'nın Anavatan'a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler" (PDF). Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 41. ankara.edu.tr. s. 89-104. 26 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Nisan 2020.
- ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 2010 (Birinci baskı 1927), s. 143, ISBN 978-9944-197-52-6.
- ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 78-79.
- ^ "1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937, s. 14" (PDF). 16 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 27 Ekim 2021.
- ^ Başbakanlık İstatistik Genel Müdürlüğü (1944). "1940 Genel Nüfus Sayımı: Vilâyetler, Kazalar, Nahiyeler ve Köyler İtibarile Nüfus" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 18 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.
- ^ "Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan'daki Köyleri (Gürcüce), Tiflis, 1913, s. 147" (PDF). 19 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 3 Mayıs 2022.
- ^ Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 139, ISBN 9789941478178.
- ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016, s. 170 6 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9123-9-9
- ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016, s. 171 6 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9123-9-9
- ^ a b c d "Alaca Köyü". YerelNet.org.tr. 19 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2014.