Uzun Buhran
Uzun Buhran 1873 ekonomik kriziyle başlayan ve kimilerine göre 1879 kimlerine göre de 1896 yılına kadar etkileri süren dünya çapında ekonomik krizi anlatır.[1] Amerikan İç Savaşı'nı izleyen dönemde İkinci Sanayi Devriminin de itkisiyle büyümekte olan ABD ve Avrupa ekonomilerinin o dönemde yaşadığı ilk ve en şiddetli krizdi.[2] 1930'lu yılların başındaki Büyük Buhran'a kadar bu krize de Büyük Buhran denilmekteydi.
Arka plan[değiştir | kaynağı değiştir]
Bunalımdan önceki dönemde çok sayıda savaş ve ekonomik büyüme yaşanmıştır. Avrupa'da Fransa-Prusya Savaşı'nın sonrasında Alman İmparatorluğu yeni bir döneme girmiştir, savaşın ardından Fransa'ya dayatılan 200 milyon pound tazminat Almanya'da bir yatırım patlamasına yol açmıştır. Bu dönemde yaygınlık kazanan Bessemer konverteri sayesinde çelik üretimi ucuzlamış, yaygınlaşmış ve çoğalmıştır. Bu gelişmenin etkisiyle demiryolu inşaatlarında olağanüstü bir artış yaşanmıştır. ABD'de ise iç savaşın ardından kısa süreli bir durgunluğun ardından yatırımlar artmış, burada da demiryolu inşaatları yaygınlaşmıştır.
Bunalım[değiştir | kaynağı değiştir]
1873 yılında Almanya İmparatorluğu'nun Thaler gümüş madenî para basımını durdurmasıyla beraber gümüş fiyatlarında düşüş yaşanmaktaydı. İzleyen dönemde zengin gümüş maden yataklarının bulunmasıyla basılacak olan gümüş madenî paraların altın para sisteminin değerini düşüreceğinden çekinen ABD Maliye Bakanlığı 1 Nisan 1873 yılında ABD Kongresinde kabul edilen Coinage Act of 1873 ile ekonomideki iki değerli madene sabitlenmiş olan çift maden parasal sisteminden gümüşü çıkarmıştır. Alınan bu karar gümüş fiyatlarının daha da düşmesine sebep olmuştur.
Avrupa'da ise Viyana Borsası'nın 8 Mayıs 1873 tarihine çöküşünün ardından yaşanan panik ABD'ye ulaşmıştır. ABD'de Nevada gibi eyaletlerde yeni açılan gümüş madenleri ve gümüş üretiminin artmakta olması krizi tırmandırdı. Madenciler çıkardıkları gümüşlerin yetkililer tarafından artık alınmadığını öğrendi. Eylül ayına gelindiğinde ABD ekonomisi krize girmiş ve 1873 ekonomik krizi artık başlamıştı. Bu dönemde yaygın olarak yatırım yapılan demiryolu sektöründeki önemli gruplardan Northern Pacific Railway şirketine destek veren Jay Cooke & Co. Bankasının iflasını açıklamasıyla sektördeki çok sayıda banka da benzer duruma düşmüştür. 20 Eylül 1873 günü New York Menkul Kıymetler Borsası 10 günlüğüne kapanmıştır. Ekonomik krizden deflasyon yaşayan Fransa ve İngiltere çok az etkilenmiştir.
Sonuçları[değiştir | kaynağı değiştir]
1873 yılında ABD Maliye Bakanlığı tarafından alınan karar çiftçiler ve madenciler tarafından şiddetli şekilde protesto edilir. Ayrıca İtibari paranın yaygınlaştırılması gerekli olduğu vurgulanır. Batıdaki zengin gümüş maden yataklarına sahip eyaletler olan Nevada, Colorado ve Idaho'daki çevrelerin baskısıyla 1878 yılında yeniden alınmaya başlanan gümüş madeni 1890 yılında çıkan yasayla resmîleşir ve gümüş madenî para imalatına devam edilir.
Değerlendirmeler[değiştir | kaynağı değiştir]
İktisatçılar 1873 krizine altında yaşanan kıtlığın yol açtığını belirtirler. Ancak kapitalizmin en hızlı gelişme dönemlerinden birisinde yaşanan bu bunalım, yaşanan teknik ilerlemelere ve olağanüstü gelişen üretim hızına ekonomik altyapının uyum sağlayamamasının ve spekülatif mali sermayenin kırılganlığını açığa çıkarmıştır. Bu dönemde demir ve çelik üretimin gelişmesi ve maliyetinin düşmesiyle beraber demiryolu ağları yaygınlaşmış, uluslararası pazarlar birbirine bağlanmaya başlamıştır. Dolayısıyla nakliye giderlerinin azalması, tarımsal ürünlerin fiyatlarının düşmesine yol açmıştır. Pirinç ve pamuk gibi ürünlere dayalı tarım ekonomisine sahip ülkeler krize sürüklenmiştir. Fransa, Almanya ve ABD gibi güçlü ekonomiye sahip ülkeler kendi çiftçilerini gümrük vergileriyle korusa da İtalya, İspanya, Avusturya-Macaristan ve Rus İmparatorluğu'nda aç kalan milyonlarca kişi çareyi bu ülkelere göç etmekte bulmuştur.
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ 8 Temmuz 2020 tarihli BBC haberi 16 Mart 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., 16 Mart 2022 tarihinde erişilmiştir
- ^ 24 Mart 2012 tarihli 15 Haziran 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Mahfi Eğilmez makalesi, 16 Mart 2022 tarihinde erişilmiştir