Uluslararası Holokost'u Anma Günü

Polonya'daki Holokost anıtı önünde gerçekleştirilen anma töreni, 2020

Uluslararası Holokost’u Anma Günü, II. Dünya Savaşı döneminde gerçekleşen Holokost trajedisini anan, uluslararası bir anma günüdür ve Ocak ayının 27’sine denk gelir. Nazi rejimi ve işbirlikçileri tarafından gerçekleştirilen, 6 milyon Yahudi ve diğer 11 milyon insanın hayatına mal olan soykırımı anar.

1 Kasım 2005 tarihinde, Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nun 42. Genel kurul toplantısında, 60/7 numaralı çözüm önergesi oy çokluğuyla geçirildi ve bu anma günü resmen tanındı. Bu çözüm önergesi, ilk olarak 24 Ocak 2005 tarihinde, Nazi toplama kamplarının serbest bırakıldığı günün 60. yıl dönümünde Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’na iletildi.

60/7 numaralı çözüm önergesinden önce, çeşitli anma günleri vardı. Bunların arasında, Federal Başkan Roman Herzog’un, 3 Ocak 1996 tarihinde bildirdiği, Almanya’nın Tag des Gedenkens an die Opfer des Nationalsozialismus (Nasyonal Sosyalizmin Kurbanlarını Anma Günü) vardı. Ayrıca 2001 yılından beri, İngiltere, Holokost’u 27 Ocak’ta anıyordu. Ayrıca Birleşik Krallık ve İtalya’da, Holokost, ulusal bir anma günü olarak tanınmıştı.

Genel Kurul Çözüm Önergesi 60/7

27 Ocak tarihini Uluslararası Holokost’u Anma Günü olarak belirleyen, 60/7 no’lu çözüm önergesi, Birleşmiş Milletler’in her üyesini Holokost kurbanlarını onore etme ve okullarda Holokost ile ilgili eğitim programları geliştirerek gelecekteki soykırım girişimlerini engelleme çabasına katılma teşvikinde bulunur. Holokost’un inkar edilmesine karşı çıkar ve dini hoşgörüsüzlüğün her türlüsünü kınar. Etnik kimlikleri ve dini inanışlarından dolayı insanlara karşı şiddeti, tacizi ve kışkırtmayı reddeder. Ayrıca, Naziler tarafından toplama kampı, çalışma kampı ve hapishaneler olarak kullanılan yapıların aktif bir şekilde korunması ve Birleşmiş Milletler tarafından Holokostla ilgili anma ve eğitim programlarının oluşturulması toplumlara yayılması çağrısında bulunur. Çözüm Önergesi 60/7 ve Uluslararası Holokost’u Anma Günü, İsrail Devleti girişimiyle gerçekleşti. İsrail Devleti Dışişleri Bakanı Silvan Shalom, Birleşmiş Milletlerdeki İsrail delegesinin başındaydı.

Önergenin özünde iki önemli yön vardır. İlki, Holokost’ta öldürülenlerin anıları ve hatırlanmalarıyla ilgilidir. İkincisi ise, gelecek nesilleri Holokost gibi bir vahşete karşı eğitimekle ilgilidir.

Holokost kurbanlarının anıldığı bu uluslararası gün, insan haklarına bağlılığımızı açıkça tekrar ortaya koyduğumuz bir gün olmalıdır. [...] Ayrıca bizler anmanın ötesine gitmeliyiz ve bu tarihin yeni jenerasyonlar tarafından öğrenilmesini sağlamalıyız. Holokost’tan çıkan dersleri günümüz dünyasında kullamalıyız ve elimizden gelenin en iyisini yaparak, bütün toplulukların özgürlük ve insan haklarını korumalıyız. Bu Birleşmiş Milletler’in varoluş sebeplerinden biridir.

— BM Genel Sekreteri Ban Ki-Moon’un, 19 Ocak 2008 tarihli ikinci Holokost’u Anma Günü’nde, yayınladığı mesaj.

Birleşmiş Milletler’deki Anma Törenleri

2006, 2007 ve 2008 yıllarında, Holokost’u Anma Haftası, Holokost ve Birleşmiş Milletler Destek Programı tarafından organize edildi. Bu program, Birleşmiş Milletler Kamu Bilgilendirme Departmanı’nın, Sosyal Yardım Bölümü’ne aitti ve Genel Kurul’un 60/7 nolu çözüm önergesiyle kuruldu.

2006 yılı

24 Ocak’ta, Holokost’u Anma Haftası’nın açılışı, Birleşmiş Milletler’in Genel Merkezi’nde, “Çocuk Oyuncağı Değil – Anma ve Ötesi” adlı serginin açılışıyla, gerçekleşti. Sergi, ziyaretçi lobisindeydi ve Kudüs’teki Holokost şehitleri ve Kahramanlarını anma kurumu olan Yad Vashem tarafından hazırlanmıştı. Serginin içeriği, Shoah (katliam) dönemini yaşayan çocukların hayatlarına pencere açıyordu. Oyuncaklar, oyunlar, sanat eserleri, günlükler ve şiirlerle doluydu. Holokost esnasındaki hayatları gün yüzüne çıkaran, kişisel hikayeler, yaşananları ziyaretçilere anlatıyordu. Sergi hayata tutunmaya çalışan çocukların, hayatta kalış hikayelerini anlatıyordu. 25 Ocak’ta Lajos Koltaj’ın, “Fateless” (kadersiz) adlı filmi Dag Hammarskjöld konferans salonunda gösterime girdi.

27 Ocak’ta, Birleşmiş Milletler Kamu Bilgilendirme Departmanı, ilk evrensel Uluslararası Holokost’u Anma Günü’nü, Birleşmiş Milletler Genel Merkezi’nde gerçekleştirdi. Genel Kurul salonunda “Anma ve Ötesi” temalı bir anma töreni yapıldı ve Holokost’la ilgil bir ders verildi. Törende, İletişim ve Kamu Bilgilendirme Müsteşarı, Shashi Tharoor’un yorumlarına, eski BM Genel Sekreteri Kofi Annan’ın mesajına, İsrail ve Brezilya’nın BM daimi üyelerinin mesajlarına ve Holokost’tan sağ kurtulan, yazar ve tarihçi Gerda Weissmann Klein’ın mesajına yer verildi. Ayrıca, Kudüs’teki Yad Vashem’in İsimler Salonundan çekilmiş, Holokost kurbanlarının resimlerinin seslendirilmesi “Ifade Sayfaları” adlı gösterimde dinlendi, Zamir Chorale’nin performansına yer verildi ve Yad Vashem’e akademik danışmanlık yapan, Yehuda Bauer bir ders verdi.

2007 Yılı

29 Ocak’ta ikinci Uluslararası Holokost’u Anma Günü, Birleşmiş Milletler Genel Kurul Salonu’nda gerçekleşti. Eski İletişim ve Kamu Bilgilendirme Müsteşarı, Shasta Tharp, Genel Sekreter Ban-Ki Moon’un videosuyla başlayan program tanıttı. Daha sonra, 61. Genel Kurul Başkanı Şeyha Haya Rashed Al Khalifa, Büyükelçi Dan Gillerman ve BM İsrail daimi üyelerinin demeçleri gerçekleşti. “Anma ve Ötesi” açılış konuşmasını, Holokost’ta sağ kalanlardan, Fransa Anayasa Konseyi üyesi Madam Simone Veil verdi.

Anma günü, gelecekteki nesillerin, nefret, bağnazlık, ırkçılık ve önyargıya karşı durmalarını sağlamak için, bugünün gençlerine Holokost’tan dersler vermeyi amaçlamaktaydı. Saint Elizabeth Üniversitesi’nde öğrenci olan Marie Noel, Polonya’daki bir toplama kampına yaptığı ziyaret sonrasındaki tecrübelerini paylaştı. Ayrıca, anma töreni, büyük sayılarla Nazi rejiminin kurbanlarından olan özürlülere de değindi. Birleşmiş Milletler Ekonomik ve Sosyal İşler Departmanı üyesi Thomas Schindlmayr, bütün azınlıklara karşı toleransı eğitimle artırmanın altını çizdi ve Genel Kurul’un 13 Aralık 2006 tarihinde geçirdiği Özürlü Kişilerin Hakları Konvansiyonu’nu hatırlattı. Programın devamında, Matthew Lazar tarafından kurulan ve yönetilen, Zamir Koro Derneği’nin projesi olan, Uluslararası Yahudi Liseliler Okul Korosu, HaZamir tarafından müzik performansı sergilendi. New York Sinagoğu koro şefi, Netanel Hershtik, Kaddish’i okudu.

Anma programı esnasında, BM Kamu Bilgilendirme Departmanı, Birleşmiş Milletler üyeleri, eğitimciler ve sivil toplum örgütleri için yeni bir websitesi ve kaynak başlattı. “Konuşmacılar için Elektronik Notlar” olarak adlanırılan bu kaynak, Holokost ve BM Sosyal Yardım program için, Holokost Şehitleri ve Kahramanları Anma Kurumu, Yad Vashem, Shoah Derneği Görsel Tarih ve Eğitim Enstitüsü ve Paris’teki Memorial De la Shoah tarafından yaratıldı. Bu elektronik notlar, hayatta kalanların hikâyelerini ve Holokost’la ilgili konuşma verecekleri, yeterli bilgi ve içerikle donatacak bilgileri içeriyordu.

Birleşmiş Milletler kitaplığında, 10 ciltlik, hayatta kalanların otobiyografik anıları vardır. Bu anılar, Yad Vashem ve Holokost’ta Hayatta Kalanlar’ın Anıları Projesi tarafından bir araya getirildi. Nobel Ödüllü Elie Wiesel’in bir girişimiyle, Holokost’ta Hayatta Kalanlar’ın Anıları Projesi, 900 üzerinde el yazısını bir araya getirdi. Amacı, hem Holokost kurbanlarını hem de hayatta kalanları, istatistiki bilgi olmaktan öteye götürüp, onlar için sonsuza kadar ayakta kalacak, onurlu bir tarihi hatıra oluşturmaktı. Böylece, birer kişi olarak, sesleri, isimleri ve anıları hep hayatta kalacaktı.

Ayrıca, Kamu Bilgilendirme Departmanı, Holokost’u Anma Haftası için, BM ziyaretçi lobisinde iki sergi gerçekleştirdi. İlki, “Roman ve Çingenelere karşı Holokost ve Günümüz Avrupa’sında Irkçılık” adını taşıyordu ve Holokost esnasında, Çingene ve Romanların tecrübelerini yansıtmaktaydı. İkinci sergi ise, Holokost’ta hayatta kalmayı başaranların sanat eserlerini içeriyordu ve Holokost’un anlamını ve yaşattığı tecrübeleri irdelemekteydi.

31 Ocak’ta, Mimmo Calopresti’nin yönettiği, Volevo Solo Vivere (Sadece Yaşamak İstedim) filminin özel gösterimi yapıldı. Film, Auschwitz kampında hayatta kalan dokuz İtalyan’ın dokunaklı hikâyelerini anlatıyordu. Sonraki gün, Serhiy Bukovsky tarafından yönetilen Nazvy Svoie im’ia (Adını hecele) filmi de gösterildi. Film, Ukrayna’daki Holokost’la ilgili olan film, acımasız infazlardan kaçanların, arkadaşları ve komşularına yardım eden yerel Ukraynalıların hikayelerini anlatıyordu. Her iki filmin yapımı Shoah Derneği Görsel Tarih ve Eğitim Enstitüsü’ne aitti. Gösterimler, Dag Hammarskjold Kütüphanesi Oditoryumu’nda gerçekleşti. 2 Şubat’ta Hitler, Pol Pot ve Hutu Gücü ile ilgili, Holokost ve Soykırım Serisine, üçüncü tartışma yazısı eklendi.

2008 Yılı

28 Ocak 2008 haftası boyunca, Birleşmiş Milletler Kamu Bilgilendirme Departmanı, dünyanın birçok yerinde, Holokost’u anmak ve insan hayatının önemini vurgulamak için çeşitli aktiviteler organize etti. 2008 anma haftasının odak noktası, insan haklarını bütün herkes için korumaktı. Evrensel İnsan Hakları Beyannamesi’nin 60. Yıl dönümüne denk geldi.

Holokost’u Anma Günü, yeni Birleşmiş Milletler Holokost’u Anma Günü posta pulu ile İsrail Posta Şirketi’nin Holokost’u Anma Posta Pulu’nun yürürlüğe girmesiyle başladı. Her iki pul da aynı tasarıma sahipti. 28 Ocak 2008 tarihinde, New York’taki BM Ana Merkezi’nde, Holokost’ta hayatta kalan, ABD Kongre üyesi Tom Lantos’un kızı, Genel Kurul salonunda “Vatandaşlık Sorumlulukları ve Demokratik Değerlerin Korunması” adlı ana konuşmasını yaptı.

Diğer konuşmacılar arasında, Makedon Srgian Kerim, 62. Genel Kurul Başkanı Dan Gillerman, BM Daimi İsrail temsilcisi ve BM Kamu Bilgilendirme ve İletişim Müsteşarı, Kiyo Akasaka vardı.

Tören’de ayrıca, Tel Aviv Üniversitesi Buchmann-Mehta Muzik Okulu senfoni orkestrası ve İsrail Filarmonik Orkestrası’nın ortak verdiği, maystro Zubin Mehta tarafından yönetilen konser de vardı.

30 Ocak 2008 tarihinde, Birleşmiş Milletler’deki ilk daimi Holokost sergisi açıldı. Sergi, Holokost ve BM Sosyal Yardım Programı tarafından gerçekleştirilen sergi, Holokost’u İkinci Dünya Savaşı bağlamında sunmaktadır ve ayrıca Birleşmiş Miiletler’in kuruluş hikayesini de içermektedir. Her yıl, Birleşmiş Milletler Ana Merkezi’ni ziyaret eden 400.000 kişi bur sergiyi görmektedir. Serginin açılışı için hazırlanırken, Yahudi Mirası Müzesi Eğitim Direktörü Elizabeth Edelstein, Birleşmiş Milletler rehberlerine Holokost tarihi ile ilgili ders verdi. Böylece bu önemli olay ile ilgili daha bilgili oldular. Dünyanın birçok yerindeki Birleşmiş Milletler ofisleri, anma günü için etkinlikler düzenledi. Brezilya’da, anma günü, devlet başkanı Jose Inacio Lula da Silva ve Rio de Janeiro Valisi Cesar Maia’nın katılımıyla, 25 Ocak’ta düzenlendi. Madagaskar’da BM Bilgi Merkezi’ndeki daimi Holokost sergisi açıldı.

Holokost ve BM Sosyal Yardım Programı, Antananarivo, Madagaskar ve Togo’daki BM Bilgi Merkezleri ile öğrencilere yönelik video konferansı gerçekleştirdi. Ukrayna’daki BM ofisinde, Eğitim Bakanlığı ve Ukrayna Holokost Araştırma Merkezi’nin katılımlarıyla yuvarlak masa toplantısı yapıldı. Tokyo’da, 29 Ocak’ta, genç öğrencilere yönelik, Holokost ve İnsan Hakları ile ilgili sorunlar arasındaki bağa odaklanan bir eğitimsel bir çalıştay yapıldı.

Eğitimsel misyonunu gerçekleştirmek için, Kamu Bilgilendirme Departmanı, Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Kurumu (UNESCO) ile 28 Ocak tarihinde, bir panele katıldı. B’ni B’rith Enternasyonal’in organize ettiği panelin amacı Holokost eğitiminin önemini anlatmaktı.

Kamu bilgilendirme departmanı, Anma günü için, New York’taki BM Ziyaretçi lobisinde, İkinci Dünya Savaşı döneminde Yahudileri Naziler’den kurtarma girişimleriyle ilgili iki sergi organize etti. Birincisi Yahudileri Holokost esnasında kurtaran Müslüman Arnavutlar’la ilgiliydi. Fotoğrafçı Norman Gershman tarafından hazırlanmıştı. İkincisi ise, “Carl Lutz ve Budapeşte’deki efsanevi Cam Evi” ile ilgiliydi. Serginin sponsorluğu Carl Lutz derneği, İsviçre Başkonsolosluğu ve Macar Başkonsolosluğu tarafından yapılmıştı. Budapeşte’deki İsviçre Başkonsolosu Yardımcısı Carl Lutz, binlerce Yahudiye göç belgesi hazırlayarak onları İsviçre’nin korumasına aldı.

2009 yılı

Ocak 2009’da, BM Arnavutluk Büyükelçisi, Besiana Kadare, Arnavutluğu temsilen, Dünya Yahudi Kongresi ve BM Global İletişim Departmanı’yla, “Bir insanlık hikayesi: Arnavutluk’taki Yahudilerin kurtarılması” temalı bir etkinliğe ev sahipliği yaptı. Kadare, brifingle Holokost’u andı, 6 milyon Yahudinin hayatına mal olan soykırım üzerinde konuştu ve Arnavutluğun binlerce Yahudiyi kabul ederek hayatta kalmalarını sağlayan girişimlerini anlattı. Arnavutluğun bu girişimi binlerce Yahudinin Nazi kamplarına gidişini engelledi.

Birleşmiş Milletler dışındaki Anma Törenleri

Viyana Heldenplatz’taki anma töreni, 2015
Photograph: Christian Michelides

Washington’daki Birleşik Devletler Holokost’u Anma Müzesi’nde ve Kudüs’teki Yad Vashem’de anma törenleri düzenlenmektedir.

Avusturya’da Holokost’u anma günleri, 2012’den beri Viyana Heldenplatz’da yapılmaktadır. Jetzt Zeichen setzen! platformu, sivil toplum örgütlerinin bu törenlere katılmaları gerektiği çağrısını yapar. Törenlerde, Holokost’ta sağ kalan kişilerin ve anti faşist aktivistlerin konuşmalarına yer verilir. İsrail’de Holokost anma günü Yom HaShoah olarak bilinir ve Yahudi Nisan ayının 27’sinde gerçekleşir. Buna rağmen, Uluslararası Holokost’u Anma Günü de İsrail’de tanınır. Siyasetçiler, elçiler ve diplomatlar Yad Vashem’i ziyaret eder ve ülkenin birçok yerinde törenler gerçekleşir. Her yıl, Uluslararası Holokost’u Anma Günü’nün bir parçası olarak, Diaspora Bakanlığı, İsrail hükûmetine yıllık Anti-semitizm raporunu sunar. Rapor’da anti-semitizm ve anti semitizm karşıtı girişimleri senelik olarak anlatır.

Ayrıca bakınız

• Roman Soykırımı'nı Anma Günü