Topal Osman Paşa
| Topal Osman Paşa | |
|---|---|
| |
| Osmanlı Sadrazamı | |
| Görev süresi 21 Eylül 1731 - 12 Mart 1732 | |
| Hükümdar | I. Mahmud |
| Yerine geldiği | Kabakulak İbrahim Paşa |
| Yerine gelen | Hekimoğlu Ali Paşa |
| Kişisel bilgiler | |
| Doğum | 1663? Mora |
| Ölüm | 1733 Kerkük |
Topal Osman Paşa (d. 1663? Mora - ö. 1733, Kerkük), I. Mahmud saltanatında 21 Eylül 1731 - 12 Mart 1732 tarihleri arasında altı ay iki gün sadrazamlık yapmış Osmanlı devlet adamıdır.
Hayatı[değiştir | kaynağı değiştir]
Mora'da yerleşik bir Türk ailesindendir. Babasi Konya asıllı ama Mora'ya yerleşmiş olan Bekir Ağa'dır.[1]İstanbul'a gelince sarayda koz bekçileri ocağına kaydedilmiş bir süre hizmet verdikten sonra pandolbaşı olarak saray bahçelerinde görev yapmıştır.[2] 21 yaşında padişah emriyle denizden Mısır'a gitmekkte iken Mısır sahili açıklarinda bir İspanyol korsan gemisi tarafından esir edilerek Malta'ya götürülmüştür. Bu arada bacağıgndan yaralanmış hayatinin sonuna kadar kötürüm kalmis ve lakabi "topal" olmuştur. Fidyesi ödendikten sonra, Malta liman komutani bir Fransiz'in himmetiyle, bir Fransız gemisiyle Dimyat'a götürülüp serbest bırakılmıştir[3]
1711'de Prut Savaşı'ne katılmıştır. 1714'te Mora'da Martalosbaşılık yapmış; 1715-1718 Osmanlı-Avusturya-Venedik Savaşı'nda Mora'nın Venediklilerden geri alınması savaşında başarılı hizmet görmüştür. Mora seferinde Korent şehrine yapılan taarruzu yönetmiştir. 1715'te beylerbeyi olarak Turhala mutasarrıflığına; 1716'da Mora Seraskerliğine tayin oldu. Avusturya ve Venedik ile devam eden savaşta bir Venedik fırkateynini mürettebatıyla esir aldığı için Preveze ve Dubnice tarafları da idaresine verildi. 1718'de İnebahtı muhafızlığına getirildi. 1718 Pasarofça Antlaşması'ndan sonra Mart 1718 Bosna Valisi, ardından İnebahtı Muhafızlığı, 1721'de Rumeli Valisi, Ağustos/Eylül 1727'de tekrar Bosna valisi; Ocak-Şubat 1728'de Vıdın valisi yapıldı.[2] 1731'e kadar Arnavutluk ve Selanik'i kaza kaza gezerek eşkıya teftişi de yaptı.
21 Eylül 1731'de İstanbul'a gelerek mühr-i humayunu teslim aldı. 5 ay gibi kısa bir süre sadrazamlık yaptı. Bu sadrazamlık sırasında 1730-1732 Osmanlı-İran Savaşı'nda Osmanlı ordusu üstünlük kazanmaya başladı. Ocak 1732'de Safeviye saltanatından Tahmasp Şah'ın idaresinde bulunan İran'la Ahmet Paşa Antlaşması imzalandı.
Sadâretinde narh hususunda gayetle dikkat etmiştir.
Aynı dönemde Fransız asıllı Comte de Bonneval Ahmet adını alarak din değiştirmiş ve İstanbul'a getirtilerek surat topçusu, humbaracı ocağının reformuma görevlendirilmiştir. 12 Mart 1732'de Topal Osman Paşa yaklaşık 68 yaşında iken ihtiyarlığı ve halsizliğinden dolayı istifa etti.[1]
O yıl Trabzon Valiliği'ne atandı. Ocak 1732 Ahmet Paşa Antlaşması ne Osmanlıları ne de İranlıları memnun etmemişti. 1733'te İran'da Tahmasp'in Safaviye saltanatını temin etmiş olan "Tahmasp Kulu Han" yani Nadi Han bu antlaşmadan hoşlanmamıştı. Afganlarla yaptığı savaştan İsfahan'a geri dönüp Şah Tahmasp'i İran tahtından indirip İran'da iktidarı tamamen ele geçirdi. Nadir Han Osmanlı Bağdat valisi olan Ahmet Paşa'ya bir mektupla Ahmet Paşa Antlaşması'nı kabul etmediğini ve Osmanlı-İran savaşının devam ettiğini bildirdi. Osmanlı Devleti hemen harekete geçti ve 1735-1736 Osmanlı-İran Savaşı başladı.[4]
Nadir Han Kerkük üzerinden Bağdat'a yürümeye başladı ve 100.000 kişilik bir ordu ile Bağdat önüne geldi. Irak cephesi seraskeri olan Bağdat valisi Ahmed Paşa idi ve Bağdat'ta kuşatma altında kalınca bu cephe serdarlığını yapamaz oldu. Bunun için Osmanlı Bağdat kuşatmasını kırmak için 1735'te Erzurum Valisi olan Topal Osman Paşa Tiflis muhafızı tayin edildi ve İran seraskeri yapıldı. Topal Osman Paşa 100.000 kişilik bir Osmanlı ordusuyla güneye inip Kerkük'ü geçip Samerar adlı bir mevkide İran ordusuna yaklaştı. Nadir Han Bağdat etrafında 12.000 kişilik bir birlik bırakarak 70.000 kadar büyük bir ordu ile Topal Osman Paşa komutasındaki Osmanlı ordusunu karşılamaya koyuldu. 20 Temmuz 1733'te Bağdat'a yürüyüşle 12 saat uzaklıkta Docum (Düleyicik) mevkiinde iki ordu "Docum Muharebesi"'ne girişti. 9 saat süren bir savaştan sonra Topal Osman Paşa ve Osmanlı ordusu galip geldi. Nadir Han yaralı olarak kaçmayı başardı. Osmanlı ordusu büyük miktarda İran savaş levazımatı eline geçirdi. Bağdat'ı 6-7 ay kuşatan İran birlikleri de çekilmeye zorlandılar ve de Bağdat kuşatmadan kurtarıldı.[4]
Bağdat'ın kurtarılmasından sonra Ahmed Paşa İran seraskerliğini kabul etmedi. Topal Osman Paşa İran seraskeri ve Ahned Paşa'da Bağdat valisi kaldı. Topal Osman Paşa hasta idi seraskerlikten affını istedi. Kasım sonunda Sultan I. Mahmud onu takdir eden fermanlar yollayarak seraskerlikte devam etmesini sağladı.[4]
Nadir Han "Docum Muharebesi"'nde mağlup olmuş; büyük zayiat vermiş ve Hamedan'a çekilmişti. Fakat savaştan vazgeçmemişti. Önce Musul tarsfina bir taarruz yoklaması yaptı. Sonra güya barış müzakereleri için haberler gönderdi. Ama yeni bir hücuma hazırlığa devam etti.[4]
Osmanlı ordusu ilkbaharda yeniden toplanmak üzere terhisler yapmış zayıf ve dağınık halde Kerkük önlerinde bir ordugahta bulunmakta idi. Nadir Han bunu fırsat bilerek Kerkük önünde dağınık halde kampta bulunan Osmanlı ordusuna bir baskın taarruza geçti. Kasım 1733'te yapılan "Kerkük Muharebesi"'nde Osmanlı güçleri bozuldu. Osmanlı İran seraskeri bu muharebede savaşarak hayatını kaybetti.[4]
Onu öldüren İranlı Allahyar Beig Geraylı adlı komutan paşanın başını kesip Nadir Şah'a sundu. Cenazesi Kerkük'te bulunan İmam Kasım Camii mezarlığındaki türbesinde gömülüdür.[1]
Eserleri[değiştir | kaynağı değiştir]
Kaynaklarda Topal Osman Paşa'nın Mora'da Tripoliçe şehrinde çarşı içinde bir camii yaptırdığını bildirirler.
Değerlendirme[değiştir | kaynağı değiştir]
Sicill-i Osmani onu şöyle değerlendirir:[2]
Görüş sahibi, tedbirli, cesur ve yiğitti.
Osmanlılar Ansiklopedisi onu "tedbirli bir vezir" olarak görmektedir.
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b c <Yaşaroğlu, Kamil "Osman Paşa (Topal)" (1999) Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi, İstanbul:Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık A.Ş. C.2 s.414 ISBN 975-08-0072-9
- ^ a b c Mehmed Süreyya (haz. Nuri Akbayar) (1996), Sicill-i Osmani, İstanbul:Tarih Vakfı Yurt Yayınları ISBN 975-333-0383 C.III s.428 [1]
- ^ ""Topal Othman Pasha" Encyclopedia of Islam C.X. s.554-556" (PDF). 29 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 22 Ekim 2012.
- ^ a b c d e Uzunçarsılı, İsmail Hakkı (1995), Osmanlı Tarihi İV. Cilt 1. Kısım:Karlofça Antlaşmasından XVİİİ. Yüzyılın Sonlarına Kadar Ankara:Türk Tarih Kurumu (5. Baskı) ISBN 975-16-0015-4n s.223-226
Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]
- Buz, Ayhan (2009) " Osmanlı Sadrazamları", İstanbul: Neden Kitap, ISBN 978-975-254-278-5
- Danışmend, İsmail Hâmi (1971),Osmanlı Devlet Erkâni, İstanbul: Türkiye Yayınevi.
- Yasaroğlu, Kamil "Osman Paşa (Topal)" (1999) Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi, İstanbul:Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık A.Ş. C.2 s.414 ISBN 975-08-0072-9
- Mehmed Süreyya (haz. Nuri Akbayar) (1996), Sicill-i Osmani, İstanbul:Tarih Vakfı Yurt Yayınları ISBN 975-333-0383 C.III s.428 [2]
- "Topal Othman Pasha" Encyclopedia of Islam C.X. s.554-556 29 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
| Siyasi görevi | ||
|---|---|---|
| Önce gelen: Kabakulak İbrahim Paşa |
 Osmanlı Sadrazamı 21 Eylül 1731 - 12 Mart 1732 |
Sonra gelen: Hekimoğlu Ali Paşa |
