Tuğrul (mitoloji)
Tuğrul (تغرل), Divânu Lügati't-Türk'te Togrıl olarak tanımlanan,[1] Dumrul adı ile de bilinen,[2] gündüz yırtıcı kuşları (Falconiformes) takımında yer alan atmacagiller (Accipitridae) familyasından bir kuş, çakırdoğan (Accipiter gentilis).[3] Macar ve Türk mitolojisinde önemli bir yere sahiptir. Toğrul veya Doğrul olarak da söylenir.
Türk mitolojisinde Zümrüdüanka olarak da bilinen Simurg'un karşılığı olarak geçmektedir. Alp Kara Kuş (kartal),[4] Karakuş (kartal türünden kuşlar),[5] Akbaba veya Kerkenez[6] anlamındaki Kerkes kuşu[7] ile Akdoğan anlamındaki[8] Sungur[9] gibi isimler de aynı anlamda kullanılmıştır. Selçuklu sanatında doğunun ve batının hükumdarı anlamındaki çift başlı kartal tasvirlerinden bazılarının boyunlarında halka olması sebebi ile Anka'ya benzetilmesi bu iki efsanevi kuşun birleştiği söylenilir.[10] Bu günümüz tarihçilerinin tespiti olmakla beraber tahminden öteye gidemeyen bir benzetmedir. Genel kanı bu mitolojik canlının sadece Macar (Finn-Ogur) ve Türk mitolojisiyle alakalı olduğudur.
Türk mitolojisinde doğaüstü nitelikleri olan kızıl renkli devasa bir kuştur. Anka Kuşu'nu akla getirir. Ölümsüzlüğü ve yeniden dirilişi simgeler. Her gün yeniden doğar. Anka Kuşu diğer pek çok Dünya uluslarının mitolojilerinde de değişik adlarla mevcuttur. Ancak Türk mitolojisindeki bu kuşun diğer mitolojilerdeki benzerlerinden en önemli farkı tek başına olmayıp bir benzerinin hatta ikizinin bulunmasıdır. Konrul Kuşu, Toğrul Kuşu ile birlikte anılır. Her ikisi de Anka kuşunun tüm niteliklerini barındırırlar. Toğrul Kuşu yeraltına da inebilir. Atilla Han’ın ve bazı Oğuz boylarının bayraklarında yer almıştır.[11] Oğuz Kağan ilk eşini, başında Tuğrul Kuşu olan bir ağacın kovuğunda bulmuştur. Macarlar armalarında yer alan bu kuşa “Turul” derler. Bir efsaneye göre Toğrul Kuşu Moğolları, Konrul Kuşu ise Türkleri simgeler. Yiğitleri kanatlarının altına alıp yardım eder, ne isterse yapacağını söyler. Tüyleri sihirlidir, iki tüyünü birbirine sürtünce zenci bir cin gelir ve üç dileği yerine getirir. Ufuk noktasının ötesindeki sonsuz denizde bulunan kafdağının ardındaki karanlıkta yaşar. [12]
Attila'nın[13] ve bazı Oğuz boylarının bayraklarında Tuğrul kuşu yer almıştır.[14] Oğuz Kağan Destanı'nda Oğuz eşini tepesinde bir tuğrul kuşu bulunan bir ağacın kovuğunda bulur.[15] Bahaeddin Ögel'e göre Atilla'nın kalkanının üzerinde bir kuş (doğan) resmi vardır. Daha sonra Macar geleneğnde bu kuşun başına bir de taç koyulmuştur. Kral Geza zamanındaki Macarlar bu armayı tüm her yerde kullanmışlardır.[11]
Etimoloji[değiştir | kaynağı değiştir]
(Toğ/Doğ) kökünden türemiştir. Doğan (yeniden dirilen) anlamlarını taşır. Doğan adlı bir kuşun bulunması da bu sözcüğün kuşlarla olan bağlantısını açıkça ortaya koyar. Ayrıca doğa, doğurmak sözcükleri ile de kökendeştir.[12]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "Büyük Türkçe Sözlük". TDK. 15 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ağustos 2009.
- ^ "Büyük Türkçe Sözlük". TDK. Erişim tarihi: 1 Ağustos 2009.[ölü/kırık bağlantı]
- ^ "Büyük Türkçe Sözlük". TDK. Erişim tarihi: 1 Ağustos 2009.[ölü/kırık bağlantı]
- ^ Doç. Dr. Ali Duymaz. "Anadolu ve Balkan Türklerinin Halk Anlatmalarında Mitolojik Bir Kuş: Zümrüdü Anka" (PDF). Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Cilt: 1 Sayı: 1 Yıl: 1998. 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ağustos 2009.
- ^ "Büyük Türkçe Sözlük". TDK. Erişim tarihi: 1 Ağustos 2009.[ölü/kırık bağlantı]
- ^ "Büyük Türkçe Sözlük". TDK. Erişim tarihi: 1 Ağustos 2009.[ölü/kırık bağlantı]
- ^ Sembol, Efe. "Türklerde Şamanizm ve Sanatçı". .yenihaber.be. Erişim tarihi: 1 Ağustos 2009.[ölü/kırık bağlantı]
- ^ "Büyük Türkçe Sözlük". TDK. 28 Nisan 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ağustos 2009.
- ^ Yard. Doç. Dr. Erdoğan Altınkaynak. "Yer Altı Diyarının Kartalı". erdoganaltinkaynak.com. 15 Aralık 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ağustos 2009.
- ^ H. Dilek Batîslam. "Divan Şiirinin Mitolojik Kuşları: Hümâ, Anka ve Simurg" (PDF). Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi,İstanbul 2002, 185-208. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ağustos 2009.
- ^ a b Bahaeddin Ögel, Türk Mitolojisi (Cilt-1, Sayfa 592)
- ^ a b Türk Söylence Sözlüğü, Deniz Karakurt, Türkiye, 2011, (OTRS: CC BY-SA 3.0) 7 Kasım 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ "Avrupa Hun İmp. 375-454". mhp-kadikoy.org.tr. 13 Ocak 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ağustos 2009.
- ^ Kurtoğlu, Fevzi (1987), Türk Bayrağı ve Ay yıldız, Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- ^ "Gilgameş'deki Lilit'in Ağacı ve Karagöz Oyunlarındaki Kanlı Kavak". zezefilm.com. 15 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ağustos 2009.
Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]
Wikimedia Commons'ta Tuğrul (mitoloji) ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.