Ude
Ude (Gürcüce: უდე; okunuşu: “ude”), Gürcistan’da, Adigeni Belediyesi’nde bir köydür. Ahaltsihe Havzası'nın güneyinde, deniz seviyesinden 940 metre yükseklikte yer alır. Adigeni kasabasına 14 km uzaklıktadır.
Ude teminin merkezidir ve Ude temi, Zazalo ve Ude köylerini kapsar.[1]
Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
Ude adının Kolh-Zan dilinde "ev", "yapı" anlamına gelen "kude"den (ყუდე) değişime uğradığı kabul edilir.[1]
Ude’nin Taş Devri’nden beri bir yerleşme olduğu bilinmektedir. Kazılarda Tunç Çağı’nda ortaya çıkan aletler “Ude Hazinesi” olarak adlandırılmakta ve Gürcistan Sanat Müzesi ile Samtshe-Cavaheti Tarih Müzesi’nde korunmaktadır.[2] Ude’de korganların da olduğu ilk yerleşme bugünkü köyün güneybatısında, Türkiye sınırı yakınında bulunuyordu. Orta çağda pek çok kaynakta Ude’den söz edilmiştir.
Ude, erken ve geç orta çağda Gürcü Krallığı, birleşik Gürcü Krallığı ve Gürcü atabeglerin yönetimindeki Samtshe-Saatabago sınırları içinde yer alıyordu. 16. yüzyılın ikinci yarısında Osmanlıların eline geçen yerleşme, Çıldır Eyaleti içinde Ahısha livasının aynı adlı nahiyenin merkezi oldu. Osmanlı idaresince de Ude (اودە) olarak kaydedilmiştir. "Rabat-i Kale-i Ude" adı verilen yerleşmede 135 hane yaşıyordu. O dönem için oldukça büyük bir yerleşme olan Ude’de vergi vermekle yükümlü hane reislerinin çoğu Rosap, Zurab, Batata, Papuna, Elia, Davit, Rostevan, Mamuka, Amiran, Datuna, Hahuta, Simon, Bidzina, Giorgi, Gogiça, İakob, Grigol gibi Gürcü adları taşıyordu. Her hanenin ispenç vergisi vermesi, Ude’nin bir Hristiyan köyü olduğunu göstermektedir.[3]
Uzun süre Osmanlı egemenliğinde kalan köy, 1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Çarlık Rusyası’nın eline geçti ve bu imparatorluğun sınırları içinde bulunan Gürcistan’ın yeniden parçası haline geldi. Ude'de yaşayan Katolik Gürcülerin bir kısmı Rus baskısı yüzünden daha sonra İstanbul'a göç etmiş ve Bomonti Gürcü Katolik Manastırı'nda çeşitli görevler yapmıştır.[4] Rus idaresi sırasında, 1890'ların başında Ude'yi ziyaret etmiş olan Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze, Ude'nin de yer aldığı Kvabliani vadisinde, Osmanlı döneminde Müslümanlaşmış olan Gürcülerin Gürcü dilini unuttuğunu, Ude'de sadece 240 hane Katolik Gürcünün Gürcüce konuştuğunu yazmıştır.[5]
Ude’deki önemli tarihsel yapılardan biri Ude Meryem Ana Kilisesi’dir. 9. yüzyılda inşa edilmiş olan kilise, istilalar sırasında pek çok kez zarar görmüştür. Bugün Katolik kilisesi olan yapı, 1860 yılında yeniden onarılmıştır.
Nüfus[değiştir | kaynağı değiştir]
2014 yılı verilerine göre köyde 2.728 kişi yaşıyordu. Nüfusun % 99'u Gürcülerden oluşuyordu.[1]
| Sayım tarihi | Nüfus | Erkek | Kadın |
|---|---|---|---|
| 2002 | 3.505 | 1.707 | 1.798 |
| 2014 | 2.728 | 1.299 | 1.429 |
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b c Samshe-Cavaheti (Gürcüce), Yazarlar (Dali Nikolaişvili, Davit Sartania, Avtandil Ucmacuridze, Lamzira Lağidze, Vaja Trapaidze, Tinatin Nanobaşvili), Tiflis, 2016, s. 224 26 Eylül 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-8626-7
- ^ Kartlis Tshovreba Yer Adları ve Arkeoloji Sözlüğü (Gürcüce), Tiflis, 2013, s. 504 21 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 9789941158964.
- ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; I. cilt (1947), s. 50, II. cilt (1941), s. 55". 22 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2021.
- ^ Şuşana Putkaradze, İstanbul Gürcü Manastırı (Gürcüce), Tiflis, 2012, s. 36, ISBN 978-9941-421-61-7.
- ^ "Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan'daki Köyleri (Gürcüce), Tiflis, 1913, s. 219" (PDF). 19 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 21 Nisan 2022.
Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]
- Ude 28 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.