Teksas coğrafyası
| Teksas coğrafyası | |
|---|---|
| |
| Kıta | Kuzey Amerika |
| Bölge | Amerika Birleşik Devletleri |
| Koordinatlar | 31°N 100°W |
| Yüzölçüm | dünyada . sırada 695.622 km² km² Kara : 97 % Su : 3 % |
| Kıyılar | 591 km km |
| Sınırlar | 3.169 km km |
| En yüksek nokta | Guadalupe Zirvesi (2.667 m) |
| En alçak nokta | Meksika Körfezi (0 m) |
| En uzun nehir | Rio Grande (3.051 km) |
| En büyük göl | Toledo Bend Reservoir (749 km²) |
Teksas, Amerika Birleşik Devletleri'nin coğrafi olarak en büyük ve çeşitli eyaletlerinden biridir. Ülkenin toplam kara ve su alanının yaklaşık %7'sini kaplayan Teksas, Alaska'dan sonra en geniş ikinci eyalet olarak öne çıkar. Güney-Orta Amerika Birleşik Devletleri'nde yer alan Teksas, hem ABD'nin Güney bölgesinin hem de Güneybatı bölgesinin bir parçası olarak kabul edilir.
Teksas, Büyük Ovalar'ın güneydeki son noktasıdır ve bu ovalar, Meksika'nın kıvrımlı Sierra Madre Oriental sıradağları ile birleşerek son bulur. Bu geniş alan Teksas'ı diğer eyaletlerden ayıran önemli bir coğrafi özellik olarak öne çıkar.[1]
İdari ve coğrafi bölünme
[değiştir | kaynağı değiştir]Teksaslılar genellikle eyaleti coğrafi olarak şu altı bölgeye ayırır: Kuzey Teksas, Doğu Teksas, Orta Teksas, Güney Teksas, Batı Teksas ve Panhandle. Texas Almanac gibi resmi kaynaklara göre, eyaletin dört ana fiziksel bölgesi vardır:[2]
- Körfez Kıyısı Ovaları (Gulf Coastal Plains)
- İç Düşük Ovalar (Interior Lowlands)
- Büyük Ovalar (Great Plains)
- Havza ve Sıradağlar Bölgesi (Basin and Range Province)
Bu dört fiziksel bölge, insan coğrafyasından farklı olarak fiziksel özelliklere göre sınıflandırılır. Teksas'ın ABD'nin beş farklı eyaletine bölünebilme yetkisi, eyaletin halk arasında beş ana bölgeye ayrılmasına da tarihi olarak katkı sağlamış olabilir.
Kültürel ve coğrafi farklılıklar
[değiştir | kaynağı değiştir]Teksas'ın bazı bölgeleri, Amerikan Güneydoğusu ile daha fazla ilişkilendirilirken (örneğin, Doğu Teksas, Orta Teksas ve Kuzey Teksas), Panhandle bölgesi daha çok Büyük Ovalar'a aittir. Bu nedenle birçok kişi, Panhandle'ı Güney veya Güneybatı'dan ziyade Ortabatı ile bağlantılı olarak görür.
Coğrafi ve kültürel açıdan, El Paso gibi şehirler ise Teksas'ın merkezi olan Austin veya Doğu Teksas'a göre, New Mexico veya Arizona'ya daha yakın kabul edilir. Bu çeşitlilik Teksas'ın tamamını ABD'nin belirli bir bölgesine yerleştirmeyi zorlaştırırken, eyalet içindeki kültürel farklılıklar da Teksas'ı tek bir bölge olarak ele almayı güçleştirir.
Genel coğrafi özellikler
[değiştir | kaynağı değiştir]Teksas, Amerika Birleşik Devletleri'nin en geniş eyaletlerinden biridir ve toplam yüzölçümü 268.581 mil kare (695.622 km²) olup, Alaska'dan sonra en büyük ikinci eyalettir. Teksas'ın en uzun düz çizgi mesafesi, Panhandle bölgesinin kuzeybatı köşesinden Rio Grande Nehri'ne kadar uzanır ve bu mesafe 801 mil (1.289 km) olarak ölçülmüştür. Doğu-batı yönündeki en geniş mesafe ise, Sabine Nehri'nin Newton County'deki doğu kıvrımından El Paso'nun batısındaki Rio Grande çıkıntısına kadar 773 mil (1.244 km) olarak belirlenmiştir.[3]
Bu geniş coğrafi yapı nedeniyle, Teksas'ın bazı noktaları arasındaki mesafeler oldukça dikkat çekicidir. Örneğin El Paso, eyaletin batı köşesinde yer alırken, San Diego'ya (Kaliforniya) olan uzaklığı, Houston veya Beaumont gibi doğu bölgelerinden daha yakındır. Benzer şekilde, Orange şehri Louisiana sınırında bulunmasına rağmen, Jacksonville (Florida) şehrine olan uzaklığı, El Paso'ya olan mesafesinden daha kısadır.[4]
Teksas'ın coğrafi merkezi ve yüksek noktalar
[değiştir | kaynağı değiştir]Eyaletin coğrafi merkezi, McCulloch County'nin kuzeyindeki Brady kasabasının yaklaşık 15 mil (24 km) kuzeydoğusundadır. Teksas'ın en yüksek noktası, deniz seviyesinden 8.749 feet (2.667 m) yükseklikte olan Guadalupe zirvesi'dir. En düşük noktası ise, Meksika Körfezi kıyısında, deniz seviyesidir.
Doğal alanlar ve akarsular
[değiştir | kaynağı değiştir]Teksas, beş eyalet ormanına ve 120 eyalet parkına sahiptir. Toplamda 605.000 dönümden (2.450 km²) fazla bir alan koruma altındadır. Eyalette 3.700'e yakın akarsu ve 15 büyük nehir sistemi bulunur. Bu su kaynakları, Teksas genelinde 191.000 mil (307.000 km) boyunca uzanarak 212'den fazla rezervuarı besler.[5]
İklim ve ekolojik çeşitlilik
[değiştir | kaynağı değiştir]Teksas, iklim ve ekolojik çeşitlilik açısından oldukça zengin bir eyalettir:
10 iklim bölgesi,
14 toprak bölgesi,
11 ekolojik bölge bulunmaktadır.
Bu durum, toprak yapısı, topografya, jeoloji, yağış miktarı ve bitki-hayvan toplulukları arasındaki farklar nedeniyle bölgesel sınıflandırmayı zorlaştırır.
Kıyı bölgeleri ve haliçler
[değiştir | kaynağı değiştir]Teksas'ın 367 mil (591 km) uzunluğundaki Meksika Körfezi kıyıları, Teksas bariyer adaları ile paralel uzanır. Bu adalar, eyalet nehirlerinin Meksika Körfezi'nin suları ile buluştuğu haliçleri barındırır. Bu haliçler, Amerika Birleşik Devletleri'ndeki en büyük ve en verimli kıyı ekosistemlerinden bazılarını içerir.[6]
Fiziksel bölgeler
[değiştir | kaynağı değiştir]1. Kıyı ovaları (Gulf coastal plains)
[değiştir | kaynağı değiştir]Bu bölge, Meksika Körfezi'nden Balcones Fayı'na kadar uzanır. Yıllık yağış miktarı 20 ila 58 inç (510 - 1.470 mm) arasında değişir. Ova, kıyıya doğru düzleşen drenajlı toprak yapısı ile dikkat çeker. Bölgede Big Thicket Ulusal Koruma Alanı ve Padre Island Ulusal Deniz Kıyısı gibi parklar bulunur.
2. Kuzey merkez ovaları (North central plains)
[değiştir | kaynağı değiştir]Bu bölge, Abilene ve Wichita Falls gibi şehirleri kapsar ve Caprock Yamaçları ile sınırlanmıştır. Yıllık yağış miktarı 35 ila 50 inç (890 - 1.270 mm) arasında değişir. Ormanlık alanlar ve hafif engebeli tepelerle karakterizedir.
3. Büyük Ovalar (Great Plains)
[değiştir | kaynağı değiştir]Bu bölge, Llano Estacado, Panhandle ve Edwards Platosu gibi alt bölgeleri içerir. Yıllık yağış miktarı 15 ila 31 inç (380 - 790 mm) arasında değişir. Bu bölge, büyük otlaklar ve fundalıklarla kaplıdır.
4. Dağlar ve havzalar (Mountains and basins)
[değiştir | kaynağı değiştir]Bu bölge, Teksas'ın en kurak bölgesidir ve yıllık yağış miktarı 12 inçten (300 mm) azdır. Bölgenin en yüksek noktaları arasında Davis Dağları ve Rio Grande bulunur. Bitki örtüsü olarak çöl çayırları ve ormanlık dağ yamaçları dikkat çeker.
İklimi
[değiştir | kaynağı değiştir]Teksas'ın iklimi büyük çeşitlilik gösterir. Üç ana iklim türü bulunur:
- Kıtasal,
- Dağ,
- Değiştirilmiş Deniz İklimi (Subtropikal).
- Yağış miktarı doğudan batıya doğru azalır:
- En yüksek yağış: Jasper County (60.57 inç / 1.538 mm)
- En düşük yağış: El Paso (9.43 inç / 240 mm)
- Sıcaklık rekorları:
- Yüksek: 120 °F (49 °C)
- Düşük: −23 °F (−31 °C)
Jeolojik yapı
[değiştir | kaynağı değiştir]Teksas'ın büyük bölümü tortul kayaçlardan oluşur. Doğu Teksas'ta Kretase dönemine ait tortul tabakalar bulunur. Merkezi ve batı kesimlerde ise Permiyen ve Triyas dönemine ait kayaçlar yaygındır. Bölgede petrol yatakları bulunur ve bu rezervler genellikle Kretase tortulları ile Permiyen çökeltilerinde yer alır.
Teksas'ın büyük kısmında aktif volkan yoktur ve depremler oldukça nadirdir. Ancak, Big Bend bölgesi sismik olarak daha aktiftir ancak yerleşim yoğunluğu düşük olduğu için zarar riski düşüktür.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Lomax, John Nova (3 Mart 2015). "Is Texas Southern, Western, or Truly a Lone Star?". Texas Monthly (İngilizce). Erişim tarihi: 12 Mayıs 2025.
- ^ Association (TSHA), Texas State Historical. "Texas' Natural Environment". Texas Almanac (İngilizce). Erişim tarihi: 12 Mayıs 2025.
- ^ "Texas Geography from NETSTATE". www.netstate.com. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2025.
- ^ "Texas Parks & Wildlife Department: Texas River Guide". tpwd.texas.gov (İngilizce). Erişim tarihi: 12 Mayıs 2025.
- ^ "Land: Texas Ecological Regions". web.archive.org. 3 Haziran 2008. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2025.
- ^ "Coastal Science | Texas Water Development Board". www.twdb.texas.gov (İngilizce). Erişim tarihi: 12 Mayıs 2025.