Ubeydullah (Şeybânî hanı)

Ubeydullah Han ( Çağatayca / Farsça: عبیدالله خان ; 1487–1539) 1534-1539 yılları arasında hüküm süren Buhara'nın 4. Şeybânî hanıdır. Mahmud'un oğlu ve Şeybânî hanedanının kurucusu Şeybânî Han'ın yeğenidir.

Hayatı

Şeybânî Han'ın 1510 yılında vefatından sonra Özbeklerin kontrolündeki şehir ve topraklar aile bireyleri arasında paylaştırılmıştır. Buhara, Ubeydullah Han'ın eline geçince, Ubeydullah Han burayı 1511/12'de Kabil Emiri ve geleceğin Moğol İmparatoru Babür'e ve İran'daki Safevîlere karşı savunmak zorunda kalmıştır. Ubeydullah ve ordunun başkomutanı Cani Bey, yetenekli generaller olduklarını kanıtlamışlardır. Babür'ün 1512'de Gadjdivan'da yenilmesiyle Özbekler, Ceyhun ile Seyhun arasındaki toprakları ele geçirmişlerdir.

Ubeydullah sadece bir asker ve siyasetçi değildi, aynı zamanda amatör bir alim, şair ve inşaatçıydı. Onun döneminde 12. yüzyıldan kalma Kalan Minaresi'nin yanında eski bir saray camisinin bulunduğu yere 1514 yılında Kalan Camii, Buhara'da ise Mir Arap Medresesi (1535/36) inşa edilmiştir. Medresenin finansmanı Ubeydullah tarafından esir alınan 3.000 Şii'nin köle olarak satılmasıyla sağlanmıştır.

Ancak Ubeydullah, İran Şahı I. Tahmasb'ı (h. 1524-1576) yenmeyi başaramamıştır; zira Horasan'daki beş saldırısı da sonuçsuz kalmıştır. Eylül 1528'de İranlıların ilk kez topçu konuşlandırdığı Turbet-i Şeyh Cem Muharebesi'nde yenilgiye uğramıştır. Ayrıca onun gibi komutanları da Horasan'ı sürekli işgal etmekle ilgilenmiyorlardı. Memleketin talan edilmesi onlara yetiyordu. Aynı şekilde 1530-1533 yılları arasında Semerkant'ı yöneten Özbek Hanı Ebu Said de Ubeydullah'ın iç gücünü güçlendirmekle ilgilenmemiş ve ona yardım etmeyi reddetmiştir.

Son olarak 1538 yılında artık Han olan Ubeydullah, bağımsız Harezm'e, daha sonra Hive Hanlığı'na karşı harekete geçmiş ve yerel Han Avaniş'i öldürmüş, ancak kısa süre sonra oğlu Din Muhammed tarafından kovulmuştur. Bu yenilgiden kısa bir süre sonra vefat etmiş ve Mir Arap Medresesi'ne defnedilmiştir. Özbekler arasında 1556 yılına kadar süren iktidar mücadeleleri başlamıştır.

Kaynaklar