Tisserand parametresi

Tisserand parametresi ya da Tisserand değişkeni büyük çaptaki tutarsız nesneler ile daha küçük cisimlerin bazı yörünge öğeleri (yarı büyük eksen, dışmerkezlik ve yörünge eğikliği) göstergeleri kullanılarak hesaplanan bir değerdir. Farklı türdeki yörüngeleri birbirinden ayırt etmek için kullanılmaktadır. Bu terim Fransız astronom Felix Tisserand onuruna adlandırılmış ve fizikte birbirinden kütle olarak farklı olan üç cismin hareketlerinin çözümlenmesi amacıyla ortaya atılan üç cisim problemi kapsamında uygulanmaktadır.

Tanımı[değiştir | kaynağı değiştir]

Yarı büyük ekseni $a\,\!$ , dışmerkezliği $e\,\!$ ve yörünge eğikliği $i\,\!$ olan bir küçük cisim için yarı büyük ekseni $a_{P}$ daha büyük olan daha büyük bir cisim karşısındaki tedirginliğinin hesaplanabilmesi aşağıdaki şekilde yapılmaktadır:^[1]^[2]

T_{P}\ ={\frac {a_{P}}{a}}+2\cos i{\sqrt {{\frac {a}{a_{P}}}(1-e^{2})}}

Tisserand parametresinin yarı korunumu, kuyruklu yıldız veya asteroit gibi gözlemlenen yörüngeli bir cismin daha önce gözlemlenen yörüngeli cisimle aynı olup olmadığını belirlemek için kullanılan Tisserand kriteri kapsamındaki, üçüncü cisim ikinci ve daha küçük (tedirgin) kütleden uzak olduğunda korunan yörünge parametrelerinin bir fonksiyonunu tanımlayan Tisserand ilişkisi olarak adlandırılan başka bir formülü verir.

Uygulama[değiştir | kaynağı değiştir]

Tisserand'ın büyük kütleli bir tedirgin edici cisim olarak Jüpiter'e göre hesaplanan parametresi olan ve _TJ biçiminde gösterilen formülü Jüpiter ailesindeki kuyruklu yıldızlarla (tipik olarak $2<T_{J}<3$ ) diğer asteroitleri (tipik olarak $T_{J}>3$ )birbirinden ayırt etmek için sıklıkla kullanılır.^[3]
Damokloidlerin küçük gezegen grubu, Jüpiter Tisserand'ın 2 veya daha düşük ( $T J \leq 2$ ) parametresi ile tanımlanmaktadır.
Etkileşimden (karşılaşma) önce ve sonra parametrenin kabaca sabit değeri, gözlemlenen yörüngedeki bir cismin daha önce Tisserand kriterinde gözlemlenenle aynı olup olmadığını belirlemek için kullanılır.
Tisserand'ın parametresinin yarı korunumu, dış Güneş Sistemi'nin keşfi için yerçekimi yardımını kullanılarak elde edilebilecek yörüngeleri kısıtlar.
Tisserand'ın Neptün'ün kütlesine ve yörüngesine göre hesaplanmış bir parametresi olan TN'nin, dağınık disk yakınlarından Güneş Sistemine doğru saçılmış (yani Neptün'den etkilenen) nesnelerle, dağınık diskin dışına doğru saçılan trans-Neptün nesnelerini (Neptün'den etkilenmeyen; örneğin 90377 Sedna ) birbirinden ayırt etmek amacıyla kullanılması önerilmiştir.
Tisserand'ın parametresi, yörüngedeki yıldızların hareketlerini kullanarak Samanyolu'nun merkezindeki orta kütleli bir kara deliğin varlığını anlamak için kullanılabilir.^[4]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Murray, Carl D.; Dermott, Stanley F. (2000). Solar System Dynamics. Cambridge University Press. ISBN 0-521-57597-4.
^ Bonsor, A.; Wyatt, M. C. (11 Mart 2012). "The scattering of small bodies in planetary systems: constraints on the possible orbits of cometary material: Scattering in planetary systems". Monthly Notices of the Royal Astronomical Society (İngilizce). 420 (4). ss. 2990-3002. doi:10.1111/j.1365-2966.2011.20156.x .
^ "Dave Jewitt: Tisserand Parameter". www2.ess.ucla.edu. 26 Haziran 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mart 2018.
^ Dynamics and Evolution of Galactic Nuclei. Princeton, NJ: Princeton University Press. 2013. ISBN 9781400846122. 14 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2023. Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

David Jewitt'in Tisserand'ın parametresiyle 6 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ilgili sayfası
Tisserand kriteri 26 Ocak 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[1] Murray, Carl D.; Dermott, Stanley F. (2000). Solar System Dynamics. Cambridge University Press. ISBN 0-521-57597-4.

[2] Bonsor, A.; Wyatt, M. C. (11 Mart 2012). "The scattering of small bodies in planetary systems: constraints on the possible orbits of cometary material: Scattering in planetary systems". Monthly Notices of the Royal Astronomical Society (İngilizce). 420 (4). ss. 2990-3002. doi:10.1111/j.1365-2966.2011.20156.x .

[3] "Dave Jewitt: Tisserand Parameter". www2.ess.ucla.edu. 26 Haziran 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mart 2018.

[DEGN-4] Dynamics and Evolution of Galactic Nuclei. Princeton, NJ: Princeton University Press. 2013. ISBN 9781400846122. 14 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2023. Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)

[1]

[2]

[3]

[4]