Uluslararası Fonetik Alfabe

Uluslararası Fonetik Alfabe

Uluslararası Fonetik Alfabe (sesçil alfabe, sesçil abece, İngilizce: International Phonetic Alphabet, IPA) seslerin kâğıt üzerinde gösterilebilmesi için oluşturulmuş standart alfabedir. Tüm dillerdeki konuşma seslerini bir örnek biçimde kodlayabilmek için oluşturulmuş işaretler ve simgeler sistemidir. Bu sistemden en çok dilbilimde ve sözlüklerin hazırlanmasında yararlanılır.

Dillerin doğru telaffuz edilmesini sağlamak, tutarsız ve keyfi yazımlarla çok sayıda transkripsiyon (yazı çevirimi) sisteminin doğurduğu karışıklıkları önlemek amacıyla geliştirilmiş alfabedir. Uluslararası Sesbilgisi Alfabesi olarak da bilinir. IPA'nın bir amacı da bir sözcüğü diğerlerinden ayırmaya yarayan her ses için ayrı bir sembol geliştirmektir.

IPA'da temel olarak Latin harfleri kullanılır. Bunun dışında başka alfabelerden harf alınmış (örneğin Yunan Alfabesi), bunlar Latin harflerine uyacak biçimde değiştirilmiştir. İnce ses ayırımları ve genizsilleşen ünlülerle sesin uzunluk, vurgu ve titreşimi, harflerin üstüne veya altına konan çeşitli işaretlerle belirtilir.

IPA dar ve geniş yazı çevrimlerinde kullanılabilir. Mesela anadili İngilizce olanlar tek bir /t/ sesi ayırt ederler. Bu sebeple geniş yazı çevriminde bu sese karşılık tek bir sembol yeterlidir. Ama /t/'nin “tap”, “pat” ve “stem” gibi sözcüklerdeki söylenişlerinin birbirinden biraz farklı olduğunu belirtmek için dar yazıçevrimi yani /t/'nin altına veya üstüne belli işaretler koymak gerekir.

Uluslararası Sesbilgisi Alfabesi umulduğu kadar başarılı olamamıştır. ABD'de Avrupa'ya nazaran daha az kullanılmıştır. Latin alfabesinin yanı sıra çok sayıda özel işarete yer verdiği için basım ve daktilo etme güçlüğü vardır. Daktilo güçlüğünü engellemek için X-SAMPA geliştirilmiştir. Yer kazanmak ve kolaylık sağlamak gayesiyle IPA işaretleri ekseriyetle değiştirilerek veya birbirlerinin yerine kullanılır.

Alfabe

X-ışınları ile çekilmiş bir görüntü, çeşitli ünlü seslerin söylenimi sırasında ağzın hareketleri.

Ünsüzler

Ünsüzler
Eklemleme noktası →	Dudaksıl		Taçsıl				Damaksıl				Köksel				Gırtlaksıl
	Çift dudaksıl	Dişsil dudaksıl	Dişsil	Dişyuvasıl	Damaksıl dişyuvasıl	Ön damaksıl	Damaksıl	Art damaksıl	Küçükdilsel		Boğazsıl		Gırtlak kapaksıl
Eklemleme biçimi ↓
Genizsil
Patlamalı
Sürtünmeli
Yarı-ünsüz
Yuvarlanmalı													*
Çarpmalı	ⱱ̟†	ⱱ†							ɢ̆
Yanal sürtünmeli						*	*	*
Yanal
Yanal çarpmalı						ɺ̢*

Notlar;

• Çift olarak yazılan sembollerden sağdaki ([ɦ] hariç) tonlu ünsüzleri gösterir.
• * ile işaretlenen harfler resmî değildir.
• ^† ile işaretlenen harfer yeni eklenmiştir.

---

Akciğersiz ünsüzler
Klikler		Patlamalar		Vurgulular
	Dudaksıl		Dudaksıl		Örneğin:
	Dişsil		Dişyuvasıl		Dudaksıl
	Enöndamaksıl		Öndamaksıl		Dişyuvasıl
	Öndamaksıl		Aradamaksıl		Aradamaksıl
	Yanal taçsıl		Artdamaksıl		Dişyuvasıl sürtünmeli

Çift eklemli ünsüzler
	Tonsuz dudaksıllaşmış aradamaksıl yarı-ünsüz
	Tonlu dudaksıllaşmış aradamaksıl yarı-ünsüz
	Tonlu dudaksıllaşmış öndamaksıl yarı-ünsüz
	Aradamaksıllaşmış dişyuvasıl yanal yarı-ünsüz
	Tonsuz peltekleşmiş öndamak-dişyuvasıl sürtünmeli
	Tonlu peltekleşmiş öndamak-dişyuvasıl sürtünmeli
	Tonsuz ön-aradamaksıl sürtünmeli

• [ɧ] sesi [x] ve [ʃ] seslerinin arası olarak gösterilse de tartışmalıdır.

---

Birleşim ünsüzler
Bağlı	Tek harf	Tanım
		tonsuz dişyuvasıl birleşim
		tonlu dişyuvasıl birleşim
		tonsuz öndamak-dişyuvasıl birleşim
		tonlu öndamak-dişyuvasıl birleşim
		tonsuz dişyuvası-öndamaksıl birleşim
		tonlu dişyuvası-öndamaksıl birleşim
	–	tonsuz dişyuvasıl lateral birleşim
	–	tonsuz dudak-aradamaksıl patlamalı
	–	tonlu dudak-aradamaksıl patlamalı
	–	dudak-aradamaksıl genizsil durma

---

Ünlüler

Ünlüler

Ayrıca bakınız: Uluslararası Fonetik Alfabe, Ünsüzler

	Ön (İnce)	Öne yakın	Merkez	Arkaya yakın	Arka (Kalın)
Kapalı (Dar)	i •y ɨ •ʉ ɯ •u ɪ •ʏ ʊ e •ø ɘ •ɵ ɤ •o ə ɛ •œ ɜ •ɞ ʌ •ɔ æ ɐ a •ɶ ɑ •ɒ
Kapalıya yakın
Yarı kapalı
Orta
Yarı açık
Açığa yakın
Açık (Geniş)

Bölümler arasında bazı bölümlerde iki adet ünlü vardır. Bu ikili grupta
sağdaki ünlü yuvarlaktır, soldaki ise düzdür. Ayrıca uzun ünlüler Uluslararası Fonetik Alfabe
sembolü [ː] ile belirtlir.

Ayrıca bakınız

• Vikipedi:UFA

Dış bağlantılar

• Uluslararası Fonetik Alfabesi Uluslararası Fonetik Kurumu (İngilizce)
• Uluslararası Fonetik Alfabe (PDF)
• Kelimelerin IPA İle Yazılışı ve E-Sözlük

Ses dosyaları

• Peter Ladefoged's Fonetik Kursu (ses dosyalarıyla) (İngilizce)
• UFA tablosu (İngilizce)
• Dillerin sesleri hakkında bilgi (İngilizce)
• UFA tablosu (İngilizce)
• UFA tablolarının ses örnekli Flash sürümü (İngilizce)
• Bir diğer UFA ses örnek dizini (İngilizce)