Trabzon Harekâtı
| Trabzon harekâtı | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Kafkasya Cephesi | |||||||
| |||||||
| Taraflar | |||||||
 Osmanlı İmparatorluğu |
 Rusya İmparatorluğu | ||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||
|
Vehip Paşa |
Nikolay Yudeniç | ||||||
Trabzon harekâtı, Trabzon'un Rus kuvvetlerince ele geçirilmesini sağlamış deniz ve kara harekâtıdır. Ruslar Osmanlı İmparatorluğu'na savaş ilan edip 1 Kasım 1914'den itibaren doğu hududunu aşarak Osmanlı topraklarında ilerlemeye başladı. Doğu Karadeniz kıyılarını alıp Anadolu'yu ele geçirmeyi hedefleyen Rus orduları karşısında, Osmanlı Devleti 3 Kasım'da Almanya'nın yanında savaşa katıldı ve 14 Kasım'da Cihad-ı Mukaddes ilan etti.
Deniz operasyonları
Rus savaş gemilerinin Karadeniz limanların bombardıman etmesi ile Trabzon büyük yaralar almaya başlamıştır. Nitekim 17 Kasım 1914'te yirmi üç parçalık bir Rus donanması Trabzon'u bombardıman ederek büyük tahribata ve can kaybına sebep oldu. Bombardımanlar devam etti. Trabzon 8 Şubat ve 11 Şubat 1915'te Rus bombardımanı ile büyük ölçüde tahrip oldu, 1000'den fazla insan öldü.
Bu sırada Osmanlı savaş gemisi Yavuz Trabzon'a geldi. 32 ağır makineli tüfek, bir batarya, dağ topu ve bazı askeri levazımat ile Kafkasya cephesinde kullanılmak üzere iki uçak getirdi.
Kara operasyonları
1916
Ruslar 23 Ocak 1916'dan itibaren kıyı saldırılarını yoğunlaştırdılar. 17 savaş gemisinin desteklediği bu saldırılar sonunda Osmanlı birlikleri geri çekilmek zorunda kaldı.
İstanbul'dan istediği yardımı alamayan Üçüncü Ordu Komutanı Kamil Paşa, birliklerini Ilıca'ya doğru geri çekince 16 Şubat 1916'da Ruslar Erzurum'u işgal etti.
Rus kuvvetleri, donanmanın desteğini de alarak 24 Şubat 1916'da Rize'yi işgal ettiler. Of sınırına dayanan Ruslara karşı Baltacı Deresi'nde yöre halkından oluşan kuvvetlerin de yardımıyla Osmanlı askeri birlikleri savunma yaptılar. Rus ordusunu 20 gün durdurmayı başaran Osmanlı birlikleri, Rusların denizden ve karadan saldırılarının yoğunlaşması ve bu arada hiçbir yerden destek gelmemesi sonucu geri çekilince, 15 Mart 1916'da Of İlçesi Rusların eline geçti. Daha sonra Sürmene işgal edildi ve Ruslar Trabzon kapılarına dayandı.
18 Nisan 1916'da Trabzon Rumlarından bir heyet, Osmanlı birliklerinin 15-16 Nisan'da şehri boşalttığını işgal kuvvetleri komutanı General Lyhkov'a bildirerek kendisini şehre davet etti. Erzurum Caddesi'nden Belediye Meydanı'na giren işgal kuvvetleri şehri teslim aldı. Göç edemeyerek şehirde ve köylerde kalan Müslüman halk mağdur bırakılmış, işkence görmüştür. Özellikle yerli azınlıkların bu eylemlerde yer aldığı ve yağmalama yaptığı öne sürülmüştür.
1917
1917'de Rusya'da Ekim Devrimi olur. Geri çekilmek zorunda kalan Rusya ile Osmanlı arasında 18 Aralık 1917'de Erzincan Antlaşması yapılır.
1918
Bu antlaşmaya Ermeniler uymayıp, Osmanlı aleyhinde katliamlara girişince[kaynak belirtilmeli], Ordu Komutanı Vehip Paşa'ya ileri harekat emri verildi. 11 Şubat 1918'de genel hareket emrini alan Osmanlı Ordusu, bir koldan Kafkasya üzerine ilerlerken, diğer koldan Trabzonlu Albay Hamdi Bey (Pirselimoğlu) komutasındaki 37. Tümen; Giresun'dan 123. alay ile takviye edilerek Trabzon üzerine yola çıktı.
Bölgedeki çeteleri de temizleyerek ilerleyen birliklerimiz 15 Şubat 1918'de Vakfıkebir'i, 18 Şubat 1918'de Akçaabat'ı geri aldı. Birkaç gün içinde çevreyi kontrol altına alan Osmanlı birlikleri 24 Şubat 1918 tarihinde Trabzon'a girdi.
Osmanlı Devleti, Brest-Litovsk Anlaşması ile doğudaki topraklarını istiladan kurtardı.
Etkileri
Göçen halk döndüklerinde büyük oranda yıkılmış bir şehirle karşılaşmıştır. Özellikle Rus askeri üniforması giymiş Ermeni ve Rum-Pontus çeteleri Trabzon'da büyük bir kıyım yapmıştır.[kaynak belirtilmeli] I. Selim'in annesi Gülbahar Hatun'un türbesi yıkılmış, Müslüman mezarlığına tiyatro binası yapılmıştır. Öldürülen sivillerin sayısı kesin olarak bilinmemekle birlikte yalnızca Pontus çetelerinin Karadeniz genelinde resmi rakamlara göre 8000 civarında Müslümanı öldürdüğü belirtilmektedir. Rus işgali sebebiyle Batıya şehirden 80.000 civarında nüfusun göç ettiği kaynaklarda belirtilmektedir.[kaynak belirtilmeli] Bunlardan bir kısmı çeşitli sebeplerle geriye dönememişlerdir. Şehirde işgal ve sonrası dönemde büyük yağmalamalar olmuştur.