Tulpar

Kazakistan devlet arması

Başkurdistan'ın Kiginsky rayonunun bayrağı

Tulpar (Başkurtça: Толпар, Kazakça: Тұлпар, Tatarca: Тулпар, Kırgızca: Тулпар, Rusça: Тулпар veya Тулпа́р), Türk mitolojisinde yer alan kanatlı at figürü. Pegasus ile benzerdir. Kırgızların Manas Destanı'nda bu uçan kanatlı atlardan söz edilir. Arkeolojik olarak da Kazakistan'da keşfedilen Esik Kurganında bulunan Altın elbiseli adam isimli elbisenin başlığında tulpar figürü vardır.

Tulpar'ın adı, Türk, Kırgız ve Altay mitolojilerinde geçer. Genelde beyaz veya kara (tek renk) bir at olarak betimlenir. Beyaz kanatları vardır ve Kuday (Tanrı) tarafından yiğitlere yardımcı olması için yaratılmıştır. Dünyanın en uzun destanı olan kırgızların manas destanında, Manas'ın ünlü savaşçılarının sürdüğü kanatlarıyla rüzgardan hızlı koştuğu söylenen efsanevi atlar. Başkurt inançlarına göre kanatlarını hiç kimse göremez. Tulpar kanatlarını yalnız karanlıkta, büyük engelleri ve mesafeleri aşarken açar. Eğer birisi tarafından tulpar’ın kanatları görülürse, Tulpar’ın kaybolacağına inanılır. Tulpar adı yalnızca Türklerde değil komşu Avar, Lak, Andı, Dargı ve Tabasaran dillerinde de yaşamaktadır. Osetlerde Tolpar, Çeçenlerde Turpal olarak yer alır. Bir Kumuk atasözünde şöyle der:

Tulpar yerün birevü buççağunda bulsa da, öz yılkısın tabar.

(Tulpar dünyanın bir başka köşesinde olsa da, kendi sürüsünü bulur.)

Etimoloji

(Tul/Yul) kökünden türemiştir. Moğolca Zulbah (kel, saçsız) sözcüğüyle alakalı olabilir. Çünkü Türk mitolojisinde kel atlara sık rastlanır ve kellik kahramanlarda olduğu gibi atlarda da gücü simgeler. Yol sözcüğü ile de aynı kökten gelme ihtimali vardır. Tulu sözcüğü eski Altaycada kıraç rengi ifade eder.

Kültürel Etkisi

Tulpar efsanesinin günümüze etkileri,

• Türkiye'nin ilk yerli yapımı Zırhlı Personel Taşıyıcı (ZPT) aracına da Tulpar ismi verilmiştir.
• Kazakistan armasının sağ ve sol köşelerde birer tane Tulpar vardır.
• Kazakistan'da bir hava yolu şirketi Tulpar ismini seçmiştir, Tulpar havayolları.
• Monster Notebook şirketinin Tulpar isimli bir notebook serisi vardır.
• Azerbaycan'da askeri 1 geminin adı Tulpar'dır
• Türkiye'de Ufuk Seyar tarafından yazılmış Tulpar ; Kanije Savunması adında bir roman vardır.

Tulpar atları

Tulpar atına yiğitler, alp olanlar, bahadırlar (Tuvaca: maadır, Eski Türkçe: Bagatur) binebilir. Türk efsanelerine göre bu ata yüreği ve bedeni güçlü olanlar sahip olabilir. Tulpar adı verilen kanatlı Türk atlarına misal olarak, Alpamıs'ın bayşubarı, Kobılandı'nın Tayburılı, Er Targının Karakaskası, Kabanbay'ın Kubası, Bugıbay'ın Akanseri'nin Kulageri.Karaserkesi, Navrızbay'ın Akazuvı, İsatay'ın Aktabanı vb.

Kaynakça

• Türk Söylence Sözlüğü, Deniz Karakurt, Türkiye, 2011 (OTRS: CC BY-SA 3.0)27 Aralık 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Dış bağlantılar

• Статья «Тулпар» в Энциклопедии Башкортостана (Rusça)
• А. Илимбетова. Культ коня у башкир (Rusça)
• Halpress - Tulpar

Bibliyografya

• Ufuk Seyar Tulpar ; Kanije Savunması, Cinius Yayınları, 2017 ISBN 6052960516