Tepegöz
Tepegöz, Türk mitolojisinde de adı geçen tek gözlü devdir. Değişik Türk dillerinde Tübegöz, Töbököz, Töpekös olarak da söylenir.
Özellikleri
Kaf dağında yaşar. Annesi alageyik donuna girebilen bir peridir. Bu perinin bir çobanla birleşmesinden doğmuştur. Bazen dişi, bazen de erkek Tepegöz’lere rastlanabilir. Parmağında büyülü bir yüzük takılıdır. Yalnızca gözünden vurularak öldürülebilir. Bedeninin diğer kısımlarına silah işlemez. Türklerle iç içe geçmiş olan Nart mitolojisinde olaylar da dahil birebir aynı özellikleri taşıyan bu deve rastlanır. Ayrıca Sokur (Sokor) “Kör” adıyla biten dev adları da mevcuttur. Sokur sözcüğü Anadolu'da Köstebek anlamında da kullanılır. Yaztırnak bazen onun karısı olarak gösterilir. İnsan eti yer. İnsan kemiklerinden örülmüş bir kalede yaşar. Çobanlık yapar ve bir tılsımlı nesnesi vardır.[1] Bazen baştan aşağı demir giyimli olarak anlatılır. Bir tas büyüklüğünde gözü vardır. Kayalık dağlardaki düzlüklerde yaşarlar. Bazen aileleri olduğu söylenir. Bazıları karnı şişen dağlardan doğar. Kirgis adını taşıyan bir Tepegöz çok tehlikelidir.
Tepegözler genellikle Romalıların inandığı bir yaratıktır. Bir çeşit devdir. Elinde dikenli bir balyoz ya da buna benzer araçlar taşır. Kafasının tepesinde 1 tane gözü olduğu için ona tepegöz denmiştir. Bazı inançlarda tepesinde boynuz olduğu söylenir.
Bir Dede Korkut (Korkut Ata) masalında; kılıcın kesmediği, okun işlemediği bir bedene sahip, yalnızca gözünden zarar verilebilen, çobandan olma, peri kızından doğma canavar. Basat adlı kahraman tarafından öldürülür. Kiklop'a benzeyen bir yaratıktır.
Çok bilinen iki türü vardır.
1. Eğegöz, 2. Yalgızgöz[2]
Eğegöz
İğegöz olarak da bilinir. Başının üzerinde tek gözü olan canavardır. Tek göz şeytaniliği simgelemektedir. Tepegöz’ün bir türüdür. Eğe göğüs kafesi demektir, belki de gözü göğsünün üzerindedir. İğ kökü ise hastalık, şeytanilik gibi anlamlar barındırır.
Yalgızgöz
Yalgöz de denir. Başının ortasında tek bir gözü vardır. Tepegöz’ün bir türü olarak geçer. Yal “Tek” kökünden gelir. Yal sözcüğü aynı zamanda ateşi çağrıştırır (Yalım, Yalkın). Moğolcada Yalgah, fark etmek anlamına gelir.
Dipnotlar
- ^ Türk Söylence Sözlüğü, Deniz Karakurt, Türkiye, 2011, (OTRS: CC BY-SA 3.0)
- ^ Türk Mitolojisi Sözlüğü, Pınar Karaca, (Tepegöz, "Jalgızgöz")