Tiri Manastırı
თირის მონასტერი | |
 2013 yılında Tiri Manastırı | |
 | |
| Genel bilgiler | |
|---|---|
| Konum | Monasteri, Kurta Belediyesi, Şida Kartli, Gürcistan/Tshinvali rayonu, Güney Osetya |
| Koordinatlar | 42°16′55″K 43°55′44″D / 42.28194°K 43.92889°D |
| Yükseklik | |
| Zirve | Salon kilisesi |
Tiri Manastırı (Gürcüce: თირის მონასტერი), günümüzde tartışmalı Güney Osetya bölgesinde bulunan, Tshinvali'nin yanında konumlanmış bir 13. yüzyıl kilisesidir. Salon kilise planında Gürcü Ortodoks manastırı olarak inşa edilen kilise, Orta Çağ freskleri ve Gürcüce yazıtlar içermektedir. 2008 yılındaki Rus-Gürcü savaşından sonra, Gürcüler manastıra erişimini kaybetmiştir. 2015 yılında kilise binası, özgünlüğünü bozan ve fresklerine kısmen zarar veren bakım çalışmalarına maruz kalmıştır. Bu çalışmalar, Tshinvali'de tartışmaya ve Gürcistan'da protestolara yol açmıştır. Manastır, Gürcistan'ın Ulusal Öneme Sahip Taşınmaz Kültür Anıtları listesine eklenmiştir.[1]
Mimarisi[değiştir | kaynağı değiştir]
Tiri Manastırı, Monasteri köyünün yakınlarında, Büyük Liahvi Nehri'nin bir kolu olan Tiri vadisinde, Tshinvali'nin 9 km kuzeybatısında yer almaktadır. Manastır, Theotokos'un Doğumu Kilisesi, bir çan kulesi, bir yemekhane, kaya odalar, surlar ve diğer ek yapılarının kalıntılarından ibarettir. Çoğunlukla yontulmuş bazalt bloklardan inşa edilen yapıda ek olarak tuğla ve kaldırım taşı da kullanılmıştır.[2]
Theotokos'un Doğumu Kilisesi, 15.7 x 8.8 m ölçülerindedir ve 13. yüzyılın ikinci yarısında inşa edilmiştir. Kilise, sığınak apsisli, dikdörtgen bir salon kilisesi olarak inşa edilmiştir. Kilisedeki apsis, beş kemerli bir ikonostasis ile neften ayrılmaktadır. Orijinal görünüşünü yitiren kilise parçaları, daha sonra gelişigüzel bir şekilde yeniden monte edilmiştir. Kilisedeki sığınak, 14 ve 15. yüzyıl fresklerinin günümüze kadar ulaşmış parçalarına ev sahipliği yapmaktadır. 1420'lerde, kilise günümüzde harabe olan bir sundurma ve eukterion ile genişletilmiştir. Soylu Tavhelidze ailesinin kuzeydeki kilise bodrumu, 1480'lerde eklenmiştir. Cepheler dekoratif taş oymalarla süslenmiştir. Manastırın sahibi olan Tavkhelidze tarafından 14. yüzyılın sonunda kilisenin batı tarafına bitişik iki katlı bir çan kulesi inşa ettirilmiştir. Tiri 16. yüzyılda, 1682'de kilisenin kuzeydoğu ucuna bir aile mahzeni inşa ettiren Taktakidze prenslerine geçmiştir.[2]
Yazıtlar[değiştir | kaynağı değiştir]
Üç tane Gürcüce taş yazıt, manastırın dış duvarlarında bulunmaktadır: iki tanesi kilisenin kuzey ve güneyindeki ek binalarda ve biri çan kulesindedir.[2] Orta Çağ Gürcü alfabesi “asomtavruli” ile yazılmış tarihsiz fakat muhtemelen 14. yüzyılın sonlarında yapılmış olan son yazıt, çan kulesinin doğu kapısındaki arşitrav taşına yerleştirilmiştir. Yazıtta, Tavhelisdze ailesinin üyelerinden bahseder: Siaoş, Rati, Asat ve Maçabel. Güneydeki ek binanın batı duvarında yer alan şapelde bulunan, asomtavruli alfabesiyle yazılmış bir başka tarihsiz yazıt, hazinedar Hela ve Bevroz Makhatlişvili'yi anmaktadır. “Mhedruli” alfabesiyle 1682'de kilisenin kuzeyindeki en binanın duvarına yazılmış üçüncü yazıt, yapıyı Taktakidze ailesinin üyelerine atfetmektedir: Piskopos Ruisili Phillip, Ardaşel ve Elizbar.[2][3]
Ayrıca, eukterionun iç kısmında, zar zor okunabilen asomtavruli alfabesiyle yazılmış iki satırlık yazıtta piskopos Phillip'ten bahsetmektedir.[3] İkonostasisin önündeki mermer mezar taşında, mhedruli alfabesiyle yazılmış on iki satırlık bir yazıt vardır. Yazıtta, soylu prens VI. Vahtang'ın oğlu Rostom'un (ö. 1689) burada öldüğü ve gömüldüğü yazmaktadır.[3] Bu mezarın yanında mezar, Prens Giorgi Maçabeli'nin oğlu Erekle'ye aittir. Erekle, Erivan'da Gürcü Kral II. Erekle için savaşırken 1777 yılında ölmüştür. Bu mezar yazıtları, ilk olarak 1850'de Kafkas antikaları öğrencisi Fransız Marie-Félicité Brosset tarafından yayınlanmıştır.[4]
Tarihi[değiştir | kaynağı değiştir]
Tiri Manastırı'ndan, 15. yüzyıldan 18. yüzyıla kadar çeşitli Gürcü tarihi belgelerinde bahsedilmiştir.[2] 1745'li yıllarda yazan Gürcü akademisyen Prens Vahuşti, Açabeti Kalesinin batısını şöyle tanımlamıştır: "Kubbesiz, fakat güzel bir şekilde inşa edilmiş hoş bir tepede Tiri manastırı vardır. Orası başrahibin konutudur."[5] Rusya'nın Gürcistan'ı ele geçirmesinden sonra, Tiri'nin manastırlığı feshedildi ve 1811'de bir bölge kilisesine dönüştürüldü.[6]
Ağustos 2008'deki Rus-Gürcü Savaşı sırasında manastırın bulunduğu bölge, Rus ve Güney Osetya kuvvetlerinin kontrolü altına girdi. Sonuç olarak, Gürcü din adamları ve kilise cemaatinin Tiri kilisesine girişi engellendi. Bölgedeki çatışmaların bitmesinden hemen sonra, 19 Ağustos 2008'de çekilmiş UNOSAT uydu görüntüsü, kilisede görünür bir hasar olmadığını göstermiştir.[7] Manastır, 2010'da tamamen terk edilene kadar aralıklı olarak çalışmaya devam etti. Temmuz 2015'te, Rus Sputnik ajansı, manastırdaki fresklerin bir kısmı beyaza boyandığı veya zarar gördüğü için kilisenin bir “onarım” işleminden geçtiğini bildirdi; çan kulesindeki taban betonla kaplanmış ve kiliseyi saran yeni bir duvar inşa edilmiştir. Güney Osetya makamları yapılan işlemlerin bilgisizce yapıldığını savundular ve çalışmaların askıya alınmasını talep ettiler.[8] Kilisede ortaya çıkan zarar, Abhazya ve Güney Osetya'daki kültür anıtlarında yapılan "kontrolsüz faaliyetler" ile ilgili endişelerini dile getiren Gürcistan Kültür Bakanlığı tarafından da doğrulandı.[9] 2016 yılında, Gürcistan'ın Birleşmiş Milletler Ofisi Daimi Misyonu, BM Özel Kültürel Haklar Raportörüne, Tiri Manastırı'nın nem ve su sızıntısından daha fazla zarar görmemesi için manastıra acilen müdahale edilmesi gerektiğini bildirdi.[10]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "List of Immovable Cultural Monuments" (PDF) (Gürcüce). National Agency for Cultural Heritage Preservation of Georgia. 12 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 25 Temmuz 2019.
- ^ a b c d e Gamkrelidze, Gela; Mindorashvili, Davit; Bragvadze, Zurab; Kvatsadze, Marine, (Ed.) (2013). "თირი [Tiri]". ქართლის ცხოვრების ტოპოარქეოლოგიური ლექსიკონი [Topoarchaeological dictionary of Kartlis tskhovreba (The history of Georgia)] (PDF) (Gürcüce). Tiflis: Georgian National Museum. ss. 248-249. ISBN 978-9941-15-896-4. 29 Eylül 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2019.
- ^ a b c Andghuladze, Nugzar (1969). "თირის მონასტრის წარწერები" [Inscriptions at the Tiri monastery]. Matsne (Gürcüce). 6 (51). ss. 195-209.
- ^ Brosset, Marie-Félicité (1850). Rapports sur un voyage archéologique dans la Géorgie et dans l'Arménie [Report of archaeological voyages in Georgia and Armenia] (Fransızca). St.-Petersbourg: Imprimerie de l'Académie Impériale des Sciences. ss. 60-62.
- ^ Wakhoucht, Tsarévitch (1842). Brosset, Marie-Félicité (Ed.). ღეოღრაჶიული აღწერა საქართველოჲსა. Description géographique de la Géorgie [Description of the Kingdom of Georgia] (Gürcüce ve Fransızca). S.-Pétersbourg: A la typographie de l'Academie Impériale des Sciences. ss. 254-255. 14 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2019.
- ^ Uvarova, Prasoviya S. (1894). "Христианские памятники [Christian monuments]". Arşivlenmiş kopya Материалы по археологии Кавказа. Вып. IV [Materials for the Archaeology of the Caucasus, Vol. 4] (Rusça). Moskova. s. 175. 6 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2019.
- ^ "Satellite Damage Assessment for Cultural Heritage Monuments, South Ossetia, Georgia - Damage Assessment with WorldView-1 Satellite Imagery Recorded on 19 August 2008" (PDF). UNITAR's Operational Satellite Applications Programme — UNOSAT. 11 Eylül 2008. 20 Haziran 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2019.
- ^ "Ремонтные работы в Тирском монастыре приостановлены" [Repair works at the Tiri monastery has been suspended.] (Rusça). Sputnik South Ossetia. 7 Temmuz 2015. 6 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2019.
- ^ "Officials confirm damage to Georgian Tiri monastery in occupied territory". Agenda.ge. 16 Temmuz 2015. 6 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2019.
- ^ "The State of Georgian Cultural Heritage in the occupied Georgian regions ofAbkhazia and Tskhinvali region/South Ossetia" (PDF). Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights. 10 Haziran 2016. ss. 3-4. 20 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 6 Ağustos 2019.
Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]
Vikikaynak'ta Inscriptions at the Tiri Monastery ile ilgili metin bulabilirsiniz.- YouTube'da "Tiri Manastırı"
